Zachowek - kto jest uprawniony i w jaki sposób to uprawnienie jest realizowane?

Według zasady swobody testowania spadkodawca może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku osobę spoza kręgu najbliższych krewnych. Zabezpieczenie interesów osób najbliższych spadkodawcy, by mogli oni po śmierci spadkodawcy uzyskać pewne korzyści ze spadku występuje pod postacią zachowku. Uprawnienie do zachowku powstaje wówczas gdy spadkodawca sporządził testament i powołał do dziedziczenia osoby spoza kręgu najbliższych krewnych, tak że najbliżsi krewni nie dochodzą do dziedziczenia w ogóle lub jeżeli udział spadkowy członka najbliższej rodziny nie pokrywa należnego mu zachowku.

Kto jest uprawniony do zachowku?

Uprawnionymi do zachowku są: dzieci, wnuki, małżonek i rodzice spadkodawcy. Tym osobom służy prawo do żądania od osób powołanych w testamencie sumy pieniężnej stanowiącej równowartość przysługującego im zachowku, przy czym rodzice są uprawnieni do zachowku, gdy spadkodawca nie miał dzieci, a wnuki tylko w przypadku gdy dzieci spadkodawcy nie żyją lub zgodnie z art. 1011 kc dzieci te zostały wydziedziczone.

Kto nie ma prawa do żądania zachowku?

Nie mają prawa do żądania zachowku:

• małżonek, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z winy tego małżonka,
• osoba, która na mocy umowy zrzekła się dziedziczenia,
• osoba, która odrzuciła spadek (czyli nie chciała dziedziczyć i dostać spadku),
• osoba, która została uznana za niegodną,
• osoba, która została wydziedziczona. Spadkodawca może wydziedziczyć swoje dzieci, małżonka i rodziców tylko w testamencie, a przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu. Można zostać wydziedziczonym, gdy postępuje się w sposób sprzeciwiający się woli spadkodawcy, dopuszcza się przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub bliskich mu osób, jak również jeśli nie dopełnia się względem niego obowiązków rodzinnych np. nie zapewnia mu opieki. Wydziedziczenie nie nastąpi, gdy spadkodawca przebaczy osobie uprawnionej do zachowku.

Pod jaką postacią może być pozostawiony zachowek?

Spadkodawca może pozostawić osobie uprawnionej zachowek:

1. W ten sposób, że jeszcze za życia podaruje jej pewne przedmioty lub pieniądze. Jeśli osoba obdarowana po śmierci spadkodawcy domaga się zapłaty zachowku to musi zaliczyć do wartości tego zachowku otrzymaną za życia spadkodawcy darowiznę.
2. W ten sposób, że będzie wymieniona w testamencie jako spadkobierca. Jeśli wartość spadku byłaby mniejsza od sumy zachowku to może domagać się od pozostałych spadkobierców wyrównania tej straty.
3. W ten sposób, że osoba, która została wymieniona w testamencie zostanie zobowiązania do zapłacenia na rzecz osoby uprawnionej do zachowku pewnej sumy pieniężnej. (Kowalski umarł i jako spadkobiercę ustanowił jednego ze swoich trzech synów, jednocześnie polecając mu zapłatę na rzecz jego braci sum pieniężnych stanowiących równowartość zachowku.)

Jak oblicza się wysokość zachowku?

Obliczenie zachowku to nic innego jak ustalenie wysokości sumy pieniężnej, jakiej osoba uprawniona do zachowku może domagać się od spadkobiercy wymienionego w testamencie.

Wysokość zachowku wynosi połowę sumy, jaka by przysługiwała danej osobie przy zastosowaniu reguł dziedziczenia ustawowego. Jeśli jednak uprawniona osoba jest małoletnia albo trwale niezdolna do pracy to otrzymuje ona 2/3 tego udziału.

Doliczeniu do zachowku podlega darowizna uczyniona przez spadkodawcę na rzecz osoby uprawnionej do zachowku. Darowizna podlega doliczeniu niezależnie od tego czy nadal znajduje się u osoby uprawnionej, albo uległa zużyciu lub zniszczeniu. Ponadto, gdy do zachowku jest uprawniony np. wnuk to do wartości przysługującego mu zachowku dolicza się darowiznę dokonaną na rzecz jego ojca, czyli syna spadkodawcy.

Na należny zachowek zalicza się także koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego dzieci spadkodawcy, jeśli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. (np. Rodzice wysyłają dziecko na studia na Harvardzie.)
Do wartości zachowku nie dolicza się następujących darowizn:

1. drobnych darowizn (np. prezentów urodzinowych, kwiatków itp.)
2. darowizn dokonanych przed więcej niż 10 lat icząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.  
3. darowizn na rzecz osób, które nie są spadkobiercami, bądź nie są osobami uprawnionymi do zachowku.
4. darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie miał dzieci, chyba że darowizna została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się dziecka.
5. przy ustalaniu zachowku dla małżonka wartość darowizny dokonanej przed zawarciem z nim małżeństwa.

Pamiętaj że:

• Jeśli zostałeś wydziedziczony to jednak twoje dzieci będą uprawnione do zachowku po twoich rodzicach,
• Jeśli jesteś uprawnionym do zachowku, a nie możesz otrzymać od spadkobiercy należnego ci zachowku to możesz żądać od osób które otrzymały od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku, sumy odpowiadającej wysokości twojego zachowku.
• Dochodzić należnego ci zachowku możesz na drodze sądowej, wysokość opłaty, jaką będziesz musiał uiścić jest uzależniona od wartości przysługującego ci zachowku.
• Roszczeń z tytułu zachowku przy dziedziczeniu testamentowym nie można dochodzić po upływie pięciu lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku.
• Powództwo z tytułu zachowku, jak również z tytułu dziedziczenia, zapisu, polecenia oraz innych rozporządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.