Czy małżonek dłużnika jest objęty zakresem działania skargi pauliańskiej?

W sprawie, na tle której powstało zagadnienie prawne, czynność, której uznania za bezskuteczną domaga się wierzyciel, została dokonana łącznie przez jego dłużnika oraz małżonka tego dłużnika. Zakładając więc, że pozostałe przesłanki warunkujące uznanie jej za bezskuteczną zostały spełnione, możliwość zastosowania skargi pauliańskiej zależy od wyjaśnienia, czy na tle art. 527 kc małżonek dłużnika może być uznany za dłużnika w rozumieniu tego przepisu. Przedstawione zagadnienie prawne sprowadza się więc do wyboru jednego z możliwych rozwiązań. Albo - kładąc nacisk na to, że małżonek dłużnika nie jest dłużnikiem w rozumieniu art. 527 kc - uznać, iż brak w rozważanej sytuacji podstaw dla uznania darowizny dokonanej przez małżonków na rzecz ich małoletnich dzieci za bezskuteczną wobec wierzyciela, albo też wręcz przeciwnie - przyjąć, iż przepis art. 527 kc obejmuje również sytuację, gdy czynności dokonują małżonkowie, a tylko jeden z nich jest dłużnikiem wierzyciela, który żąda uznania tej czynności za bezskuteczną wobec siebie. Zdecydowanie więcej argumentów przemawia jednak za drugą z przedstawionych hipotez. Wprawdzie dłużnikiem wierzyciela jest tylko jeden z małżonków, ale przecież drugi małżonek także jest zobowiązany wobec wierzyciela. Za dług swojego współmałżonka ponosi on odpowiedzialność ze wspólnego majątku. Jest więc niewątpliwie osobą zobowiązaną wobec wierzyciela, tyle iż to zobowiązanie ogranicza się do odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Istota problemu sprowadza się więc do odpowiedzi na pytanie, czy taką osobę, która odpowiada tylko za dług innego podmiotu, można uznać za dłużnika w rozumieniu art. 527 kc. To, że odróżniamy dłużnika, który zobowiązany jest do spełnienia długu, oraz osobę, która tylko odpowiada za ten dług jako dług cudzy, ma wielorakie następstwa, np. w zakresie konieczności odpowiedniego stosowania przepisów o solidarności, możliwości podnoszenia zarzutów, jakie przysługują dłużnikowi, czy regresu.

Poczynione ustalenia prowadzą do wniosku, że chociaż należy wyraźnie odróżniać sytuację małżonka, który jest dłużnikiem, od sytuacji małżonka, który tylko odpowiada za dług, to nie ma przeszkód, aby obu małżonków określać mianem dłużnika. Są to wprawdzie dłużnicy z dwu różnych stosunków zobowiązaniowych, ale jednak uprawnione jest używanie dla nich tego samego określenia. Szczególnie traktowanie osoby odpowiadającej za cudzy dług jako dłużnika wydaje się przydatne dla potrzeb wykładni art. 527 kc.

Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 24 października 2003 r., sygn. akt III CZP 72/2003