Spadek 2025: Co Możesz Odziedziczyć?

Spadek to ogół praw i obowiązków zmarłego, które przechodzą na spadkobierców. W 2023-2025 roku prawo spadkowe w Polsce przeszło istotne zmiany, m.in. wprowadzając nowe instytucje jak fundacja rodzinna oraz rozszerzając przesłanki niegodności dziedziczenia. Poznaj aktualne przepisy i dowiedz się, co możesz odziedziczyć.

Czym jest spadek - podstawowe pojęcia

Kluczowe informacje

Spadek to ogół praw i obowiązków zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w drodze spadkobrania. Nie wszystkie jednak prawa i obowiązki wchodzą w skład spadku.

Pod pojęciem spadku kryje się ogół praw i obowiązków zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w drodze spadkobrania. Prawo spadkowe w Polsce zostało znacząco zmodyfikowane w latach 2023-2025, wprowadzając nowe instytucje prawne i zmieniając dotychczasowe regulacje.

Należy zwrócić uwagę, iż nie należą do spadku prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego, jak również prawa, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Warunki wejścia praw i obowiązków do spadku

Aby prawo lub obowiązek weszły do spadku, muszą spełniać łącznie wszystkie następujące warunki:

  • mieć charakter cywilnoprawny
  • mieć charakter majątkowy
  • nie być ściśle związane z osobą zmarłego
  • nie należeć do praw, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od spadkobrania

Ważne!

Nie wystarczy spełnienie tylko jednego, dwóch lub trzech warunków - wszystkie muszą być spełnione jednocześnie.

Cywilnoprawny charakter praw i obowiązków

Do spadku wchodzą wyłącznie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego o charakterze cywilnoprawnym. O zaliczeniu praw i obowiązków do grupy praw cywilnoprawnych przesądza ich pochodzenie - jedynie prawa i obowiązki wywodzące się ze stosunków prawnych regulowanych przepisami prawa cywilnego cechują się cywilnoprawną naturą.

Cechy stosunku cywilnoprawnego

Stosunek prawny ma charakter cywilnoprawny, gdy:

  • opiera się na autonomii woli stron
  • charakteryzuje się równorzędnością podmiotów
  • brak jest podporządkowania którejś ze stron

Wchodzą do spadku

  • Prawa z umów: sprzedaży, najmu, dzierżawy, pożyczki
  • Prawa rzeczowe: własność, użytkowanie wieczyste
  • Roszczenia z tytułu odszkodowań
  • Uprawnienie do zwrotu nadpłaconego podatku dochodowego

Nie wchodzą do spadku

  • Prawa i obowiązki administracyjnoprawne
  • Zobowiązania karnoprawne (np. grzywny)
  • Prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych
  • Zobowiązania finansowoprawne (z wyjątkami)

Przykład praktyczny

Sytuacja: Spadkodawca nie zapłacił orzeczonej w postępowaniu karnym grzywny.

Rozstrzygnięcie: To zobowiązanie nie wchodzi w skład spadku, gdyż jest normowane przepisami karnymi. Zgodnie z art. 15 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, w razie śmierci skazanego sąd umarza postępowanie wykonawcze.

Majątkowy charakter praw i obowiązków

Za majątkowe uważa się te prawa i obowiązki, które uwarunkowane są bezpośrednio ekonomicznym interesem uprawnionego/zobowiązanego. Znacząca większość praw i obowiązków wynikających z norm cywilnoprawnych będzie miała taki charakter.

Prawa niemajątkowe (nie wchodzą do spadku)

  • Wszystkie prawa osobiste:
    • Prawo do ochrony zdrowia
    • Prawo do ochrony wizerunku
    • Wolność osobista
    • Swoboda sumienia
    • Tajemnica korespondencji
  • Większość praw rodzinnych:
    • Władza rodzicielska
    • Prawo do żądania rozwodu

Wyjątek

Uprawnienie i obowiązek alimentacyjny mają charakter majątkowy, ale podlegają szczególnym regulacjom w kontekście dziedziczenia.

Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego

Ścisły związek prawa lub obowiązku z osobą spadkodawcy powoduje, że takie prawo lub obowiązek, mimo cywilnoprawnego i majątkowego charakteru, nie wchodzi w skład spadku.

Główne kategorie praw związanych z osobą zmarłego

1. Prawa i obowiązki alimentacyjne

  • Prawo do otrzymywania alimentów wygasa z chwilą śmierci uprawnionego
  • Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców
  • Wyjątek: Zaległe raty alimentacyjne stają się długiem spadkowym

2. Prawa majątkowe o ograniczonej czasowo naturze

  • Użytkowanie - wygasa z chwilą śmierci
  • Prawo dożywocia - osobisty charakter
  • Służebności osobiste - wygasają z chwilą śmierci uprawnionego
  • Prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała

3. Stosunki obligacyjne oparte na zaufaniu

  • Umowa o dzieło wymagająca szczególnych kwalifikacji
  • Zlecenie - wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie
  • Spółka cywilna - może się rozwiązać po śmierci wspólnika

4. Prawa spółdzielcze

Członkostwo w spółdzielni ustaje z chwilą śmierci, ale prawa majątkowe przechodzą na spadkobierców.

5. Roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę

Nie przechodzą na spadkobierców, chyba że:

  • Roszczenie zostało uznane na piśmie, lub
  • Powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego

Przykłady praktyczne

Przypadek 1: Służebność mieszkania
Sytuacja: Spadkodawcy przysługiwało prawo mieszkania u krewnego w osobnym pokoju (służebność osobista).
Rozstrzygnięcie: Zgodnie z art. 299 K.c. służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Prawo to nie przechodzi na spadkobierców.

Przypadek 2: Spółka cywilna
Sytuacja: Umowa spółki cywilnej między trzema wspólnikami, bez zastrzeżenia o wejściu spadkobierców.
Rozstrzygnięcie: Śmierć wspólnika powoduje rozwiązanie umowy spółki w stosunku do niego. Spółka może przestać istnieć.

Prawa przechodzące na oznaczone osoby

Kolejną grupę praw niewchodzących w skład spadku stanowią prawa przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Sytuacje takie przewidują przepisy szczególne.

Prawo najmu

Małżonek, dzieci i inne osoby, w stosunku do których ciążył obowiązek alimentacyjny, mogą wejść w stosunek najmu po zmarłym (jeśli zamieszkiwały stale z najemcą).

Środki z OFE

Prawo do żądania połowy środków z otwartego funduszu emerytalnego przez wskazane przez zmarłego osoby.

Ubezpieczenia

Suma z ubezpieczenia osobowego nie należy do spadku - otrzymują ją osoby wskazane w umowie ubezpieczenia.

Rachunki bankowe

W zależności od treści umowy. Bank może wypłacić wskazanej osobie kwotę do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia (około 179 250 zł w 2025 roku). Dyspozycja musi być złożona za życia właściciela konta ? po jego śmierci nie można jej już ustanowić ani zmienić.

Przykład: Wypłata z rachunku bankowego

Posiadacz rachunku może wskazać osobę, której bank wypłaci po jego śmierci kwotę do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia. W 2025 roku to około 179 250 zł (20 × 8962,28 zł). Jeśli posiadacz nie wskaże takiej osoby, środki wejdą do spadku.

Jakie prawa wchodzą w skład spadku

1. Prawa rzeczowe

W skład spadku wchodzą:

  • Własność - nieruchomości i ruchomości
  • Użytkowanie wieczyste
  • Większość praw rzeczowych ograniczonych:
    • Zastaw i hipoteka
    • Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
    • Służebności (z wyjątkiem osobistych)
  • Posiadanie - obecnie przyjmuje się, że wchodzi w skład spadku

2. Stosunki zobowiązaniowe

Stosunki zobowiązaniowe stwarzają więź prawną między wierzycielem a dłużnikiem. Takie stosunki, których podmiotem był spadkodawca, w zasadzie nie wygasają z chwilą jego śmierci.

Przykłady roszczeń wchodzących do spadku

  • Roszczenia z umów kupna-sprzedaży
  • Uprawnienia z umów najmu
  • Roszczenia odszkodowawcze
  • Uprawnienie do odwołania darowizny

Przykład: Odwołanie darowizny

W skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania darowizny, o ile przesłanki do tego istniały przed śmiercią. Może to nastąpić, jeżeli obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub wywołał rozstrój zdrowia skutkujący śmiercią.

Obowiązki spadkowe - długi

Obok praw, w skład spadku wchodzą również cywilnoprawne obowiązki majątkowe, czyli długi spadkowe. Muszą one spełniać te same kryteria co prawa.

Rodzaje długów spadkowych

1. Długi powstałe za życia spadkodawcy

  • Zaległe raty alimentacyjne (nieprzedawnione)
  • Zobowiązania z umów cywilnoprawnych
  • Koszty ostatniej choroby spadkodawcy

2. Długi powstające z chwilą śmierci

Zgodnie z art. 922 § 3 K.c., do długów spadkowych należą:

  • Koszty pogrzebu - w zakresie odpowiadającym zwyczajom środowiska
  • Koszty postępowania spadkowego - nieobciążające uczestników
  • Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek
  • Obowiązek wykonania zapisów i poleceń
  • Koszty zarządu majątkiem spadkowym
  • Wynagrodzenie wykonawcy testamentu

3. Szczególne obowiązki spadkobierców

  • Udostępnienie mieszkania małżonkowi i bliskim na 3 miesiące
  • Dostarczanie środków utrzymania dziadkom spadkodawcy (jeśli nie dziedziczą)

Ważne zmiany 2025

W związku z wprowadzeniem fundacji rodzinnej, koszty realizacji obowiązków alimentacyjnych przez fundację zaliczają się na poczet zachowku zstępnych, jeśli przekraczają przeciętną miarę przyjętą w środowisku.

Przykład: Koszty pogrzebu przy dożywociu

Jeśli na rzecz spadkodawcy ustanowiono prawo dożywocia, zobowiązany ponosi koszty pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. W tym przypadku koszty nie wchodzą w skład spadku jako długi spadkowe.

Najważniejsze zmiany w prawie spadkowym 2025

2023
Maj 2023 - Wprowadzenie fundacji rodzinnej

Nowa instytucja prawna umożliwiająca zarządzanie majątkiem rodzinnym i sukcesję biznesową.

2023
Listopad 2023 - Rozszerzenie niegodności dziedziczenia

Dodano nowe przesłanki: uchylanie się od alimentów i obowiązków opiekuńczych.

2024
2024-2025 - Uproszczenia proceduralne

Ułatwienia w odrzucaniu spadku przez rodziców w imieniu dzieci, ograniczenie kręgu spadkobierców.

Kluczowe zmiany w liczbach

179 250 zł

Maksymalna wypłata z banku bez spadku (2025) - dyspozycja wkładem na wypadek śmierci

6 miesięcy

Termin na przyjęcie/odrzucenie spadku

100 000 zł

Minimalny fundusz założycielski fundacji rodzinnej

5 lat

Przedawnienie roszczeń o zachowek

Fundacja rodzinna w prawie spadkowym

Fundacja rodzinna to nowa instytucja wprowadzona w maju 2023 roku, która zrewolucjonizowała sposób zarządzania majątkiem rodzinnym i przekazywania go kolejnym pokoleniom.

Podstawowe założenia fundacji rodzinnej

  • Minimalne wyposażenie: 100 000 zł
  • Siedziba: musi być w Polsce
  • Osobowość prawna: posiada od wpisu do rejestru
  • Beneficjenci: członkowie rodziny i organizacje pożytku publicznego

Fundacja rodzinna a dziedziczenie

Nowe zasady spadkobrania

Fundacja rodzinna może być spadkobiercą, nawet jeśli nie istnieje w chwili otwarcia spadku. Warunek: musi być wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.

Wpływ na zachowek

  • Mienie przekazane fundacji rodzinnej zalicza się do podstawy obliczenia zachowku
  • Darowizny sprzed więcej niż 10 lat nie zwiększają podstawy zachowku
  • Fundacja może być zobowiązana do wypłaty zachowku
  • Koszty realizacji alimentów przez fundację zaliczają się na poczet zachowku

Odpowiedzialność za długi

Fundacja rodzinna może odpowiadać za zobowiązania fundatora:

  • Solidarnie - za zobowiązania powstałe przed ustanowieniem
  • Subsydiarnie - za alimenty po ustanowieniu (gdy egzekucja z majątku fundatora bezskuteczna)

Niegodność dziedziczenia - nowe przepisy 2023-2025

Od 15 listopada 2023 roku znacząco rozszerzono katalog przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Obecnie art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego przewiduje następujące podstawy:

Tradycyjne przesłanki (obowiązujące wcześniej)

Ciężkie przestępstwo

Umyślne popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

Podstępne działania

Nakłonienie podstępem lub groźbą do sporządzenia/odwołania testamentu lub przeszkodzenie w tym

Fałszerstwo testamentu

Zniszczenie, ukrycie, przerobienie testamentu lub świadome skorzystanie z podrobionego

Nowe przesłanki od listopada 2023

Uchylanie się od alimentów

Uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego:

  • Wyrokiem sądu
  • Ugodą sądową
  • Umową
  • Innym oficjalnym aktem prawnym

Ważne

Musi być to uchylanie się uporczywe - jednorazowe zaniechanie nie wystarczy.

Zaniedbanie opieki

Uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą wynikającego z:

  • Władzy rodzicielskiej
  • Opieki prawnej
  • Funkcji rodzica zastępczego
  • Obowiązków małżeńskich
  • Wzajemnego szacunku rodzica i dziecka

Procedura uznania za niegodnego

1
Kto może wnieść pozew

Każdy, kto ma interes prawny (inny spadkobierca, osoba powołana w testamencie)

2
Terminy

1 rok od dowiedziania się o przyczynie, ale nie później niż 3 lata od otwarcia spadku

3
Skutek

Osoba uznana za niegodną traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku

Przykład praktyczny - nowe przepisy

Sytuacja: Dorosły syn przez 5 lat nie płacił alimentów na rzecz swojego ojca, mimo prawomocnego wyroku sądu. Ojciec zmarł, pozostawiając testament na rzecz fundacji.

Możliwe działanie: Fundacja może wnieść pozew o uznanie syna za niegodnego dziedziczenia z powodu uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego.

Podstawa prawna: Art. 928 § 1 pkt 4 K.c. (nowa przesłanka od listopada 2023)

Praktyczne wskazówki na 2025 rok

Dla spadkodawców

Testament

  • Rozważ sporządzenie testamentu notarialnego
  • Uwzględnij możliwość wydziedziczenia
  • Przemyśl ustanowienie fundacji rodzinnej

Rachunki bankowe

  • Wskaż osobę uprawnioną do wypłaty (do 179 250 zł)
  • Rozważ polisy ubezpieczeniowe
  • Uporządkuj dokumentację finansową

Biznes rodzinny

  • Rozważ fundację rodzinną (min. 100 000 zł)
  • Zaplanuj sukcesję z wyprzedzeniem
  • Skonsultuj się z prawnikiem

Dla spadkobierców

Lista kontrolna spadkobiercy 2025

  • Sprawdź, czy istnieje testament
  • Ustal pełny zakres majątku i długów, rozważ wniosek o spis inwentarza
  • Rozważ rodzaj przyjęcia spadku (proste/z dobrodziejstwem inwentarza)
  • Pamiętaj o 6-miesięcznym terminie na oświadczenie o odrzuceniu/przyjęcieu spadku.
  • Sprawdź, czy nie ma podstaw do niegodności innych spadkobierców
  • W przypadku pominięcia - rozważ roszczenie o zachowek
  • Sprawdź istnienie fundacji rodzinnej
  • Skonsultuj się z prawnikiem w skomplikowanych przypadkach

Zachowek w 2025 roku

Wysokość zachowku:

  • Zasada ogólna: 1/2 udziału spadkowego
  • Osoby małoletnie/niezdolne do pracy: 2/3 udziału spadkowego
  • Przedawnienie: 5 lat od śmierci spadkodawcy

Nowe możliwości od maja 2023:

  • Odroczenie terminu płatności zachowku
  • Rozłożenie na raty
  • Obniżenie wysokości ze względu na sytuację spadkobiercy

Najważniejsze zmiany 2025 - podsumowanie

  • Fundacja rodzinna może być spadkobiercą i wpływa na zachowek
  • Rozszerzone przesłanki niegodności - uwaga na alimenty i opiekę
  • Uproszczone procedury odrzucania spadku przez rodziców
  • Ograniczony krąg spadkobierców w trzeciej grupie
  • Nowe możliwości w zakresie zachowku - raty, odroczenia

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.