Prokuratoria Generalna

Czego dotyczy nowa ustawa? 

Z dniem 15 marca 2006 r. wchodzą w życie zasadnicze przepisy ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Celem tej ustawy jest:

• utworzenie centralnego organu administracji państwowej: Prokuratorii Generalnej, którego zadaniem będzie reprezentacja i ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa;

• wprowadzenie zmian w zakresie uprawnień do wykonywania zawodów prawniczych w związku z wprowadzeniem nowej aplikacji w Prokuratorii Generalnej;

• zlikwidowanie możliwości wykonywania przez Ministra Skarbu zastępstwa procesowego w sprawach Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych.

Prokuratoria Generalna jest kolegialnym obrońcą interesów majątkowych skarbu państwa i doradcą prawnym instytucji rządowych. Podstawowym zadaniem Prokuratorii jest zastępstwo procesowe organów państwa przed sądami krajowymi i międzynarodowymi, najczęściej w roli pozwanego. Będzie też wydawać opinie prawne, w tym dotyczące projektów umów z udziałem Skarbu Państwa.

Ww. ustawa przywraca jedną z najstarszych instytucji polskiej państwowości. W 1816 r., m.in. z inicjatywy radcy stanu Stanisława Staszica, referenta projektu, została powołana Prokuratoria Jeneralna. Doszło tym samym do unormowania obrony prawnej interesów majątkowych państwa, instytutów, gmin i beneficjów. Prokuratoria Królestwa Polskiego aż do okupacji niemieckiej w 1915 r. Spełniła swe zadania, doprowadzając do uporządkowania opieki prawnej własności publicznej oraz przyczyniając się do pomyślnego stanu skarbu Królestwa.

Dla polskiej państwowości w okresie dwudziestolecia międzywojennego zasłużyła się także Prokuratoria Generalna RP, utworzona na podstawie dekretu naczelnika państwa z 7 lutego 1919 r.  

Podobne instytucje znane są również w Europie Zachodniej.

Po co tworzy się Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa?

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa ma służyć zapewnieniu ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa.

Prokuratoria Generalna jest niezależna w zakresie działań podejmowanych w ramach zastępstwa Skarbu Państwa oraz co do treści wydawanych opinii.

Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa ma składać co roku Sejmowi, w terminie do dnia 31 marca, sprawozdanie z działalności Prokuratorii Generalnej w poprzednim roku kalendarzowym.

Do zadań Prokuratorii Generalnej należy: 

1. wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym; 

2. zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi; 

3. zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych; 

4. wydawanie opinii prawnych; 

5. inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Państwa. 

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną dotyczy spraw, w których Skarb Państwa jest lub powinien być stroną powodową albo pozwaną, albo też uczestnikiem postępowania przed sądem, trybunałem lub innym organem orzekającym. 

Rada Ministrów może ponadto wyznaczyć Prokuratorię Generalną do reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. 

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi oraz zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych, w zasadzie nie obejmuje spraw:

• rozpoznawanych w postępowaniu wieczystoksięgowym; 

• w przedmiocie wpisu do właściwego rejestru; 

• rozpoznawanych w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym; 

• rozpoznawanych w postępowaniu egzekucyjnym. 

Prokuratoria Generalna może przejąć ww. sprawy, tylko o ile wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa: 

1. z urzędu lub na wniosek organu władzy publicznej, państwowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub innego podmiotu, któremu powierzono wykonywanie zadań publicznych na podstawie ustawy lub porozumienia; 

2. na wniosek organu jednostki samorządu terytorialnego. 

Przejęcie to może nastąpić w każdym stadium postępowania. Prezes Prokuratorii Generalnej albo dyrektor jej oddziału może odmówić przejęcia sprawy w terminie 14 dni od dnia doręczenia ww. wniosku. Odmowę przejęcia sprawy Prezes Prokuratorii Generalnej albo dyrektor jej oddziału uzasadnia na piśmie i doręcza wnioskodawcy. Stanowisko Prezesa Prokuratorii Generalnej albo dyrektora jej oddziału w przedmiocie przejęcia sprawy jest wiążące.  

Prokuratoria Generalna nie wykonuje zastępstwa procesowego państwowych osób prawnych. 

Przy wykonywaniu zadań Prokuratoria Generalna ma współdziałać z:

• organami władzy publicznej; 

• państwowymi osobami prawnymi; 

• państwowymi jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej; 

• organami jednostek samorządu terytorialnego i innymi podmiotami, którym powierzono wykonywanie zadań publicznych na podstawie ustaw lub porozumień. 

W postępowaniu przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych Prokuratoria Generalna bierze udział na wezwanie organu władzy publicznej, jeżeli zachodzi konieczność ochrony praw lub interesów Skarbu Państwa.

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe, jeżeli wartość przedmiotu sprawy przewyższa kwotę 1 000 000 zł. 

W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie ustawy lub rozporządzenia Rady Ministrów niezgodnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, a także w sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez niewydanie takiego aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonuje Prokuratoria Generalna. W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie lub niewydanie rozporządzenia przez inny organ konstytucyjnie do tego powołany czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje ten organ. 

Prokuratoria Generalna z urzędu lub na wniosek organu państwowej jednostki organizacyjnej może przejąć zastępstwo procesowe w każdej sprawie, jeśli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa. W takim przypadku Prokuratoria Generalna zawiadamia sąd oraz strony lub uczestników postępowania o przejęciu zastępstwa procesowego; przejęcie wyłącza dotychczasowego przedstawiciela Skarbu Państwa od udziału w dalszym postępowaniu. Stanowisko Prokuratorii Generalnej w przedmiocie przejęcia sprawy jest wiążące. 

W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 1 000 000 zł, oraz w których z mocy odrębnych ustaw prawa lub interesy Skarbu Państwa reprezentują organy władzy publicznej, państwowe jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej lub inne podmioty, którym powierzono wykonywanie zadań publicznych na podstawie ustawy czy porozumienia, albo też organy jednostki samorządu terytorialnego - czyli tzw. „podmioty reprezentujące Skarb Państwa” - czynności w sprawie podejmują organy tych podmiotów. Prokuratoria Generalna z urzędu lub na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa może jednak przejąć zastępstwo procesowe w każdej ww. sprawie, jeśli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa.

W sprawach dotyczących ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa, Prokuratoria Generalna, na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, wydaje opinie prawne, w tym także opiniuje projekty umów, których stroną jest lub ma być Skarb Państwa. Prezes Prokuratorii Generalnej albo dyrektor jej oddziału nie może odmówić wydania opinii prawnej, jeżeli wartość przedmiotu sprawy przekracza kwotę 1 000 000 zł. Odmowa wydania opinii prawnej następuje w terminie 14 dni od dnia doręczenia wniosku i jest wiążąca. 

Koszty postępowania w sprawie, w której Prokuratoria Generalna wykonuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa, ponosi podmiot reprezentujący Skarb Państwa, którego dotyczy przedmiot tego postępowania. Podmiot reprezentujący Skarb Państwa nie ponosi tylko kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego przez Prokuratorię Generalną.

Podmiot reprezentujący Skarb Państwa zawiadamia niezwłocznie Prokuratorię Generalną o stanie prawnym lub faktycznym związanym z działalnością tego podmiotu, który uzasadnia wszczęcie w imieniu Skarbu Państwa postępowania sądowego w sprawie, w której zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe, przekazując jednocześnie informacje i dokumenty niezbędne do wszczęcia postępowania sądowego.

W przypadku wyłącznego zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyższym, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o zaistnieniu okoliczności, które mogą uzasadniać podjęcie czynności przed Sądem Najwyższym, podmiot reprezentujący Skarb Państwa przekazuje Prokuratorii Generalnej informacje i dokumenty zgromadzone w sprawie wraz ze swoim stanowiskiem dotyczącym zasadności podjęcia czynności przed Sądem Najwyższym, szczegółowymi informacjami o przedmiocie postępowania oraz dowodami w sprawie.

Czynności i pełnomocnictwa Prokuratorii Generalnej

Podmiot reprezentujący Skarb Państwa przekazuje Prokuratorii Generalnej, na jej żądanie lub z własnej inicjatywy, wszelkie informacje i dokumenty niezbędne do wykonywania przez Prokuratorię Generalną zastępstwa procesowego Skarbu Państwa.

Na żądanie Prokuratorii Generalnej lub z własnej inicjatywy podmiot reprezentujący Skarb Państwa przekazuje Prokuratorii Generalnej stanowisko w sprawie, w której zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonuje Prokuratoria Generalna.

W przypadkach wymagających wiadomości specjalistycznych, Prokuratoria Generalna może zasięgać opinii biegłych i korzystać z tłumaczy.

Podmiot reprezentujący Skarb Państwa składa Prokuratorii Generalnej, na jej żądanie lub z własnej inicjatywy, wnioski w przedmiocie wszczęcia postępowania lub czynności procesowych w sprawie, w której Prokuratoria Generalna wykonuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa.

Prokuratoria Generalna nie jest związana treścią wniosków. Wyjątkowo wiosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa w przedmiocie wszczęcia postępowania, cofnięcia pozwu lub wniosku, uznania roszczenia lub wniosku, zrzeczenia się roszczenia, ograniczenia roszczenia lub zawarcia ugody sądowej jest wiążący dla Prokuratorii Generalnej. W razie niezgodności stanowiska Prokuratorii Generalnej z wnioskiem podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, Prokuratoria Generalna żąda od podmiotu reprezentującego Skarb Państwa stanowiska na piśmie.

W przypadku, gdy nie można ustalić podmiotu reprezentującego Skarb Państwa w określonej sprawie, ww. wnioski może złożyć, na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej, minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Jeżeli podmiot reprezentujący Skarb Państwa, mimo żądania Prokuratorii Generalnej, nie składa w określonym terminie wspomnianych wniosków, Prokuratoria Generalna - o ile jest to konieczne dla zachowania terminów wynikających z przepisów prawa albo ustalonych przez sąd, trybunał lub inny organ orzekający - podejmuje czynności według swojego uznania, zawiadamiając o tym podmiot reprezentujący Skarb Państwa.

Kto wykonuje czynności zastępstwa przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi?

Czynności zastępstwa przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi wykonują wyłącznie radcowie Prokuratorii Generalnej. Czynności zastępstwa mogą wykonywać również Prezes i wiceprezesi Prokuratorii Generalnej. Dokumentem upoważniającym radcę Prokuratorii Generalnej do wykonywania czynności zastępstwa jest legitymacja służbowa, która zawiera w szczególności imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe radcy Prokuratorii Generalnej. 

Radcowie Prokuratorii Generalnej, biorąc udział w rozprawach sądowych, występują w stroju urzędowym. Strojem urzędowym jest toga. 

Jeżeli zachodzi konieczność wykonywania zastępstwa procesowego przed sądami, trybunałami lub innymi organami orzekającymi w sprawach wymagających znajomości prawa obcego albo procedur lub instytucji międzynarodowych, Prokuratoria Generalna może powierzyć to zastępstwo w drodze umowy cywilnoprawnej radcy prawnemu, adwokatowi lub innej osobie uprawnionej do występowania w charakterze pełnomocnika procesowego. Koszty związane z ustanowieniem takiego pełnomocnika procesowego ponosi Prokuratoria Generalna. 

W sprawach o istotnym znaczeniu dla ochrony praw lub interesów Skarbu Państwa stanowiska Prokuratorii Generalnej są przyjmowane kolegialnie.

Jak zorganizowana jest Prokuratoria Generalna?  

Jest to państwowa jednostka organizacyjna, nad którą nadzór sprawuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Jest przy tym jednostką budżetową i prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach dla państwowych jednostek budżetowych.

Prokuratoria Generalna używa wizerunku orła ustalonego dla godła Rzeczypospolitej Polskiej oraz pieczęci urzędowej określonej w przepisach o pieczęciach państwowych. 

Pracami Prokuratorii Generalnej kieruje Prezes Prokuratorii Generalnej, przy pomocy wiceprezesów Prokuratorii Generalnej i dyrektorów oddziałów Prokuratorii Generalnej. Prezes Prokuratorii Generalnej ponadto: 

• reprezentuje Prokuratorię Generalną; 

• kieruje Głównym Urzędem Prokuratorii Generalnej; 

• jest przełożonym wszystkich radców i innych pracowników Prokuratorii Generalnej. 

Prezesa Prokuratorii Generalnej powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa - na 5-letnią kadencję. Ta sama osoba nie może być Prezesem Prokuratorii Generalnej dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. 

Wiceprezesi Prokuratorii Generalnej kierują działami jej pracy, wyznaczonymi przez Prezesa Prokuratorii Generalnej. Wiceprezesów Prokuratorii Generalnej, w liczbie nieprzekraczającej dwóch, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej.  

Prezesa i wiceprezesów Prokuratorii Generalnej powołuje się spośród osób posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska radcy Prokuratorii Generalnej.

Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Prokuratorii Generalnej przed upływem kadencji z powodu: 

1. złożenia rezygnacji z zajmowanego stanowiska służbowego; 

2. trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków służbowych z powodu choroby stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych albo innym równorzędnym orzeczeniem; 

3. utraty kwalifikacji do zajmowania stanowiska radcy Prokuratorii Generalnej; 

4. rażącego naruszenia obowiązków służbowych.  

Ze stanowiskami Prezesa lub wiceprezesa Prokuratorii Generalnej nie można łączyć przynależności do partii politycznych ani pełnienia funkcji publicznych. Prezes i wiceprezesi Prokuratorii Generalnej nie mogą prowadzić działalności zarobkowej, z wyjątkiem działalności naukowej, naukowo-dydaktycznej, dydaktycznej i publicystycznej. 

W skład Prokuratorii Generalnej wchodzi Główny Urząd Prokuratorii Generalnej z siedzibą w mieście stołecznym Warszawie oraz mogą wchodzić oddziały Prokuratorii Generalnej. Zgodnie ze statutem tej instytucji, w skład Prokuratorii Generalnej wchodzą: Główny Urząd Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa z siedzibą w Warszawie oraz 10 oddziałów z siedzibą w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie i we Wrocławiu. 

Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, może tworzyć, w drodze zarządzenia, oddziały Prokuratorii Generalnej z siedzibami w miejscowościach, w których mają siedziby sądy apelacyjne. W zarządzeniu określa się siedzibę i właściwość miejscową oddziału, która obejmuje obszar właściwości co najmniej jednego sądu apelacyjnego.

Główny Urząd Prokuratorii Generalnej wykonuje zadania i czynności oddziału Prokuratorii Generalnej w obszarze właściwości Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz w obszarach właściwości sądów apelacyjnych, dla których nie utworzono oddziałów Prokuratorii Generalnej.

Prezes Prokuratorii Generalnej może przekazać sprawę oddziałowi lub Głównemu Urzędowi Prokuratorii Generalnej z pominięciem ich właściwości miejscowej, jeżeli wymaga tego ochrona praw lub interesów Skarbu Państwa. W takim przypadku Prokuratoria Generalna zawiadamia sąd oraz strony lub uczestników postępowania o przejęciu zastępstwa procesowego; przejęcie wyłącza dotychczasowego przedstawiciela Skarbu Państwa od udziału w dalszym postępowaniu. 

Oddziały Prokuratorii Generalnej w okręgach swojej właściwości miejscowej samodzielnie wykonują zadania i czynności Prokuratorii Generalnej. 

Oddziałem Prokuratorii Generalnej kieruje dyrektor oddziału, któremu funkcję tę powierza Prezes Prokuratorii Generalnej. Dyrektor oddziału jest przełożonym radców i innych pracowników tego oddziału. Funkcję dyrektora oddziału Prokuratorii Generalnej powierza się radcy Prokuratorii Generalnej. 

Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, nadaje Prokuratorii Generalnej, w drodze zarządzenia, statut określający organizację i szczegółowe zasady funkcjonowania Prokuratorii Generalnej. 

Prezes Prokuratorii Generalnej ustala, w drodze zarządzenia, regulamin wewnętrznego urzędowania Prokuratorii Generalnej. 

Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, zakres i tryb współdziałania Prokuratorii Generalnej przy wykonywaniu zastępstwa procesowego Skarbu Państwa z organami władzy publicznej, państwowymi osobami prawnymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej oraz organami jednostek samorządu terytorialnego i innymi podmiotami, którym powierzono wykonywanie zadań publicznych na podstawie ustaw lub porozumień, w tym w szczególności zakres czynności wykonywanych w ramach współdziałania przez Prokuratorię Generalną i te podmioty, terminy wykonywania tych czynności oraz wymieniane informacje i dokumenty, z uwzględnieniem wymogów wynikających z przepisów dotyczących właściwych postępowań. 

Ocena kwalifikacyjna radców

Również 15 marca 2006 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Skarbu Państwa z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny kwalifikacyjnej radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Radca podlega bowiem co dwa lata ocenie kwalifikacyjnej. Ocena kwalifikacyjna może być dokonana w każdym czasie na polecenie Prezesa Prokuratorii Generalnej. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. 2005 r., Nr 169, poz. 1417, ze zm.);

• Rozporządzenie Ministra Skarbu Państwa z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny kwalifikacyjnej radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. 2006 r., Nr 33, poz. 234)