Zachowek od obdarowanego (jak długo skuteczne jest roszczenie o niego) - opinia prawna
Stan faktyczny
Po opłaceniu pełnego wkładu budowlanego w celu otrzymania własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego teściowa przekazała Aktem Notarialnym na podstawie Umowy Darowizny swoje mieszkanie o powierzchni użytkowej 50,78m2 mojej córce. Wspomniana czynność była wykonana przed notariuszem w dniu 01.12.1999 r. w Kancelarii Notarialnej. Pieniądze na opłacenie wkładu budowlanego przez teściową przekazaliśmy z żoną po połowie Aktem Darowizny zgłoszonym w Urzędzie Skarbowym zaznaczając w dokumencie, iż kwota objęta darowizną przeznaczona jest na opłatę „wkładu budowlanego” do spółdzielni mieszkaniowej. W dniu 16.12.1999 r. na podstawie § 55-56 Statutu Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej przydzielił córce na warunkach spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego – lokal po teściowej. W Sądzie Rejonowym właściwym do miejsca zamieszkania założono Księgę Wieczystą. Obecnie w tym mieszkaniu zameldowana jest córka jako główny najemca ze swoim dzieckiem oraz teściowa jako lokator. Córka nie pracuje - jest na utrzymaniu rodziców. Po dokonanej ugodzie z teściową opłaca ona czynsz za mieszkanie, energię elektryczną i abonament miesięczny za telefon. Teściowa jest wdową ma 88 lat, posiada dzieci: dwie córki i syna. Jedna z jej córek to moja żona, zamieszkuje w tej samej klatce co matka. Córki teściowej są zamężne a syn żonaty. Z tych związków są wnuki i prawnuki. Na co dzień teściową opiekuje się moja żona. Kiedy może zadziałać tzw. „zachowek”? Jest też mowa o 10 latach od chwili spisania aktu darowizny – czy wtedy może zadziałać prawo zachowku gdy okres od spisania darowizny jest mniejszy niż 10 lat.
Opinia prawna
Zachowek
Instytucja zachowku przewidziana w kodeksie cywilnym (k.c.) i uregulowana w art. 991 - 1011 służy ochronie interesu osób najbliższych spadkodawcy. Znajduje ona zastosowanie głównie, choć nie wyłącznie w sytuacji, gdy spadkodawca rozrządził swoim majątkiem w testamencie, rzadziej zaś gdy majątek po zmarłym jest dziedziczony na podstawie ustawy. Zgodnie z art. 991 § 1 k.c.: „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
”
Sposób, w jaki realizuje się przyznane wyżej cytowanym przepisem prawo do zachowku precyzuje art. 991 § 2 k.c., który stanowi: „Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia..”
Rozważmy więc sytuację gdy po śmierci Pańskiej teściowej pozostawiony przez nią majątek będzie dziedziczony na podstawie ustawy tj. według reguł zawartych w art. 931 – 940 k.c. Zakładając, że w chwili otwarcia spadku (tą chwilą jest chwila śmierci spadkodawcy – art. 924 k.c.) wszystkie dzieci teściowej będą żyły, wówczas staną się one wyłącznymi spadkobiercami i będą dziedziczyć w częściach równych (art. 931 § 1 k.c.). Nie będą, więc dziedziczyć ani jej wnuki ani prawnuki. Jeżeli teraz okazałoby się, że wartość spadku pozostawionego przez teściową jest niewielka i wartość przypadającego każdemu ze spadkobierców udziału nie odpowiadałaby nawet wartości należnego im zachowku, wtedy spadkobiercom tym będzie przysługiwało roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego uzupełnienia. Taka sytuacja może niewątpliwie wystąpić w przedstawionym przez Pana stanie faktycznym gdyż, na co należy zwrócić uwagę, przy obliczaniu wysokości zachowku uwzględnia się (dolicza się) darowizny uczynione przez spadkodawcę (art. 993 k.c.). W efekcie będziemy mieć do czynienia ze stanem, który najlepiej zobrazować prostym przykładem:
Przyjmijmy, że wartość spadku pozostawionego przez teściową wynosi 6.000 zł. Wartość udziału w spadku każdego dziecka będzie wynosił, więc 2.000 zł. Tymczasem wysokość zachowku im przysługującego obliczymy dodając do kwoty 6000 zł wartość darowizny uczynionej na rzecz Pańskiej córki (dla uproszczenia zakładamy, iż tylko ta darowizna podlega doliczeniu) – tj. np.: 120.000 zł. co da nam kwotę 126.000 zł. Ponieważ wysokość zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który by przypadł spadkobiercy dziedziczącemu z ustawy, a który w omawianym przypadku wynosi 1/3 powstaje konieczność przemnożenia1/3 przez 1/2 co da nam 1/6. Taka będzie wartość udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku.
