Czym jest utwór zależny?

Biorąc pod uwagę stopień powiązania pomiędzy utworami, można wyróżnić utwory samoistne, inspirowane a także niesamoistne.

W niniejszym tekście zajmiemy się dziełami niesamoistnymi czyli  opracowaniami, zbiorami utworów, innymi utworami które zawierają elementy twórcze przejęte z cudzych utworów.

Warto wskazać, iż Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 1972 r., I CR 104/72, LEX nr 63572, podjął próbę wytyczenia linii pomiędzy utworem inspirowanym a zależnym stwierdzając, że twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego w ten sposób, że o charakterze powstałego dzieła decydują już jego własne, indywidualne elementy, nie zaś elementy przejęte, charakteryzujące utwór inspirowany.

Zgodnie z wyrokiem SA w Warszawie z dnia 15 września 1995 r., I ACr 620/95, LEX nr 62623, wykorzystanie „cudzego pomysłu, a nawet imion z cudzego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła, nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór”.

Natomiast w wyroku SA w Warszawie z dnia 31 marca 2010 r., VI ACa 933/09, Sąd stwierdził, że w przypadku scenariusza, który mimo odmiennego przesłania powielał zawarte w powieści rzeczywiste i nierzeczywiste postaci, miał podobną strukturę, przedstawiał podobne wydarzenia, wykorzystywał podobne przedmioty, przyjęto przekroczenie granicy inspiracji na rzecz stworzenia utworu zależnego.

Zdaniem Damiana Flisak na płaszczyźnie teoretycznej wyróżnia się również tzw. utwory z zapożyczeniami. Obejmują one różne od opracowań oraz prawnoautorskiej inspiracji przypadki wykorzystania w utworze cudzych dzieł, w całości lub we fragmencie, bez żadnych przekształceń, w szczególności bez charakterystycznego przynajmniej dla większości opracowań „stopienia” utworu macierzystego z warstwami dopełniającymi (Bukowski Marek, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz Lex 2015).

Natomiast zdaniem E. Traple,  opracowanie jest wynikiem twórczej ingerencji w cudzy utwór, wskutek czego dochodzi do rozpoznawalnego przejęcia jego treści oraz – zazwyczaj – formy (E. Traple (w:) Prawo autorskie i prawa..., red. J. Barta, R. Markiewicz, 2011, s. 49).

Czyli aby można mówić o opracowaniu niezbędne jest wykorzystanie elementów twórczych utworu pierwotnego, przy czym wykorzystanie to, odwołując się ponownie do sfery wewnętrznych przeżyć autora, wymaga świadomego sięgnięcia po wcześniejszy utwór, w przeciwnym razie możemy mieć do czynienia z przypadkiem paralelnego tworzenia.

Wskazuje się, że o ile w przypadku opracowania zazwyczaj zyskuje utwór macierzysty, to o tyle na zapożyczeniu zyskuje co do zasady utwór zapożyczający (wyrok SA w Warszawie z dnia 27 października 2011 r., VI ACa 461/11, LEX nr 1102077).

Podobnie jak w przypadku utworów samodzielnych, bez znaczenia dla ochrony opracowania jest zamiar twórcy, wartość powstałego dzieła czy jego przydatność do założonego celu.

Natomiast źródłem nabycia praw zależnych jest stworzenie opracowania, nie zaś zgoda uprawnionego do utworu macierzystego.

Mając to na uwadze, wskazuje się również, że w przypadku zapożyczeń z cudzego dzieła nie powstaje charakterystyczny dla opracowań stosunek służebności względem oryginału.