Na czym polega umowa o dzieło?

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jest to umowa wzajemna.

Dzieło może mieć zarówno charakter materialny, jak i niematerialny (np. namalowanie obrazu, zrobienie fotografii czy sporządzenie projektu technicznego). Jednak mimo kontrowersji w tym zakresie, uznać należy, iż dzieło (np. rezultat pracy intelektualnej) musi być utrwalone w jakiś sposób w przedmiocie materialnym (np. w planie, obliczeniach czy modelu).

Przedmiotem umowy może być wytworzenie nowych przedmiotów (np. uszycie garnituru) lub naprawa, przerobienie czy konserwacja np. maszyn.

Przykład:

Przykładem umowy o dzieło mogą być również:

• roboty stolarskie,
• realizacja ustalonego programu wycieczki na podstawie umowy zawieranej z biurem podróży,
• umowa, w której strona zobowiązuje się do wykonania określonej produkcji artystycznej za wynagrodzeniem,
• umowa z pralnią chemiczną o oczyszczenie odzieży,
• umowa o usługi świadczone przez zakład kosmetyczny,
• okazyjny przewóz dokonany odpłatnie,
• wykonanie prac dekoratorskich czy instalacyjnych w mieszkaniu,
• umowa izby skarbowej z biegłym księgowym, w której biegły zobowiązuje się sporządzić orzeczenie co do bilansu przedsiębiorstwa,
• umowy zawierane przez rolników z jednostkami usługowymi o wykonanie takich prac polowych, jak orka, siew, zebranie plonów lub wymłócenie.

Z istoty umowy o dzieło wynika, iż dziełem jest końcowy wytwór o pełnej integralności składowych elementów. Nie można więc z racji sukcesywnego montowania dzieła w określonym odcinku czasowym mówić o podzielności świadczenia.

Przykład:

Rzeźba jest ucieleśnionym rezultatem niematerialnym pracy twórczej artysty.

Artystyczny charakter dzieła sztuki nie pozbawia go cech przedmiotu umowy o dzieło, podział zaś rezultatów z umowy o dzieło na rezultaty natury materialnej i niematerialnej jest powszechnie przyjęty i w tej mierze zakwalifikowanie zawiązanego przez strony stosunku do umów o świadczenie usług podobnych do zlecenia, z uwagi na niematerialny rezultat pracy twórcy, sprzeciwiało się konstrukcji umowy o dzieło.

Jeżeli przedmiotem umowy o dzieło ma być utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to przedmiot oznaczenia dzieła powinien być tak określony, aby obowiązkiem przyjmującego zamówienie było dostarczenie zamawiającemu dzieła będącego rezultatem działalności twórczej, o indywidualnym charakterze, ustalonego w skonkretyzowanej przez strony postaci. W razie zawarcia takiej umowy, dla oceny praw i obowiązków stron mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, a w zakresie, w którym dzieło jest utworem - przepisy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Do zawarcia umowy o dzieło stosuje się ogólne zasady dotyczące zawierania umów konsensualnych. W Kodeksie cywilnym nie ma szczególnych postanowień odnoszących się do zawarcia umowy o dzieło. Nie wymaga ona zachowania formy szczególnej. Do zawarcia umowy może dojść zatem także ustnie, a nawet w sposób dorozumiany.  

Jakie elementy musi zawierać umowa o dzieło?

Aby można było mówić o umowie o dzieło, musi ona określać przynajmniej:

• samo dzieło,
• przyjmującego zamówienie,
• zamawiającego,
• zobowiązanie przyjmującego zamówienie do wykonania dzieła,
• zobowiązanie zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia.

W umowie o dzieło można i warto (ale nie trzeba) ponadto określić:

• termin jego wykonania,
• wynagrodzenie.

Jeśli te fakultatywne elementy nie zostały w umowie oznaczone, to określa się je na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Jeżeli termin zatem spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości dzieła, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 K.c.).

Chodzi o staranne działanie, czy o rezultat?

Przepisy tytułu XV księgi III Kodeksu cywilnego mają zastosowanie do wszystkich umów, których przedmiotem jest uzyskanie uzgodnionego przez strony rezultatu. Umowy o dzieło są to bowiem umowy rezultatu. Nie chodzi w nich bowiem o dokonywanie pewnych czynności, lecz o skuteczne ich wykonanie. Nie chodzi o samo staranne działanie, ale o osiągnięcie rezultatu. Są to więc umowy, w których przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do osiągnięcia w przyszłości określonego rezultatu.

W odróżnieniu od umowy zlecenie, umowa o dzieło wymaga, by starania przyjmującego zamówienia doprowadziły do konkretnego, w przyszłości indywidualnie oznaczonego rezultatu. Umowa" zlecenia nie akcentuje tego rezultatu jako koniecznego do osiągnięcia, nie wynik zatem (jak w umowie o dzieło), lecz starania w celu osiągnięcia tego wyniku, są elementem wyróżniającym dla umowy zlecenia, tj. przedmiotem istotnym. Kryterium odróżnienia umowy o dzieło i umowy o świadczenie usług stanowi także zdatność rezultatu materialnego poddania się sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. 

Przykłady:

• Umowa, w której strona zobowiązuje się do wykonania określonej produkcji artystycznej za wynagrodzeniem, jest umową o dzieło. Treścią zobowiązania wykonawcy jest nie samo podjęcie i wykonywanie określonych czynności, lecz oznaczony w umowie ich wynik w postaci wystawienia widowiska odpowiadającego pewnym z góry ustalonym warunkom. Powyższego charakteru prawnego nie traci umowa wskutek tego, że przedmiotem zobowiązania jest wystawienie nie jednego, lecz większej ilości widowisk. Mimo bowiem zmiany ilościowej treść zobowiązania nie ulega zmianie. 
• Wozacy zatrudnieni w lasach państwowych zobowiązują się świadczyć na rzecz Zarządu Lasów Państwowych usługi w postaci transportowania drewna własnym zaprzęgiem po wyznaczonej trasie, zwanej zrywkowym, stosownie do wskazanego przez tenże Zarząd sposobu wykonania tych usług i za umówionym wynagrodzeniem, którego wysokość uzależniona jest przede wszystkim od ilości zwiezionego na wyznaczone miejsce drewna. Stosunek łączący strony w wyniku zawartej umowy tego rodzaju nie jest stosunkiem pracy mimo pewnych elementów zachodzących w takim stosunku, gdyż jej istotnym celem jest rezultat pracy, a poza tym brak w nim najbardziej podstawowej cechy, wyróżniającej stosunek pracy od innych stosunków zobowiązaniowych, to jest organizacyjnego podporządkowania i zależności, z którego wynika obowiązek pełnienia pracy osobiście, w zorganizowanym kolektywie, w ściśle oznaczonym czasie i miejscu oraz przy posługiwaniu się wskazanymi narzędziami. Tymczasem powód, jak i pozwani występowali w stosunku do pozwanego Zarządu Lasów jako samodzielni wykonawcy usług, sami decydujący w zasadzie o sposobie i rozmiarze wykonywanych usług. Brak cechy podporządkowania pracowniczego wyróżniał ich od innych osób, jakie Zarząd zatrudniał w charakterze pracowników. Ubezpieczenie tzw. wozaków w PZU przez Zarząd Lasów, zawierane z uwagi na związane z rodzajem świadczonych usług niebezpieczeństwa, nie zmienia charakteru łączącego strony stosunku zobowiązaniowego.

Kodeks cywilny nie przewiduje obowiązku osobistego wykonania dzieła, jednak obowiązek taki może wynikać z umowy lub z okoliczności. Za działania osób, którymi przyjmujący zamówienie posługuje się przy wykonaniu umowy o dzieło, ponowi on odpowiedzialność na zasadach ogólnych. Oznacza to, iż jest on odpowiedzialny jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza.

Kto dostarcza materiału do wykonania dzieła?

Wykonać dzieło można - zależnie od uzgodnienia stron - z materiału zamawiającego albo przyjmującego zamówienie.

Co istotne, umowę o dzieło (np. o naprawienie rzeczy) może zawrzeć nie tylko właściciel danej rzeczy. Stroną takiej umowy może być w szczególności również posiadacz rzeczy, samoistny lub zależny, a w konsekwencji może on we własnym imieniu dochodzić od przyjmującego zamówienie wszelkich roszczeń wynikających z tej umowy.

Jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.

Jeśli tak zrobił, a zamówienie podtrzymano, nie ponosi odpowiedzialności za wynikłe stąd wady dzieła. Jeżeli mimo spełnienia obowiązku przyjmującego zamówienie niezwłocznego zawiadomienia zamawiającego, przyczyną zniszczenia lub uszkodzenia dzieła było użycie materiałów zamawiającego lub zastosowanie się do jego wskazówek przy wykonywaniu dzieła, przyjmujący zamówienie zachowuje także prawo do całości lub odpowiednio - części wynagrodzenia. 

Na przyjmującym zamówienie ciąży - stosownie do okoliczności - obowiązek poinformowania zamawiającego klienta o tym, że nietypowość rzeczy, na której ma być wykonane dzieło, jej cechy nie gwarantują osiągnięcia pewnego, zamierzonego rezultatu usługi.

Wykonawca dzieła, dysponując - z reguły większymi niż zamawiający - wiadomościami fachowymi, powinien ocenić przydatność materiałów, które chciałby dostarczyć zamawiający na wykonanie dzieła. Musi to uczynić przed zawarciem umowy, gdyż sprawa, z czyjego materiału - i czy nadającego się do tego - dzieło ma być wykonane, jest istotnym elementem uzgodnień stron.  

Gdy przyjmujący zamówienie dokonał wadliwej ich oceny albo też brak niezbędnych cech ujawnił się dopiero po rozpoczęciu prac, ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne tak powstałego dzieła i ma obowiązek odszkodowania za chybione zużycie powierzonego materiału. Przyjmujący zamówienie powinien wówczas bez zwłoki zawiadomić zamawiającego i wstrzymać się z wykonywaniem dzieła do czasu dalszych uzgodnień.  

Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest więc ocena przydatności materiałów zamawiającego, z których chciałby on mieć wykonane dzieło. Dopiero po ich akceptacji i podjęcia się wykonania z nich umówionego dzieła istotny staje się sposób ich wykorzystania.  

Jeżeli materiałów na wykonanie dzieła dostarcza zamawiający, przyjmujący zamówienie powinien ich użyć w sposób odpowiedni oraz złożyć rachunek i zwrócić nie zużytą część. Materiały zamawiającego powinny być zatem użyte w sposób zgodny z cechami i przeznaczeniem uzgodnionego przedmiotu dzieła, a także oszczędnie.  

Zapewnieniem odpowiednich narzędzi i środków pomocniczych do wykonania dzieła ustawodawca milcząco obciążył przyjmującego zamówienie, skoro nie wskazał na możliwość także ich udostępnienia przez zamawiającego. Oczywiście strony mogą same określić inaczej swe zobowiązania w tym zakresie.  

Niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia materiału na wykonanie dzieła obciąża tego, kto materiału dostarczył.

W razie dostarczenia materiału przez zamawiającego przyjmujący zamówienie ma obowiązek pieczy nad dostarczonym materiałem. Dopiero gdy mimo należytego sprawowania pieczy, dojdzie do przypadkowej utraty lub uszkodzenia (co musi wykazać przyjmujący zamówienie), ryzyko ponosi zamawiający. 

Przykład:

Stacja obsługi samochodów ma obowiązek nie tylko go naprawić, ale także strzec przed kradzieżą. Jeśli zostanie skradziony, to w zasadzie odpowiada wobec właściciela.

Jeżeli z należycie zabezpieczonego przed kradzieżą z włamaniem zakładu nastąpiła utrata powierzonego materiału, to przyjmujący zamówienie jest obowiązany wydać zamawiającemu tylko świadczenie uzyskane z zakładu ubezpieczeń. 

Do chwili oddania dzieła niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia materiałów dostarczonych przez przyjmującego zamówienie, a także gotowego już dzieła ponosi zatem on sam. Swoje świadczenie z tej umowy spełnia on bowiem dopiero z chwilą oddania dzieła zamawiającemu. Odmiennie będzie tylko od chwili, gdy zamawiający znalazł się w zwłoce z wykonaniem swojego obowiązku odebrania wykonanego dzieła. 

Dzieło zamówione przez konsumenta

Jeżeli konsument zamówił dzieło będące rzeczą ruchomą, stosuje się przepisy art. 543[1], art. 546[1] i art. 548 Kodeksu cywilnego (dotyczące sprzedaży konsumenckiej). Oznacza to m.in. że w takim przypadku wykonawca obowiązany jest niezwłocznie wydać rzecz zamawiającemu, nie później niż 30 dni od dnia zawarcia umowy, chyba że umowa stanowi inaczej. W razie opóźnienia sprzedawcy zamawiający może wyznaczyć dodatkowy termin do wydania rzeczy, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić.

Wykonawca jest obowiązany udzielić konsumetnowi przed zawarciem umowy jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania z wykonywanej rzeczy. Przyjmujący zamówienie jest obowiązany zapewnić w miejscu wydania rzeczy odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające sprawdzenie jej jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów. Na żądanie zamawiającego wykonawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy. Jest on też obowiązany wydać zamawiającemu wraz z rzeczą wszystkie elementy jej wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

Z chwilą wydania wykonanej rzeczy przechodzą na zamawiającego korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. Jeżeli strony zastrzegły inną chwilę przejścia korzyści i ciężarów, poczytuje się w razie wątpliwości, że niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na kupującego z tą samą chwilą. Jeśli rzecz ma zostać przesłana zamawiającemu będącemu konsumentem, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na zamawiającego z chwilą jej wydania zamawiającemu. Za wydanie rzeczy uważa się jej powierzenie przez przyjmującwgo zamówienie przewoźnikowi, jeżeli przyjmujący zamówienie nie miał wpływu na wybór przewoźnika przez kupującego. Postanowienia mniej korzystne dla zamawiającego są nieważne.

Pamiętaj, że:

• Umowy o dzieło są to umowy rezultatu.
• Kodeks cywilny nie przewiduje obowiązku osobistego wykonania dzieła, jednak obowiązek taki może wynikać z umowy lub z okoliczności.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami);
• ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz.U. 2006 r., Nr 90, poz. 631, ze zm.).