Egzekucja z udziału w składniku majątku spadkowego - opinia prawna

Stan faktyczny

W 1993 r. byłem prezesem i współwłaścicielem spółki, która upadła mając zadłużenie m. in. wobec ZUS. Od 1993 roku liczone są odsetki, w 1996 roku wyrokiem sądu odpowiedzialność spadła na mnie jako członka zarządu. Z różnych powodów ZUS zwrócił się do sądu o klauzulę wykonalności dopiero w 2004 roku i oczywiście uzyskał ją. Łączna suma powstałego zadłużenia przekracza 100.000 zł, a tym samym jest nierealna do spłacenia. Jako osoba fizyczna nie posiadam majątku oprócz udziału spadkowego w domu moich rodziców. Ojciec nie żyje. Mam jedną siostrę. Czy przy skierowaniu sprawy do komornika może on wejść na część nieruchomości która jeszcze chyba nie jest moją własnością? Czy istnieje już możliwość zgłoszenia upadłości osoby fizycznej? Nie jestem podany w księdze wieczystej jako współwłaściciel.

Opinia prawna

Poniższa opinia została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 964 r. nr 43, poz. 296 ze zmianami), dalej KPC

• Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2003 r.  nr 60, poz. 535 ze zmianami), dalej PUN

• Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. (Dz.U. z 1934 r. nr 57 poz. 502 ze zmianami), dalej KH.

Jeżeli chodzi o tzw. „upadłość konsumencką”, czyli możliwość ogłoszenia upadłości przez osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej, to ustawa wprowadzająca taką możliwość jest dopiero w fazie projektów. Aktualnie nie ma zatem możliwości ogłoszenia takiej upadłości.

Jeśli natomiast chodzi o ogólną tzw. zdolność upadłościową, to w świetle art. 5 PUN „Przepisy ustawy stosuje się do dłużników będących przedsiębiorcami (...)”. Dalsze przepisy precyzują, że może tu chodzić o osoby prawne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki prawa handlowego a także  wspólników spółek osobowych. Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie jest ograniczone żadnym terminem, jakkolwiek w świetle art. 21 PUN „Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości” w przeciwnym bowiem razie „ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezgłoszenia wniosku w terminie”. Podstawę ogłoszenie upadłości definiuje art. 11 PUN jako ”niezdolność dłużnika do wykonywania wymagalnych zobowiązań”.

Co do kwestii spadku, w skład którego wchodzi nieruchomość i co do którego wydane zostało stwierdzenie jego nabycia, to istnieje teoretyczna możliwość przeprowadzenia z takiego mienia egzekucji w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie KPC. Choć bowiem działu spadku nie przeprowadzono i nie wpisano spadkobierców do księgi wieczystej, osoba wymieniona w stwierdzeniu nabycia spadku jest współwłaścicielem jego ułamkowej części. Wpis prawa własności do księgi wieczystej ma poza tym tutaj charakter deklaratoryjny ("potwierdzający"), a nie konstytutywny ("tworzący").

Jeśli chodzi o tryb egzekucji komorniczej, to w świetle art. 779 par. 1 kpc „Do egzekucji ze spadku konieczny jest – aż do działu spadku – tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim spadkobiercom”. Przepis ten jednak w praktyce ma zastosowanie wyłącznie do długów spadkowych, czyli długów spadkodawcy, które po jego śmierci niejako stają się długami spadkobierców. W omawianym stanie faktycznym przepis ten nie znajdzie zastosowania. Podobnie jego par. 2, który regulowałby tylko taką sytuację, gdyby to Pan zmarł, a ZUS próbowałby dochodzić roszczeń od Pańskich spadkobierców wykorzystując posiadany przeciwko Panu tytuł wykonawczy.

Wierzyciel spadkobiercy nie może w zasadzie wnosić o dział spadku. Istnieje możliwość, jedynie teoretyczna, iż komornik mógłby zająć Pana uprawnienia jako spadkobiercy, a wówczas ZUS, wykonując to zajęte uprawnienie, mógłby wnieść o dział spadku (tak orz. SN z 18 stycznia 1968 r., III CR 97/67, OSN 1968, nr 10, poz 169). W takim przypadku, gdyby w toku postępowania działowego otrzymał Pan całość nieruchomości lub jej część, wówczas komornik mógłby prowadzić już egzekucję z Pana nieruchomości lub jej ułamkowej części.

W praktyce jednak, powyższe rozważania wydają się czysto teoretyczne, gdyż prawdopodobnie ani ZUS ani komornik nie wiedzą, że jest Pan spadkobiercą i ma jakiekolwiek prawa do przedmiotowej nieruchomości. Jedyne ryzyko może się wiązać z ewentualnym wszczęciem przez ZUS postępowania o wyjawienie majątku dłużnika. Zgodnie z art. 913 KPC,  wierzyciel, który wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej wierzytelności, może żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku, z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych oraz do złożenia przyrzeczenia według roty: „Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożony przeze mnie wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny”. W takim przypadku byłby Pan zobowiązany do ujawnienia wszystkich swoich praw majątkowych pod rygorem zastosowania przez sąd środków przymusu.

Zespół
e-prawnik.pl