Jak rozliczyć VAT po rezygnacji z metody kasowej lub utracie do niej prawa?

Podatnik stosujący metodę kasową wystawił fakturę VAT w IV kwartale 2005 r. Do końca kwartału podatnik nie otrzymał zapłaty za fakturę. W IV kwartale 2005 r. podatnik przekroczył jednocześnie limit sprzedaży, co oznacza, iż utracił prawo do stosowania metody kasowej. Od stycznia 2006 r. podatnik rozlicza się zatem miesięcznie. Gdyby nie było omawianego przepisu, obowiązek podatkowy u omawianego podatnika w ogóle by nie powstał. W styczniu, kiedy podatnik stosuje zasady ogólne, zapłata nie odgrywa już roli w powstaniu obowiązku podatkowego, lecz o chwili powstania tego obowiązku decyduje data wystawiania faktury. Faktura została zaś wystawiona w poprzednim okresie, kiedy wystawianie faktury pozostawało bez wpływu na obowiązek podatkowy. 

Należy zatem uznać, że do czynności wykonanych w okresie stosowania metody kasowej, podatnik stosuje tę metodę aż do końca. De facto oznacza to, że podatnik rozliczy wszystkie te czynności najpóźniej do końca trzeciego miesiące następującego po miesiącu rezygnacji lub utraty prawa do metody kasowej. Jeśli zaś podatnik nie utracił prawa do metody kasowej, ale jedynie zrezygnował z jej stosowania, a ponadto kontynuuje składanie deklaracji kwartalnych, to wszystkie czynności wykonane w poprzednim kwartale zostaną rozliczone w deklaracji składanej za kwartał następujący po kwartale, w którym doszło do rezygnacji.

Przykład: 

Mały podatnik utracił prawo do stosowania metody kasowej w grudniu 2005 r.

W dniu 28 grudnia podatnik wystawił fakturę na kwotę 12.200 zł brutto (10.000 zł + 2.200 zł VAT). W związku z tym podatnik musi rozliczać tę fakturę według metody kasowej. Częściowa zapłata należności nastąpiła w dniu 14 stycznia (6.100 zł), a kolejna w dniu 12 lutego (6.100 zł). W związku z tym obowiązek podatkowy powstał co do kwoty 1.100 zł w dniu 14 stycznia oraz w dniu 12 lutego również co do kwoty 1.1000 zł. 

Przykład:  

Podatnik zrezygnował z metody kasowej w I kwartale 2006 r., jednakże postanowił w dalszym ciągu składać deklaracje kwartalne. Podatnik w dniu 24 lutego oraz w dniu 29 marca wystawił faktury oraz wydał towar, za które nie otrzymał zapłaty. W związku z tym obowiązek podatkowy powstanie odpowiednio w terminach 25 maja oraz 27 czerwca 2006, a więc w II kwartale. Nawet gdyby podatnik wydał towar w ostatnim dniu, w którym rozliczał się metodą kasową (a więc w omawianym przypadku w dniu 31 marca), obowiązek podatkowy w razie braku zapłaty powstanie i tak w kolejnym kwartale (w niniejszym przypadku w dniu 29 czerwca). W przypadku braku zapłaty obowiązek podatkowy powstaje bowiem w 90. dniu od dnia wydania towaru.

Powyższe oznacza, iż trud związany z prowadzeniem szczegółowej ewidencji oraz monitorowaniem zapłaty za czynności wykonane jeszcze w okresie stosowania metody kasowej, nie będzie konieczny długo, bo najwyżej do chwili upływu 90. dnia od dnia wydania towaru czy wykonania usługi (a więc wszystkie czynności wykonane w okresie stosowania metody kasowej zostaną rozliczone najpóźniej w trzecim miesiącu następującym po kwartale, w którym z metody tej zrezygnowano lub w którym podatnik utracił do niej prawo).

Jak odliczyć podatek po rezygnacji z metody kasowej lub utracie do niej prawa? 

Nieco bardziej pracochłonne jest rozliczanie podatku naliczonego. Zgodnie bowiem z art. 86 ust. 18 ustawy o VAT, podatnicy, którzy zrezygnowali z metody kasowej lub utracili do niej prawo, kwotę podatku naliczonego, wynikającą z faktur lub dokumentów celnych otrzymanych w okresie, kiedy rozliczali się metodą kasową, i nieodliczoną od kwoty podatku należnego do końca tego okresu, mają prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w okresie rozliczeniowym, w którym:

1. uregulowali kontrahentowi całą należność wynikającą z otrzymanych faktur - w przypadku podatku wynikającego z faktur;

2. dokonali zapłaty podatku - w przypadku podatku wynikającego z dokumentów celnych;

3. dokonali zapłaty podatku wynikającego z decyzji, o których mowa w art. 33 ust. 2 i 3 oraz art. 34 ustawy.

Powyższy przepis oznacza, iż podatnik mimo zakończenia stosowania metody kasowej, podatek naliczony w odniesieniu do niektórych dokumentów będzie musiał rozliczyć zgodnie z tą zasadą - w praktyce więc wtedy, kiedy zapłaci całość należności. Omawiana regulacja ma zapobiec sytuacji, w której podatnik nie mógłby dokonać odliczenia w ogóle. 

Podatek naliczony może być zatem odliczony dopiero z chwilą całkowitego uregulowania należności. 

Przykład:

Podatnik zrezygnował z metody kasowej począwszy od stycznia 2006 r. We lipcu 2005 r. podatnik otrzymał fakturę, za którą nie zapłacił. Gdyby nie było omawianego przepisu, podatnik nie odliczyłby podatku w ogóle. Nie mógłby go bowiem odliczyć w rozliczeniu za styczeń 2006 r., ponieważ fakturę otrzymał prawie pół roku wcześniej. Podatku nie odliczył również stosując metodę kasową, ponieważ nie dokonał zapłaty za fakturę.

W tej sytuacji podatek będzie mógł być odliczony dopiero z chwilą uregulowania całości należności na rzecz kontrahenta.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.  U. 2004 r., Nr 54, poz. 535, ze zm.);

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 95, poz. 798, ze zm.)