Kiedy dziedziczą rodzice spadkodawcy?

Spadkobranie po zmarłym może przybrać dwie formy – spadkobrania określonego przepisami ustawy oraz spadkobrania według ostatniej woli spadkodawcy, czyli testamentu. Nie ulega wątpliwości, że rodzice spadkodawcy dziedziczą zawsze wtedy, gdy zostaną powołani do spadku w drodze testamentu; w takim przypadku również postanowienia testamentu określają udziały spadkowe każdego ze spadkobierców. Przedmiotem niniejszego opracowania nie będzie jednak powyższa sytuacja; rozważania zostaną natomiast zogniskowane wokół problematyki dziedziczenia rodziców spadkodawcy w myśl przepisów ustawy, tj. kiedy rodzice dochodzą do dziedziczenia i jakie udziały spadkowe im się należą.

W którym kręgu dziedziczą rodzice spadkodawcy?

Prawo spadkowe dzieli potencjalnych spadkobierców na dwie grupy: do pierwszej zalicza dzieci spadkodawcy (i ich zstępnych) oraz jego małżonka, a do drugiej małżonka i rodziców spadkodawcy. Po co taki podział? Otóż osoby dochodzące do dziedziczenia w pierwszej grupie wyłączają od dziedziczenia osoby z kręgu drugiego. A zatem jeśli spadkodawca pozostawił dzieci, które dziedziczą spadek, z pewnością spadek nie przypadnie rodzicom spadkodawcy.

Jak łatwo zauważyć małżonek spadkodawcy dziedziczy w obu kręgach, z tym że wysokość jego udziału spadkowego uzależniona jest od kręgu, w którym dziedziczy (patrz – odpowiedni moduł). Kiedy zatem rodzice spadkodawcy dziedziczą według przepisów ustawy? Wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił żadnych zstępnych, tj. dzieci, wnuków itd. Gwoli ścisłości należy zauważyć, iż brak zstępnych nie oznacza ich fizycznego niebytu, ale dotyczy sytuacji, gdy wszyscy zstępni są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, czyli zostali bądź uznani za niegodnych dziedziczenia, bądź odrzucili spadek, bądź wreszcie zrzekli się dziedziczenia po spadkodawcy.

Rodzice mogą dziedziczyć więc w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy oraz mogą dziedziczyć samodzielnie; zaś w sytuacji kiedy jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, drugi może dziedziczyć wspólnie z rodzeństwem spadkodawcy.

Wyrażona powyżej uwaga dotycząca traktowania spadkobierców tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, odnosi się w całej rozciągłości również do przedstawicieli drugiego kręgu. Zastrzeżenie to jest ważne zwłaszcza z tego powodu, że w przypadku dziedziczenia ustawowego ilość osób dochodzących do spadku w sposób oczywisty wpływa na wielkość udziałów przypadających spadkobiercom.

Ile wynosi udział spadkowy rodziców?

Przed przystąpieniem do szczegółowej analizy sytuacji prawnej rodziców spadkodawcy w zakresie przypadających im udziałów spadkowych, należy wskazać na dwie zasady. Po pierwsze, udział spadkowy małżonka spadkodawcy wynosi zawsze połowę spadku, jeżeli dziedziczy on w zbiegu bądź z rodzicami spadkodawcy, bądź z rodzeństwem spadkodawcy, bądź i z jedenym z rodziców,  i z rodzeństwem. Dopiero gdy brak rodziców i rodzeństwa (oraz jego zstępnych) cały spadek przypada małżonkowi.

Po drugie, jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (lub jest tak traktowane), ale pozostawiło zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego zstępnym (według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy). Oznacza to, że udział, który przypadałby zmarłemu członkowi rodzeństwa spadkodawcy nie powraca do masy spadkowej, ale przechodzi na jego zstępnych, czyli dzieci, wnuki lub prawnuki tego członka rodzeństwa, które nie dziedziczy.

Rozważając kwestię udziałów spadkowych rodziców spadkodawcy należy wyróżnić następujące sytuacje, od których uzależniona będzie wysokość tych udziałów:

1. do spadku dochodzą tylko rodzice;
2. do spadku dochodzą rodzice i małżonek spadkodawcy;
3. do spadku dochodzi jeden z rodziców, małżonek i rodzeństwo spadkodawcy.

Pierwszy z wymienionych przypadków nie nastręcza trudności. Cały spadek przypada rodzicom, każdemu po połowie; jeśli zaś jeden z rodziców nie żyje, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (lub jego zstępnym). 

W drugiej sytuacji mogą już pojawić się komplikacje. Otóż jeżeli do spadku dochodzą małżonek i rodzice spadkodawcy, małżonkowi przypada połowa spadku, rodzicom zaś pozostała jego część po równo (tj. po 1/4 spadku).  Tym samym małżonek dziedziczy 1/2, a każdy z rodziców po ¼ spadku. Wyjątkiem jest sytuacja kiedy ojcostwo rodzica nie zostało ustalone. Wówczas udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W tej sytuacji zarówno małżonek jak i matka spadkodawcy dziedziczą po ½ spadku. Taka sytuacja zachodzi również jeżeli jeden z rodziców spadkodawcy zmarł, spadkodawca zaś nie ma żyjącego rodzeństwa (lub jego zstępnych). Wówczas  zarówno małżonek jak i jedno z rodziców spadkodawcy dziedziczy po 1/2 spadku.

Trzecia sytuacja dotyczy wypadku kiedy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku. Wówczas do dziedziczenia powołany jest małżonek spadkodawcy, pozostający przy życiu rodzic oraz rodzeństwo spadkodawcy. Udział, który przypadłby jednemu z rodziców przechodzi bowiem w całości na rodzeństwo spadkodawcy. Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy w częściach równych, zaś w razie śmierci jednego z członków rodzeństwa jego udział przechodzi na jego zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki niedziedziczącego członka rodzeństwa), według zasad ogólnych. Tak jak w poprzednich sytuacjach śmierć jednego z rodziców spadkodawcy nie zmienia udziału spadkowego małżonka spadkodawcy. Niezależnie bowiem od tej sytuacji dziedziczy on 1/2 spadku.

Sytuację trzecią najłatwiej zobrazować będzie na przykładach.
PRZYŁAD I: do spadku dochodzi  małżonek  - "M", rodzic spadkodawcy - "A", zaś drugi z rodziców - "B" -  zmarł kilka lat wcześniej. Żyje jednak rodzeństwo zmarłego spadkodawcy - "C" i "D". W takiej sytuacji połowę (1/2) spadku dziedziczy małżonek "M", 1/4 spadku otrzymuje rodzic - "A", zaś rodzeństwo -  "C" i "D" otrzymują po 1/8 spadku.

PRZYKŁAD II: stan faktyczny taki sam jak w przypadku I, z tym, że "C" nie dożywa otwarcia spadku. Żyją jednak jego dzieci "E" i "F".  W tej sytuacji "M" dziedziczy 1/2 spadku, "A" 1/4 spadku, "D" 1/8 spadku, zaś "E" i "F" po 1/16 spadku spadkodawcy.

PRZYKŁAD III: jeżeli w sytuacji opisanej w przykładzie I, do spadku nie weszli by rodzice spadkodawcy - "A" i "B", dziedziczenie wyglądałoby następująco: małżonek - "M" otrzymuje 1/2 spadku, zaś rodzeństwo spadkodawcy - "C" i "D" po 1/4 spadku.

Pamiętaj, że:

• Wysokość udziału spadkowego nie przekłada się na konkretne przedmioty wchodzące w skład spadku. Sytuacja prawna spadkobiercy w odniesieniu do konkretnych przedmiotów zostaje określona dopiero w momencie działu spadku,
• Wysokość udziału zależy od ilości osób dochodzących do spadku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl