Opłaty za korzystanie ze środowiska - kto i gdzie powinien je odprowadzać i czy można się z nich zwolnić?

Problemem jednak jest świadomość wszystkich zobowiązanych takiego obowiązku - nie wszyscy o tych opłatach wiedzą albo chcą wiedzieć.

Kto jest obowiązany uiszczać takie opłaty?

Ponieważ kraje Unii Europejskiej na problem ochrony środowiska chyba najbardziej zwracały Polsce uwagę, ostatnimi czasy istotnie nasiliły się kontrole z Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska na podmioty zobowiązane do uiszczania takich opłat. Aby uniknąć przykrych konsekwencji takich kontroli ustalmy na samym początku - kto winien uiszczać opłaty za korzystanie ze środowiska?

Przez podmiot korzystającym ze środowiska rozumie się:

• przedsiębiorcę czyli osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą, czyli: zarobkową działalność wytwórcza, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły,

• osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

• osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki,

• jednostkę organizacyjną niebędącą przedsiębiorcą (np. spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe, zakłady karne, zakłady gospodarki komunalnej itp.) ,

• osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą, korzystającą ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.

Jak widać zakres jest bardzo szeroki, w zasadzie trudno wskazać kto pod taki obowiązek nie będzie podpadał, dlatego też opłaty te nazywane są powszechnym publicznoprawnym obowiązkiem - tak jak podatki. W ostatnim punkcie wymienione są nawet i osoby fizyczne, przy czym będą one obowiązane do uiszczania takich opłat jeżeli korzystają ze środowiska w takiej skali, że aż wymagane będzie pozwolenie (możemy więc spokojnie np. pić wodę z górskich strumyków, no chyba, że pobieramy ją w hurtowych ilościach albo do działalności gospodarczej!).

Czym jest korzystanie ze środowiska?

Jeżeli już znaleźliśmy się w gronie w/w podmiotów sprawdźmy czy nasza firma, nasz podmiot korzysta ze środowiska (z punktu widzenie obowiązku opłaty oczywiście). Korzystaniem ze środowiska jest:

• emisja zanieczyszczeń do powietrza (czyli m.in. spalanie paliw w samochodach)

• odprowadzanie ścieków,

• pobór wód,

• składowanie odpadów.

Jeśli po wykonaniu powyższego prostego testu okaże się, że jesteśmy podmiotem, który korzysta ze środowiska to pozostaje się do tego przyznać i złożyć swoją deklarację do właściwego urzędu.

Kiedy i do kogo trzeba wnosić opłaty?

Właściwym organem przyjmującym opłaty od podmiotów z danego województwa jest marszałek województwa stojący na czele samorządu. To jemu ustawa przyznała taką kompetencję, przy czym trzeba pamiętać, że pieniądze z tego tytułu nie zasilają konta marszałka i województwa, ale właściwych miejscowo funduszy ochrony środowiska - jeżeli np. firma działa w Zakopanem, to wpływające do urzędu marszałkowskiego województwa małopolskiego pieniądze zasilą (wg odpowiedniego klucza) rachunek czterech różnych funduszy ochrony środowiska: gminnego - zakopiańskiego, powiatowego - tatrzańskiego, wojewódzkiego - małopolskiego oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska.

Obowiązek uiszczania opłat jest kwartalny, to znaczy do miesiąca (czyli do końca stycznia, kwietnia, lipca i października) po każdym kwartale należy taką opłatę uiścić, aby nie popaść w zwłokę.

Wszystko co dotychczas zostało na temat opłat za korzystanie ze środowiska napisane wydaje się być przejrzyste i nie powinno budzić obaw. Istnieje jednak przeszkoda, która powoduje, że wielu zobowiązanych próbuje ten obowiązek ominąć - jest nią sprawozdanie.

Co zawiera sprawozdanie od podmiotów korzystających ze środowiska?

Kwartalnie przysyłane do właściwego urzędu marszałkowskiego sprawozdania (w tych samych terminach co opłaty) winny zawierać informacje i dane, na podstawie których obliczyliśmy opłatę oraz informację o wysokości takiej opłaty. Jest to zatem taki środowiskowy PIT; wzory sprawozdań określają rozporządzenia Ministra Środowiska, najczęściej dostępne są także na internetowych stronach urzędów marszałkowskich. Podmiot korzystający ze środowiska powinien prowadzić aktualizowaną co kwartał ewidencję zawierającą odpowiednio:

• informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości,

• informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,

• informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi,

• informacje o wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni,

• informacje o wielkości produkcji ryb innych niż łososiowate oraz innych organizmów wodnych i powierzchni użytkowej stawów, za okres od dnia 1 maja do dnia 30 kwietnia następnego roku.

Ponadto posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych; ewidencja ta w przypadku posiadacza odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, powinna obejmować sposoby gospodarowania odpadami, a także dane o ich pochodzeniu i miejscu przeznaczenia. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby.

Wypełnione sprawozdanie wraz z opłatą należy przesłać, jak wspominano do właściwego urzędu marszałkowskiego, natomiast od 1 stycznia 2004 roku obowiązkowo trzeba przesłać kopię sprawozdania także do właściwego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Prawidłowe wyliczenie opłat i wypełnienie sprawozdania jest dość trudne i dlatego najlepiej będzie, w przypadku wątpliwości, skontaktować się (telefonicznie bądź osobiście) z urzędnikiem urzędu marszałkowskiego, który dysponuje szerszą wiedzą i doświadczeniem w tym zakresie od nas i powinien pomóc rozstrzygnąć trudne kwestie.

Kiedy nie musimy wnosić takich opłat?

Na szczęście (dla naszego portfela) niewielkie kwartalne korzystanie ze środowiska jest zwolnione z obowiązku uiszczania opłat. Niestety obowiązek przesłania sprawozdania istnieje nadal (także egzemplarz do WIOŚ-u pozostaje obligatoryjny), niemniej w sytuacji gdy w nim wykażemy, że za dany kwartał i za dany komponent (emisja lub ścieki lub odpady lub pobór wody) obliczona przez nas opłata nie przekracza 200 zł - wówczas nie musimy jej wnosić (warto jednak zadzwonić do urzędu marszałkowskiego i zapytać czy przypadkiem sejmik naszego województwa nie jest bardziej łaskawy niż ustawodawca i nie zwiększył kwoty zwolnionej). Wysokość opłat zależy od rodzaju spalanego paliwa, silnika, masy pojazdu, jednostkowe stawki opłat ogłaszane przez rząd, zmieniają się co roku, tj. oczywiście się podwyższają (zgodnie ze średniorocznym wskaźnikiem wzrostu cen) - taki jest zapis w ustawie, nie zależy to od urzędników.

Ponadto zwolnione z opłat są działania ratownicze, czyli związane z bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia działania służb ratowniczych - straży pożarnej, pogotowia ratunkowego.

(Szczególne zwolnienia w zakresie poboru wód i odprowadzania ścieków przewidują także przepisy art. 294-296 ustawy Prawo ochrony środowiska - w tym zakresie odsyłamy jednak do wskazanych przepisów lub też zalecamy kontakt z pracownikami urzędu marszałkowskiego, gdyż sytuacje te są wyjątkowe i wymagają indywidualnego omówienia).

W szczególnych sytuacjach marszałek województwa może nam takie opłaty umorzyć, o czym poniżej.

Komu trzeba przesłać opłatę i sprawozdanie za spalanie paliw w silnikach samochodowych?

Ponieważ nierzadko samochody firmowe poruszają się po obszarze więcej niż jednej gminy, powiatu czy województwa ciężko byłoby ustalić, która gmina, powiat czy województwo powinno czerpać korzyści z tych opłat.

Przyjęto, że w takim przypadku właściwym będzie urząd marszałkowski (a zatem odpowiednia gmina i powiat) właściwy ze względu na rejestrację podmiotu korzystającego ze środowiska. Jeśli np. firma zarejestrowana jest w Katowicach ma zaś odział w Łodzi - w takim przypadku sprawozdania oraz opłaty tegoż oddziału winny trafiać do łódzkiego urzędu marszałkowskiego z wyjątkiem sprawozdań i opłat dotyczących spalania paliw w silnikach samochodowych - te powinny zostać zgłoszone i opłacone w śląskim urzędzie marszałkowskim.

Kiedy można opłatę za korzystanie ze środowiska umorzyć, rozłożyć na raty bądź odroczyć termin jej płatności?

W tym zakresie pobierającemu opłaty za korzystanie ze środowiska marszałkowi województwa przysługują uprawnienia organu podatkowego - na wniosek strony może on rozłożyć na raty, odroczyć termin płatności a nawet umorzyć opłatę za korzystanie ze środowiska. Decyzja o zastosowaniu takiej ulgi ma jednak charakter uznaniowy, co oznacza, że ustawa nie zawiera żadnych konkretnych przesłanek, od których spełnienia uzależnia się przyznanie ulgi. Marszałek województwa w sytuacji, gdy przemawia za tym szeroko pojęty interes publiczny albo ważny interes podatnika może (ale nie musi) zastosować wskazane ulgi. Więcej na ten temat (czyli jak uzasadniać, jak sporządzić taki wniosek) można przeczytać w poradzie Czy można nie płacić podatku? Pamiętać jednak należy, że odpowiednio uzasadniony wniosek należy wnieść do urzędu marszałkowskiego i opłacić opłatą skarbową (5 zł od podania, 50 gr od każdego załącznika). Pamiętać też trzeba, że ewentualna pozytywna decyzja marszałka oznaczać będzie przyznanie pomocy publicznej, o czym można przeczytać w poradzie Czym jest pomoc publiczna dla przedsiębiorców w UE (o tym kiedy można otrzymać pomoc publiczną i jakie obowiązki ciążą na beneficjencie pomocy publicznej).

Jakie są sankcje za niepłacenie opłat?

Niewykonywanie obowiązku uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska oraz przesyłania stosownych sprawozdań jest wykroczeniem, za które można podmiot zobowiązany obciążyć grzywną. Jeżeli wysyłamy sprawozdania, ale nie wnosimy opłat trzeba się spodziewać, że marszałek województwa przyśle do nas decyzję opłatową, w której wymierzy nam wyliczoną ze sprawozdania opłatę i zobowiąże do zapłaty w wyznaczonym terminie wraz z odsetkami za zwłokę (nalicza się odsetki od zaległości podatkowych). Brak opłaty w wyznaczonym terminie spowoduje skierowanie zobowiązania do postępowania egzekucyjnego. Poza tym nad wykonywaniem tego obowiązku czuwa Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, który dysponuje własnymi środkami przymusu - brak wykonania zarządzeń pokontrolnych może skutkować karą grzywny, ograniczenia wolności lub nawet aresztu.

Co to są opłaty podwyższone i kary administracyjne?

Nie należy mylić zwykłych opłat za korzystanie ze środowiska z opłatami podwyższonymi - te ostatnie to kara dla takiego korzystającego ze środowiska, który nie posiada pozwolenia na dany zakres korzystania. Zwiększone wykorzystywanie środowiska (np. pobór wody w ilościach przemysłowych) wymaga bowiem uzyskania pozwolenia (albo u starosty albo u wojewody - w większych sprawach). Tak więc opłaty podwyższone, które obecnie stanowią 100 % opłaty podstawowej są karą dla podmiotu za nielegalne korzystanie ze środowiska. I co gorsza nie można ich ani umorzyć ani odroczyć terminów płatności ani rozłożyć na raty tak jak to można uczynić ze zwykłymi opłatami. Jest jednak jeden wyjątek - jeżeli podmiot wykazuje troskę o środowisko i mimo, iż nielegalnie zeń korzysta, prowadzi inwestycję (np. buduje oczyszczalnię ścieków), która zakończy się ostatecznie uzyskaniem pozwolenia, wówczas może liczyć na odroczenie takich opłat, a gdy już uzyska pozwolenie - nawet na ich umorzenie.

Jeszcze czym innym są administracyjne kary pieniężne. Te sankcyjne środki finansowe wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska w przypadkach gdy wykryje, że podmiot korzysta ze środowiska ponad normy wskazane w pozwoleniu. Również i kary można na tych samych zasadach co opłaty podwyższone odroczyć i umorzyć.

Pamiętaj, że:

• opłaty za korzystanie ze środowiska ponosi się za emisję spalin, odprowadzanie ścieków, pobór wód i składowanie odpadów,

• opłaty te są powszechnym obowiązkiem o charakterze podatkowym - rzadko kto zatem będzie z ich rozliczania zwolniony,

• lepiej zainteresować się obowiązkiem uiszczania takich opłat zanim do twojej firmy zapuka inspekcja ochrony środowiska - może okazać się, że w ogóle nie musisz takich opłat wnosić (np. opłata nie przekracza 200 zł kwartalnie, choć obowiązek przesłania sprawozdań pozostaje), a tak narażasz firmę na kłopotliwą sytuację, czy nawet na kary grzywny,

• obowiązek rozliczania się jest kwartalny - sprawozdania trzeba przesyłać do urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania oraz do wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska do końca miesiąca następującego po kwartale.

• w razie trudności ze sporządzeniem takiego sprawozdania nie należy opierać się przed kontaktem z pracownikiem urzędu marszałkowskiego,

• jeśli twoja firma ma prawdziwe kłopoty finansowe i nie jest w stanie spełnić tego obowiązku spróbuj zwrócić się do marszałka województwa z wnioskiem o ulgę (raty, odroczenie, umorzenie opłaty),

• jeśli jednak zanieczyszczasz środowisko i nie zamierzasz wnosić takich opłat - do firmy może pewnego dnia zapukać komornik.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 627 ze zmianami).