Powstanie obowiązku alimentacyjnego dziadków względem wnuków

Kolejność powstawania obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny ciąży na zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. W sytuacji, gdy jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (wg art. 132 k.r.o.). Przykładowo w wyroku z dnia 16 lipca 1971 r. Sąd Najwyższy - Izba Cywilna, w sprawie o sygn. III CRN 187/71, stwierdził, że jeżeli matka dziecka, chociaż zdolna do pracy fizycznej, żadnej stałej pracy nie ma, często przebywa w szpitalu dla nerwowo i psychicznie chorych, a pracuje jedynie sporadycznie, to trudno uważać, że jest ona w stanie systematycznie i na czas dostarczać dziecku środków utrzymania. W takim zaś razie, zgodnie z art. 132 zd. ost. krio, uprawniony mógłby domagać się dostarczenia uzupełniających środków utrzymania od krewnych zobowiązanych w dalszej kolejności.

Warunki istnienia obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego w dalszej kolejności - dziadka lub babci

Przy zrealizowaniu się okoliczności wymienionych w art. 132 k.r.o. powstaje co prawda obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności, trwa on jednak tylko do czasu, aż nie zaistnieje możliwość zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego przez osobę zobowiązaną w bliższej kolejności. Przykładowo obowiązek alimentacyjny dziadków dziecka, którego rodzice nie żyją, ustaje z momentem przysposobienia go przez inną osobę. Obowiązek alimentacyjny dziadków ustaje również, gdy osoba zobowiązana w bliższej kolejności uzyska majątek lub odzyska zdolności do pracy dające możliwość wywiązywania się z obowiązku świadczeń alimentacyjnych. Jednak zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 października 1976 r., sygn. akt III CRN 205/76, obowiązek alimentacyjny babki nie polega na przerzuceniu na nią niespełnionego obowiązku alimentacyjnego ojca dzieci, może ona bowiem być zobowiązana jedynie do takich świadczeń na jakie pozwalają jej możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również jej usprawiedliwionych potrzeb (art. 135 § 1 K.r.o.).

W sytuacji, gdy uzyskanie na czas środków utrzymania od zobowiązanego w bliższej kolejności jest  połączone z nadmiernymi trudnościami lub w ogóle nie jest możliwe, chociaż możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego umożliwiają mu alimentowanie uprawnionego, obowiązek alimentacyjny powstaje wprawdzie posiłkowo po stronie zobowiązanego w dalszej kolejności, nie  skutkuje to jednak ustaniem obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego w bliższej kolejności. Zgodnie z art. 140 § 1 k.r.o. zobowiązany w dalszej kolejności,  wypełniając czy to przymusowo  czy dobrowolnie obowiązek alimentacyjny zamiast zobowiązanego w bliższej kolejności,  uzyskuje względem niego roszczenie regresowe (K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. wyd. 4, Warszawa 2015).

Warto zauważyć, iż obowiązek alimentacyjny rodziców dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, istnieje mimo niewystępowania po stronie dziecka niedostatku (art. 133 § 1), natomiast powstanie obowiązku alimentacyjnego zobowiązanych w dalszej kolejności dziadków dziecka zależy od wykazania, iż znajduje się ono w niedostatku (art. 133 § 2; zob. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2015). Zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 lutego 1974 r., sygn. akt III CRN 388/73, pojęcia niedostatku z art. 133 § 2 KRO nie można ograniczać do wypadków, gdy uprawniony do alimentacji nie ma żadnych środków utrzymania, lecz przez to pojęcie należy rozumieć i taką sytuację materialną, w której osoby uprawnione nie mogą w pełni zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb w zakresie utrzymania i wychowania.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.- Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 682).

Na podst.: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2015

Natalia Chrzęściewska