Uwaga na produkt niebezpieczny! Odpowiedzialność producenta za produkt niebezpieczny

12.1.2018

Co to jest produkt niebezpieczny?

Kodeks cywilny stwierdza, że produktem jest rzecz ruchoma. Rzecz ruchoma pozostanie produktem nawet, jeśli później produkt ten zostanie połączony z inną rzeczą. Za produkt uważa się także zwierzęta i energię elektryczną.
Produkt jest niebezpieczny, jeśli okaże się, że pomimo normalnego użycia tego produktu, zwyczajowo przyjętego wykorzystywania tego produktu, nie zapewnia on bezpieczeństwa. Powodem takiej sytuacji jest wada tego produktu, która to sprawia, że produkt jest niebezpieczny dla otoczenia.

Wada produktu niebezpiecznego

Charakterystykę takiej wady można rozpocząć od tego, że taka wada, która sprawia że produkt jest niebezpieczny, musi tkwić w produkcie już w momencie wprowadzania go do obrotu, do sprzedaży. Nie chodzi więc o potocznie rozumianą wadę, tj. np. uszkodzenie mechaniczne towaru (w transporcie, rozładunku, przechowaniu), przeterminowanie produktu. Nie jest konieczne, aby wada taka była zupełnie rozwinięta już w momencie sprzedaży produktu. Wada taka może się rozwinąć w trakcie użytkowania rzeczy. Przyjąć należy, że wada taka wynikać może zarówno z substancji, z jakiej powstał towar (np. ciastko w kawiarni, które zawiera salmonellę), jak i polegać może na braku wystarczającego ostrzeżenia o niebezpieczeństwach istniejących w trakcie użytkowania produktu.

Można wyróżnić wadę:

konstrukcyjną, czyli tkwiącą w konstrukcji rzeczy w fazie projektowania produktu;
produkcyjną, czyli taką, która powstała w wyniku błędów w procesie produkcji, które mogą polegać na użyciu nieodpowiednich surowców, maszyn, niesprawności urządzeń produkcyjnych lub na błędach pracowników produkcji;
instrukcyjną, która zachodzi wtedy, gdy osoba, która kieruje procesem produkcji nie posiada fachowej wiedzy.

Zasady odpowiedzialności za produkt

Zgodnie przyznaje się, iż w polskim prawie odpowiedzialność za produkt niebezpieczny jest odpowiedzialnością deliktową, opartą na zasadzie winy.

Za czyn niedozwolony (delikt) uznaje się wprowadzenie do obrotu handlowego rzeczy niebezpiecznej na skutek jej wadliwości.

W związku z tym należy stwierdzić, że producent (ten, kto wytwarza produkty w zakresie swojej działalności gospodarczej) jest wg. art.449[1] k.c. odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez jego produkt. Kodeks wprowadza dla ułatwienia dochodzenia takiej odpowiedzialności od producenta domniemanie, że produkt niebezpieczny był wytwarzany przez producenta w zakresie jego działalności gospodarczej, co oznacza brak konieczności dowodzenia tego faktu przez poszkodowanego. Jeśli okazałoby się, że dany produkt rzeczywiście przez producenta nie był wytworzony w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarcza, to sam producent musi udowodnić ten fakt. Wyrządzenie szkody stanowi podstawę do żądania od producenta odszkodowania. Jasno, więc wynika z tego, że jeśli na skutek wady produktu, (który przez tą wadę jest niebezpieczny) zostanie wyrządzona szkoda, producent tego wadliwego produktu będzie zobowiązany do naprawienia tej szkody.

Kto może żądać odszkodowania od producenta?

Obowiązek naprawienia szkody będzie ciążył na producencie nie tylko wobec osoby, która ten produkt zakupiła, ale naprawienia szkody może dochodzić każda osoba, która z powodu danego wadliwego produktu doznała szkody. Mogą to więc być członkowie rodziny osoby, która produkt zakupiła, sąsiedzi, goście, przypadkowi ludzie, którzy mieli taki kontakt z produktem, że był on w stanie wyrządzić im szkodę a jednocześnie mogą oni być zupełnie obcy nabywcy wadliwego towaru.

Kto ponosi odpowiedzialność, czyli kogo można uważać za producenta?

Odpowiedzialnym jest przede wszystkim producent, czyli ten, kto wytwarza produkty w zakresie swojej działalności gospodarczej. Kodeks cywilny zakłada więc, że osoba taka prowadzi działalność gospodarczą. Naturalnie nie chodzi tu tylko o osoby fizyczne.

W orzecznictwie (aktualnie też wyraźnie w nowej ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów) za odpowiedzialnego za szkodę uznaje się (obok producenta) także importera towaru z wadą; zdarzało się również, że za odpowiedzialnego uznawano także sprzedawcę towaru. Zgodnie z treścią art. 449[5] k.c., tak jak producent odpowiadać będzie również wytwórca materiału, surowca albo jakiejś części wchodzącej w skład finalnego produktu, jeżeli ze stanu faktycznego wynika, że przyczyną szkody była wada właśnie tych komponentów, materiałów czy surowców, które tworzą produkt.

Tej odpowiedzialności może wytwórca uniknąć, jeśli okaże się, iż przyczyną zaistniałej szkody była wyłącznie wadliwa konstrukcja produktu lub producent podał błędne wskazówki co do użycia produktu. Skoro więc wykazane zostanie, że wada miała swe źródło w konstrukcji lub wynikała tylko z wskazówek podanych przez producenta, to wytwórca materiałów nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę, a tym samym nie będzie na nim ciążył obowiązek jej naprawienia.

Ten sam artykuł wymienia też inne osoby, które odpowiadać będą tak samo jak producent. Są nimi:

osoby, które poprzez swój związek z produktem, na jakimkolwiek etapie jego powstawania lub już w trakcie jego obrotu handlowego, umieściły na danym produkcie swój znak towarowy, swoją nazwę lub w inny sposób oznaczyły produkt tak, aby był odróżniający się od innych towarów, a jednocześnie te zabiegi powodują, iż podaje się on za producenta lub jest za niego uważany; osoba taka, podobnie jak wytwórca materiałów oraz importer odpowiadać będzie solidarnie z producentem, co oznacza, że poszkodowany może żądać naprawienia szkody przez którąkolwiek z tych osób w całości; ewentualne rozliczenia pomiędzy tymi osobami zależą do ich stosunku wewnętrznego;
bardziej skomplikowana jest sytuacja, kiedy nie można ustalić właściwego producenta ani osób wskazanych w pkt. 1. W takim przypadku odpowiedzialność za produkt ponosić będzie ten, kto ten produkt zbył w zakresie swojej działalności gospodarczej, czyli najczęściej po prostu sprzedawca. Może on jednak zwolnić się z odpowiedzialności, jeśli w ciągu miesiąca od momentu zawiadomienia go o szkodzie przez poszkodowanego, wskaże producenta lub impoterera wraz z jego adresem lub poda nazwę i adres osoby, od której sam ten produkt nabył.

Kiedy producent nie będzie ponosił odpowiedzialności?

Jeśli producent nie wprowadził do obrotu produktu niebezpiecznego (np. został on wyniesiony z zakładu produkcyjnego przez pracownika bez zgody producenta, jeszcze przed wprowadzeniem go na rynek do masowej sprzedaży) lub gdy takie wprowadzenie nastąpiło poza jego działalnością gospodarczą (np. producent zabawek sporządził córce w domu latawiec, który na skutek wady konstrukcyjnej wyrządził szkodę koleżnace córki), nie odpowiada on za szkodę wyrządzoną przez ten produkt.

Producent nie będzie też odpowiadał za taką szkodę, jeśli przedsiębiorca nie mógł przewidzieć, że produkt posiada niebezpieczne właściwości, mimo uwzględnienia stanu techniki i nauki z chwili, kiedy ten produkt został wprowadzony do sprzedaży. Oznacza to, iż tzw. wada w rozwoju nie skutkuje odpowiedzialnością producenta za produkt, logicznym jest bowiem, iż postęp nauki i techniki sprawia, że wytwarzane towary są coraz to lepsze i jednocześnie bezpieczniejsze, a z tego powodu nie można wymagać, aby producent ponosił koszty za swoje wcześniejsze, mniej bezpieczne produkty.

Brak możliwości przewidzenia, że dany produkt jest niebezpieczny może wynikać też z konieczności zastosowania się przez producenta do przepisów prawa. Brzmi to może dość paradoksalnie, ale oznacza to przede wszystkim, że brak odpowiedzialności wynika z faktu zastosowania się np. do norm jakości ustalonych przez prawo danego kraju a wymóg ten uniemożliwił wykrycie takiej wady. Z drugiej strony jest tak, że producent nie może się zwolnić od odpowiedzialności podnosząc jedynie fakt zastosowania się do takich norm jakości (w naszym kraju są to np. Polskie Normy). Można to zobrazować następującym przykładem: jeżeli producent A wyprodukował zabawki zgodnie z normami jakości, jakie nakłada na niego prawo, a zabawka mimo to wyrządziła szkodę, to producent A nie uniknie odpowiedzialności, nawet jeśli powoła się na fakt zgodności z normami jakości. Takie normy nie stanowią bowiem gwarancji bezpieczeństwa produktu. Natomiast odpowiedzialność odszkodowawcza A będzie uchylona w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona na skutek zastosowania niewłaściwego materiału do produkcji tej zabawki, a wymóg zastosowania właśnie tego konkretnego materiału wynikał z przepisów prawa.

Szkoda wyrządzona przez produkt niebezpieczny

Jedną z przesłanek odpowiedzialności za produkt, obok wadliwości produktu, jest zaistniała szkoda.

Szkoda na osobie

Zasadą jest, że odpowiedzialność za produkt niebezpieczny odnosi się do szkód, które odniosła dana osoba na zdrowiu, ciele czy też w skrajnych przypadkach na życiu. Tak więc regulacja kodeksu cywilnego obejmuje przede wszystkim szkody na osobie i odpowiedzialność związana z tego rodzaju szkodami nie może zostać wyłączona czy też ograniczona w żaden sposób. Odpowiedzialność deliktowa w zasadzie opiera się tu na art.415 k.c. W razie szkód na osobie wejdą w grę roszczenia odszkodowawcze, zawarte w artykułach 444 i nast. k.c. Ewentualnie można dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art.445 lub 448 k.c.), pomimo faktu, iż jest ona uznawana za szkodę niematerialną dotyczącą dóbr osobistych konsumentów.

Odszkodowanie może obejmować m.in.:

koszty związane z uszkodzeniem ciała czy spowodowaniem pogorszenia się zdrowia, czyli koszty leczenia; w przypadku inwalidztwa koszty te obejmować będą również wydatki związane z przygotowanie inwalidy do nowego zawodu;
rentę stałą lub tymczasową;
w razie śmierci poszkodowanego, ponoszący za to odpowiedzialność ma obowiązek pokryć koszty leczenia oraz pogrzebu; mogą zostać ustanowione obowiązki alimentacyjne wobec członków rodziny zmarłego;
jednorazowe odszkodowanie,
zadośćuczynienie.

Szkoda w mieniu

Odpowiedzialność producenta za wytworzony przez niego produkt niebezpieczny obejmuje również szkody w mieniu, w rzeczach poszkodowanego. Odpowiedzialność ta jednak jest ograniczona. Odszkodowanie będzie się należało poszkodowanemu tylko za zniszczenie lub uszkodzenie rzeczy, która zwykle stanowi rzecz wykorzystywaną do użytku osobistego przez poszkodowanego i jednocześnie tak rzeczywiście była przez poszkodowanego wykorzystywana. Ponadto producent nie jest zobligowany do wypłacenia odszkodowania za uszkodzony, w wyniku jego wady, sam produkt niebezpieczny. Odszkodowanie w tym wypadku nie będzie też obejmować korzyści, których mógł spodziewać się poszkodowany w związku z używaniem danego wadliwego produktu. Dodatkowym ograniczeniem w przypadku szkody na mieniu jest przepis, który ustala zasadę, że jeśli taka szkoda nie przekracza równowartości kwoty 500 euro, to producent nie musi wypłacać odszkodowania.

Przedawnienie roszczenia o odszkodowanie

Roszczenie o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się, lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej za tę szkodę, czyli o osobie producenta niebezpiecznego produktu lub innych osób, które mogą ponosić odpowiedzialność. Jeżeli jednak w ciągu 10 lat od momentu wprowadzenia tego produktu na rynek, poszkodowany nie dowie się o szkodzie lub nie odnajdzie osoby obowiązanej do naprawienia szkody, czy też nie będzie miało miejsca spełnienie żadnego z tych warunków, roszczenie się przedawnia bez względu na późniejsze uzyskanie wiedzy na temat szkody i osoby odpowiedzialnej za nią przez poszkodowanego.

Inne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej za produkt niebezpieczny

Art.449[10] kodeksu cywilnego stanowi, że przepisy dotyczące odpowiedzialności za produkt niebezpieczny zawarte w tym kodeksie nie skutkują brakiem możliwości dochodzenia przez poszkodowanego naprawienia szkody w drodze odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Podobnie nie tracą mocy przepisy o odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady rzeczy i gwarancji jej jakości.

Pamiętaj, że:

Odpowiedzialności za produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć (np. w drodze umowy pomiędzy poszkodowanym a odpowiedzialnym za wyrządzoną szkodę).
Obowiązek zapłaty konsumentowi odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie wyklucza odpowiedzialności przedsiębiorcy z tytułu rękojmii i gwarancji, konsument może również dochodzić odpowiedzialności na zasadach ogólnych (np. za szkodę w mieniu).

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.