Mniej wolności i prywatności dla większego bezpieczeństwa...

10.5.2018

Bezpieczeństwo bez kompromisów

Łatwiejszy dostęp organów ścigania do informacji finansowych osób podejrzanych o terroryzm, dane biometryczne we wszystkich dowodach tożsamości, nowa lista zakazanych substancji, które mogą być wykorzystywane do produkcji materiałów wybuchowych - Komisja Europejska podejmuje kolejne kroki, aby ograniczyć terrorystom i przestępcom pole działania, pozbawiając ich możliwości planowania, finansowania i dokonywania przestępstw.

Sześć miesięcy po wprowadzeniu pakietu środków antyterrorystycznych z października 2017 r. Komisja proponuje środki mające na celu:

poprawę bezpieczeństwa dokumentów tożsamości i ograniczenie fałszowania dokumentów;
zapewnienie organom ścigania i organom sądowym dostępu do elektronicznych materiałów dowodowych i informacji finansowych;
dalsze ograniczenie terrorystom dostępu do substancji służących do domowej produkcji materiałów wybuchowych (tzw. prekursorów);
zaostrzenie kontroli przywozu i wywozu broni palnej.

Komisja złożyła również sprawozdanie z postępów w realizacji priorytetowych inicjatyw, które przygotują grunt dla rzeczywistej i skutecznej unii bezpieczeństwa.

Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans oświadczył: - "Bezpieczeństwo od samego początku jest głównym priorytetem tej Komisji. Nieustająco wspieramy starania państw członkowskich na rzecz lepszej ochrony naszych obywateli i ich swobód. Dzisiaj zaś intensyfikujemy działania, by pozbawić przestępców i terrorystów narzędzi i zasobów, które umożliwiają im dokonywanie przestępstw – w ten sposób realizujemy zobowiązanie do stworzenia Unii, która chroni".

Komisarz do spraw migracji, spraw wewnętrznych i obywatelstwa Dimitris Avramopoulos stwierdził: - "Podjęliśmy działania, aby ograniczyć stosowanie prekursorów materiałów wybuchowych i broni palnej, poprawić bezpieczeństwo dowodów tożsamości oraz wprowadzić środki, dzięki którym organy ścigania będą miały lepszy dostęp do informacji potrzebnych do zwalczania przestępczości i terroryzmu. Nowy system bezpieczeństwa powstaje na bazie podstawowych środków bezpieczeństwa, lecz opiera się również na skuteczniejszym zarządzaniu granicami oraz sprawniejszej współpracy organów ścigania i organów sądowych. W ten sposób jesteśmy coraz bliżej stworzenia rzeczywistej i skutecznej unii bezpieczeństwa".

Komisarz ds. unii bezpieczeństwa, Julian King powiedział: - "Dając organom ścigania dostęp do najistotniejszych informacji finansowych, eliminujemy kolejną lukę prawną wykorzystywaną przez terrorystów i uderzamy w ich czułe miejsce – finanse. Ułatwiając zaś gromadzenie elektronicznych materiałów dowodowych, zaostrzając kontrole broni palnej i prekursorów materiałów wybuchowych oraz zwiększając bezpieczeństwo dowodów tożsamości, jeszcze bardziej ograniczamy terrorystom przestrzeń działania".

Lepsza ochrona obywateli Europy to wspólny najwyższy priorytet uzgodniony we wspólnej deklaracji dotyczącej priorytetów ustawodawczych UE na lata 2018–2019. Zestaw przedstawionych środków, które zostały również ujęte we wspólnej deklaracji, usprawni trwające już na poziomie UE starania na rzecz poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego oraz usunięcia zidentyfikowanych luk prawnych. Zaproponowane dziś akty prawne powinny zostać przyjęte przez obydwu współprawodawców w trybie pilnym w celu dalszego zwiększenia bezpieczeństwa obywateli UE.

Poprawa bezpieczeństwa dowodów tożsamości w ramach walki z fałszowaniem dokumentów

Komisja proponuje zwiększenie bezpieczeństwa dowodów tożsamości obywateli UE oraz dokumentów pobytu wydanych członkom ich rodzin niebędącym obywatelami UE. Szacuje się, że 80 mln Europejczyków posiada obecnie dowody tożsamości nienadające się do odczytu komputerowego i niezawierające identyfikatorów biometrycznych – należy zatem zwalczać stosowanie sfałszowanych dokumentów, które terroryści i przestępcy mogą wykorzystywać do przedostawania się do UE z innych państw. W tym celu przewiduje się:

Wprowadzenie wspólnych norm bezpieczeństwa w całej UE zgodnie z minimalnymi normami bezpieczeństwa określonymi przez ICAO;
Wprowadzenie obowiązku stosowania danych biometrycznych w państwach wydających dowody tożsamości: dowody tożsamości obywateli UE (w wieku powyżej 12 lat) i dokumenty pobytu członków ich rodzin niebędących obywatelami UE będą zawierały dane biometryczne, tj. odciski palców i wizerunki twarzy zapisane na mikroprocesorach znajdujących się w dokumentach. Oprócz tego wprowadzone zostaną lepsze zabezpieczenia, jeśli chodzi o dostęp do danych biometrycznych;
Przeprowadzenie ambitnego procesu stopniowego wycofywania dokumentów: nowe przepisy przewidują stosunkowo szybkie, lecz stopniowe wycofywanie niezgodnych z wymogami dokumentów po upłynięciu okresu ich ważności lub najpóźniej w ciągu pięciu lat, a słabiej zabezpieczonych (tj. nienadających się do odczytu komputerowego) – w ciągu dwóch lat.

Proponowane rozporządzenie nie wprowadza obowiązkowych dowodów tożsamości w UE, lecz zapewnia modernizację zabezpieczeń już istniejących dokumentów, przy czym wygląd krajowych dowodów tożsamości pozostaje całkowicie w gestii poszczególnych państw członkowskich. Wprowadzając te bardziej rygorystyczne normy zastosowano podobne podejście jak w przypadku zastosowanych na poziomie UE zabezpieczeń paszportów.

Walka z finansowaniem terroryzmu

Aby dać organom ścigania dostęp do informacji finansowych koniecznych do prowadzenia postępowań dotyczących poważnych przestępstw (w tym informacji o rachunkach bankowych i analiz finansowych), Komisja proponuje nową dyrektywę, która przewiduje:

Bezpośredni dostęp do informacji o rachunkach bankowych: organy ścigania i biura ds. odzyskiwania mienia będą miały – w indywidualnych przypadkach – bezpośredni dostęp do informacji o rachunkach bankowych znajdujących się w krajowych scentralizowanych rejestrach, co umożliwi tym organom identyfikację banków, w których mają rachunki podejrzane osoby. Dzięki ochronie danych osobowych funkcjonariusze organów ścigania otrzymają dostęp jedynie do ograniczonego zakresu informacji na temat tożsamości posiadacza rachunku bankowego i tylko w określonych przypadkach poważnej przestępczości lub terroryzmu.
Lepsza współpraca: Dyrektywa zapewnia lepszą współpracę między krajowymi organami ścigania i krajowymi jednostkami analityki finansowej (FIU), a także między państwami członkowskimi. Między innymi organy ścigania będą miały możliwość zwracania się do FIU o udzielenie informacji finansowych – w tym danych dotyczących transakcji finansowych – a FIU będą mogły uzyskiwać informacje na temat ścigania przestępstw od właściwych organów krajowych.

Zaostrzenie przepisów dotyczących tzw. prekursorów materiałów wybuchowych oraz przywozu i wywozu broni palnej

Materiały wybuchowe wytwarzane domowym sposobem były w ostatnich latach wykorzystywane przez terrorystów w wielu atakach w Europie. Aby usunąć tę lukę w systemie bezpieczeństwa, Komisja proponuje zaostrzenie obecnych przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu i stosowania prekursorów materiałów wybuchowych. W tym celu przewiduje się:

Zakaz stosowania kolejnych substancji chemicznych: Komisja zaproponowała umieszczenie kolejnych substancji chemicznych w wykazie zakazanych substancji, które mogą być wykorzystywane do produkcji materiałów wybuchowych wytwarzanych domowym sposobem. Ponieważ substancje te można nabywać zarówno w sklepach tradycyjnych, jak i w internetowych sklepach i platformach handlowych, nowe przepisy będą mieć również pełne zastosowanie do sprzedaży online;
Likwidację obecnych systemów rejestracji: Nowe przepisy zakładają wycofanie obecnie stosowanych przez niektóre państwa członkowskie systemów rejestracji. Systemy te, uznane za słabe pod względem bezpieczeństwa, umożliwiają obywatelom rejestrowanie zakupów niektórych substancji objętych ograniczeniami za zwykłym okazaniem dowodu tożsamości;
Ostrożne wydawanie pozwoleń i kontrola bezpieczeństwa: państwa członkowskie mogą wprowadzać systemy wydawania pozwoleń na zakup ograniczonej liczby substancji objętych ograniczeniami, które mogą być wykorzystywane do legalnych celów. Przed wydaniem obywatelowi pozwolenia na taki zakup każde państwo członkowskie będzie musiało zweryfikować zasadność wniosku i przeprowadzić staranną kontrolę bezpieczeństwa, w tym kontrolę uprzedniej karalności;
Szybszą i skuteczniejszą wymianę informacji: Nowe rozporządzenie nakłada na podmioty gospodarcze obowiązek zgłaszania podejrzanych transakcji właściwym organom w ciągu 24 godzin. Nowe środki przewidują również intensywniejszą wymianę informacji między przedsiębiorstwami, także internetowymi, oraz zwiększanie świadomości podmiotów w całym łańcuchu dostaw.

Przemyt broni palnej nadal stanowi poważny problem dla bezpieczeństwa w Europie. Dlatego też Komisja aktualizuje unijne przepisy dotyczące wywozu i przywozu broni palnej do użytku cywilnego. Nowe przepisy przewidują:

Udoskonalenie procedur kontroli: Państwa członkowskie powinny przeprowadzać systematyczne kontrole przeszłości wszystkich osób ubiegających się o zezwolenie na wywóz, korzystając w szczególności z europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestrów karnych (ECRIS) w celu sprawdzenia, czy dana osoba była wcześniej karana, oraz wglądu w system wymiany informacji w zakresie kontroli wywozu broni konwencjonalnej (COARM), który zawiera powiadomienia o odmowach wydania zezwolenia na wywóz;
Sprawniejszą wymianę informacji: Państwa członkowskie powinny bardziej systematycznie i w lepszy sposób wykorzystywać informacje, np. regularnie wprowadzać je do systemu COARM, i prowadzić jedną krajową bazę danych dotyczących wydanych zezwoleń i przypadków odmowy. Ponadto do 1 lipca każdego roku powinny również przedstawiać Komisji szczegółowe statystyki dotyczące przywozu i wywozu broni palnej.

Kontekst

Bezpieczeństwo to priorytet polityczny obecnej Komisji od początku jej kadencji – począwszy od wytycznych politycznych przewodniczącego Junckera z lipca 2014 r. aż po ostatnie orędzie o stanie Unii z 13 września 2017 r.

14 grudnia 2017 r. przewodniczący Parlamentu Europejskiego, rotacyjna prezydencja Rady i przewodniczący Komisji Europejskiej podpisali wspólną deklarację w sprawie priorytetów legislacyjnych UE na lata 2018–2019, w której podkreślono zasadnicze znaczenie lepszej ochrony bezpieczeństwa obywateli poprzez umieszczenie go w centrum unijnych prac legislacyjnych. Priorytetowo potraktowano inicjatywy mające na celu zapewnienie organom państw członkowskich dostępu do informacji o tym, kto przekracza wspólną zewnętrzną granicę UE, a także stworzenie interoperacyjnych unijnych systemów informacyjnych w zakresie bezpieczeństwa, zarządzania granicami i zarządzania migracjami oraz wzmocnienie instrumentów zwalczania terroryzmu i przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Europejska agenda bezpieczeństwa stanowi punkt odniesienia dla działań Komisji w tej dziedzinie. Określono w niej główne działania mające zapewnić skuteczne reagowanie UE na terroryzm i zagrożenia dla bezpieczeństwa, w tym zwalczanie radykalizacji, zwiększanie bezpieczeństwa cybernetycznego, odcięcie finansowania terroryzmu oraz poprawę wymiany informacji. Od momentu przyjęcia agendy poczyniono znaczne postępy w jej realizacji, tym samym przygotowując grunt pod rzeczywistą i skuteczną unię bezpieczeństwa. Postępy te są przedstawiane w regularnie publikowanych sprawozdaniach Komisji dotyczących unii bezpieczeństwa.

Dodatkowe informacje:

Ocena skutków towarzysząca wnioskowi w sprawie poprawy bezpieczeństwa dowodów tożsamości obywateli UE i dokumentów pobytu wydawanych obywatelom UE i członkom ich rodzin

Rozporządzenie w sprawie wprowadzania do obrotu i używania prekursorów materiałów wybuchowych

Załączniki do wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie wprowadzania do obrotu i używania prekursorów materiałów wybuchowych

Przestępca w chmurze

Współcześni przestępcy i terroryści powszechnie wykorzystują wiadomości tekstowe, e-maile i komunikatory. Jednak w przypadku śledztw transgranicznych uzyskanie elektronicznych materiałów dowodowych jest trudne. Dlatego KE proponuje nowe przepisy, które ułatwią policji i organom sądowym dostęp do e-maili lub dokumentów znajdujących się w chmurze. - Musimy wyposażyć organy ścigania w narzędzie godne XXI wieku" – powiedziała komisarz Věra Jourová.

Komisja zaprezentowała nowe narzędzia do transgranicznego gromadzenia elektronicznych materiałów dowodowych w ramach procesów karnych (zob. komunikat prasowy).

Nowe przepisy pozwolą organom ścigania w państwach członkowskich UE skuteczniej poszukiwać dowodów w internecie i za granicą, zapewniając jednocześnie odpowiednie gwarancje poszanowania praw i wolności wszystkich zainteresowanych osób.

Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans oświadczył: - "Elektroniczny materiał dowodowy odgrywa coraz większą rolę w postępowaniach karnych. Nie możemy pozwolić na to, by przestępcy i terroryści wykorzystywali nowoczesne technologie łączności elektronicznej do ukrywania swojego przestępczego procederu i unikania odpowiedzialności karnej. Europa nie może stanowić dla przestępców i terrorystów kryjówki – czy to w internecie, czy też w świecie realnym. W oparciu o przedstawiony wniosek wprowadzone zostaną niespotykane dotychczas narzędzia, które nie tylko umożliwią właściwym organom gromadzenie elektronicznego materiału dowodowego, lecz także zapewnią solidne gwarancje poszanowania praw i wolności wszystkich osób, których to dotyczy".

Věra Jourová, komisarz UE do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, dodała: - "Podczas gdy organy ścigania nadal w swojej pracy wykorzystują nieefektywne metody, przestępcy stosują w swoim procederze najnowocześniejsze technologie pozwalające osiągnąć szybkie rezultaty. Musimy wyposażyć organy ścigania w godne XXI w. narzędzia do zwalczania przestępczości, zważywszy że do popełniania przestępstw przestępcy stosują metody na miarę XXI w."

Przestępcy i terroryści wykorzystują wiadomości tekstowe, e-maile i aplikacje do komunikowania się ze sobą. W ponad połowie wszystkich prowadzonych obecnie postępowań karnych wystosowano transgraniczne wnioski o pozyskanie elektronicznego materiału dowodowego będącego w posiadaniu dostawców usług w innym państwie członkowskim lub poza UE. Aby uzyskać tego rodzaju dane, konieczna jest współpraca sądowa i wzajemna pomoc prawna, przy czym jednak proces ten jest obecnie zbyt powolny i uciążliwy. Obecnie w przypadku niemal dwóch trzecich przestępstw, gdy materiał dowodowy znajduje się w innym państwie, nie można prawidłowo przeprowadzić śledztwa ani skutecznie pociągnąć sprawców do odpowiedzialności, głównie z powodu czasu, jaki zajmuje zgromadzenie dowodów, bądź ze względu na rozdrobnienie ram prawnych. Wniosek pozwoli wyeliminować tę lukę, czyniąc proces pozyskiwania elektronicznego materiału dowodowego szybszym i wydajniejszym.

Przedmiotowy wniosek legislacyjny:

wprowadza europejski nakaz wydania materiału dowodowego: dzięki temu organ sądowy w jednym państwie członkowskim będzie mógł wystąpić o elektroniczny materiał dowodowy (taki jak e-maile, wiadomości tekstowe lub wiadomości przesłane za pośrednictwem odpowiedniej aplikacji) bezpośrednio do dostawcy oferującego usługi w Unii i mającego siedzibę lub przedstawicielstwo w innym państwie członkowskim, bez względu na lokalizację danych, a dostawca usług będzie zobowiązany do udzielenia odpowiedzi w terminie 10 dni, a w pilnych przypadkach – w ciągu 6 godzin (w porównaniu z terminem wynoszącym 120 dni w przypadku dotychczas stosowanego europejskiego nakazu dochodzeniowego lub 10 miesięcy w przypadku procedury wzajemnej pomocy prawnej);
zapobiegnie usuwaniu danych dzięki wprowadzeniu europejskiego nakazu zabezpieczenia danych:pozwoli to organom sądowym w jednym państwie członkowskim zobowiązać dostawcę oferującego usługi w Unii i mającego siedzibę lub przedstawicielstwo w innym państwie członkowskim do zabezpieczenia konkretnych danych, aby umożliwić organowi wystąpienie o te informacje w późniejszym terminie w ramach wzajemnej pomocy prawnej, europejskiego nakazu dochodzeniowego lub europejskiego nakazu wydania materiału dowodowego;
uwzględnia solidne gwarancje i środki zaradcze: oba nakazy można będzie wydawać wyłącznie w ramach postępowań karnych i zastosowanie będą miały wszystkie gwarancje procesowe przewidziane w prawie karnym. Nowe przepisy gwarantują wysoki poziom ochrony praw podstawowych, w tym m.in. udział organów sądowych i dodatkowe wymogi warunkujące uzyskanie danych należących do określonych kategorii. Przewidziano w nich również rozwiązania gwarantujące poszanowanie prawa do ochrony danych osobowych. Dostawcom usług oraz osobom, o których dane wystąpiono, przysługiwać będą różne gwarancje, takie jak możliwość wystąpienia przez dostawcę usług o rewizję, jeżeli np. nakaz w oczywisty sposób narusza Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej;
zobowiąże dostawców usług do wyznaczenia przedstawiciela prawnego na terenie Unii:aby zapewnić objęcie wszystkich dostawców usług, którzy oferują swoje usługi w Unii Europejskiej, tymi samymi obowiązkami, nawet wówczas, gdy ich siedziba mieści się w państwie trzecim, zobowiązano ich do wyznaczenia przedstawiciela prawnego na terenie Unii odpowiedzialnego za odbiór, wypełnianie i egzekwowanie decyzji i nakazów wydawanych przez właściwe organy państwa członkowskiego do celów zgromadzenia dowodów w postępowaniu karnym;
zagwarantuje pewność prawa przedsiębiorstwom i dostawcom usług: podczas gdy obecnie organy ścigania występujące o udostępnienie materiału dowodowego często muszą liczyć na dobrą wolę dostawców usług, w przyszłości stosowanie do wszystkich dostawców usług tych samych przepisów regulujących tryb występowania o przekazanie elektronicznego materiału dowodowego przyczyni się do zwiększenia pewności prawa dla organów i dostawców usług.

Kontekst prawny

Bezpieczeństwo stanowi priorytet polityczny Komisji pod przewodnictwem Jeana-Claude'a Junckera od początku jej kadencji – począwszy od wytycznych politycznych przewodniczącego Jeana-Claude'a Junckera z lipca 2014 r. a skończywszy na ostatnim orędziu o stanie Unii z 13 września 2017 r.

W opublikowanej w kwietniu 2015 r. Europejskiej agendzie bezpieczeństwa Komisja zobowiązała się do dokonania przeglądu przeszkód utrudniających prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych. W następstwie tragicznych wydarzeń, które miały miejsce w Brukseli 22 marca 2016 r., unijni ministrowie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych za priorytet uznali przyjęcie środków służących wydajniejszemu i skuteczniejszemu zabezpieczaniu i pozyskiwaniu elektronicznego materiału dowodowego. Od tego czasu kwestia ta była kilkakrotnie dyskutowana przez ministrów i została ponownie podkreślona przez europejskich przywódców w konkluzjach z czerwca 2016 r. dotyczących usprawnienia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w cyberprzestrzeni.

Przedstawiony dzisiaj wniosek jest wyrazem starań podejmowanych przez Komisję w celu wypełnienia zobowiązania do skuteczniejszej ochrony europejskich obywateli podjętego we wspólnej deklaracji w sprawie priorytetów legislacyjnych UE na lata 2018–2019.