Co będzie należytą starannością w VAT?

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że uczestnikami tego procederu mogą stać się także uczciwi, lecz nieostrożni przedsiębiorcy, którzy narażają się na możliwość zakwestionowania przez organy podatkowe ich prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Dlatego Ministerstwo Finansów planuje opracowanie możliwie kompletnej i precyzyjnej listy przesłanek należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych. Ich spełnienie w momencie zawierania transakcji skutkowałoby brakiem podstaw do kwestionowania u podatników prawa do odliczenia podatku, w następstwie uznania, że podatnicy nie wiedzieli i nie mogli wiedzieć, że w ramach danej transakcji ich dostawca dopuścił się przestępstwa.

Celem opracowania takiej listy jest to, żeby uczciwi podatnicy wiedzieli, jakie czynności powinni podjąć, aby nie być narażonym na ryzyko zakwestionowania u nich przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego.

W związku z powyższym rozpoczęły się konsultacje podatkowe w sprawie listy przesłanek należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych w kontekście prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Prawo do odliczenia podatku a oszustwa kontrahenta

Prawo do odliczenia podatku, jako integralna część mechanizmu podatku od wartości dodanej, jest fundamentalnym prawem podatnika. Zasada ta może jednak doznać wyjątku w przypadkach, gdy miało miejsce działanie w celach nieuczciwych lub nadużycia prawa.

Zgodnie z ugruntowanym już orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej krajowe organy administracyjne i sądowe powinny odmówić prawa do odliczenia, jeżeli zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z przestępstwem lub nadużyciem (zob. np. wyroki: w sprawach połączonych C-80/11 i C-142/11 Mahageben, pkt 42; w sprawie C-277/14 PPUH Stehcemp, pkt 47; postanowienie w sprawie C-33/13 Jagiełło, pkt 35). Jest tak w wypadku, gdy przestępstwo podatkowe jest popełnione przez samego podatnika oraz gdy podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że poprzez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z przestępstwem w zakresie VAT. W takich okolicznościach podatnik ten powinien zostać uznany za uczestniczącego w tym przestępstwie i to niezależnie od tego, czy osiąga on korzyść z odsprzedaży towarów lub wykorzystania usług w ramach opodatkowanych transakcji dokonywanych przez niego na późniejszym etapie obrotu.

Z drugiej strony za niezgodne z zasadami funkcjonowania prawa do odliczenia Trybunał uznał sankcjonowanie odmową skorzystania z tego prawa przez podatnika, który nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się przestępstwa lub że inna transakcja w łańcuchu dostaw, dokonana przed transakcją przeprowadzoną przez owego podatnika lub po niej, miała miejsce z naruszeniem przepisów o podatku VAT. Jeśli istnieją przesłanki, aby podejrzewać nieprawidłowości bądź naruszenie prawa, przezorny przedsiębiorca powinien, zależnie od okoliczności konkretnego przypadku, zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności (zob. wyrok w sprawach połączonych C-80/11 i C-142/11, pkt 60). Jednocześnie Trybunał każdorazowo na tle okoliczności konkretnej sprawy rozważa kwestię (interpretacji przepisów w zakresie) istnienia lub braku istnienia prawa do odliczenia.

Podobnie w orzecznictwie NSA wskazuje się, że określenie działań, jakich podjęcia w konkretnym przypadku można w sposób uzasadniony oczekiwać od podatnika, który zamierza skorzystać z prawa do odliczenia podatku VAT, w celu upewnienia się, że dokonywane przez niego transakcje nie wiążą się z popełnieniem przestępstwa przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, zależy przede wszystkim od okoliczności rozpatrywanego przypadku (zob. np. wyroki NSA: z dnia 23.03.2016 r. sygn. akt I FSK 2033/14, z dnia 02.06.2016 r., sygn. akt I FSK 1635/14, z dnia 15.03.2017 r., sygn. akt I FSK 1103/15).

Co będzie obejmowała lista przesłanek należytej staranności?

W następstwie dokonanej w Ministerstwie Finansów analizy orzecznictwa Trybunału Sprawidliwości Unii Europejskiej, orzecznictwa sądów administracyjnych, rozwiązań innych krajów Unii Europejskiej oraz własnych doświadczeń stwierdzono, że zachowanie należytej staranności powinno być weryfikowane pod kątem spełnienia przesłanek zakwalifikowanych do jednego z poniższych kryteriów:

1. kryteriów podmiotowych/formalnych (np. czy kontrahent w momencie zawierania transakcji jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny, czy kontrahent długo funkcjonuje na rynku w branży w zakresie której dokonywana jest transakcja, czy kontrahent posiada wymagane prawem koncesje i zezwolenia, czy kontrahent jest wypłacalny, czy osoby reprezentujace kontrahenta są wiarygodne itp.);

2. kryteriów przedmiotowych/ekonomicznych, tj. dotyczących ekonomicznej natury transakcji realizowanej przez kontrahenta w ramach zwykłej działalności gospodarczej (np. czy transakcja odpowiada profilowi zarejestrowanej działalności, czy wystepują nieuzasadnione ekonomicznie odstępstwa w zakresie cen, czy wystepuje zgodność dostarczonych towarów z tymi, które zostały zafakturowane, czy posiadam wiedzę nt. źródła pochodzenia towarów, czy w zawieranej transakcji istnienieje realne ryzyko gospodarcze itp.);

3. przebieg transakcji (np. czy termin płatności odbiega od terminu zwykle wystepującego w transakcjach tego rodzaju, czy transakcja jest rozliczana gotówką, czy niewystępuje płatność odwrócona w stosunku do przepływu towaru, czy nie wskazano odrębnych rachunków bankowych do zapłaty kwoty netto i VAT, brak nieuzasadnionego uczestnictwa wielu pośredników w celu uprawdopodobnienia transakcji itp.).

Lista przesłanek należytej staranności będzie adresowana do uczciwych podatników, w celu m.in.: zwiększenia pewności prawa i pewności w prowadzeniu uczciwej działalności gospodarczej, a także wyeliminowania w efekcie z rynku niektórych podmiotów nieuczciwych (jednocześnie będzie też wykorzystywana w bieżącej pracy przez organy podatkowe). 

Jak zgłaszać opinie?

W związku z powyższym Ministerstwo Finansów zaprasza do udzialu w konsultacjach i przedstawienia propozycji listy przesłanek należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych, których spełnienie świadczyłoby o zachowaniu należytej staranności przez podatnika. Obecnie planuje, aby jedna lista adresowana była do ogółu uczciwych podatników. Jeżeli jednak, według oceny zainteresowanych, istnieje uzasadnienie sformułowania odrębnej listy dla konkretnych branż, można przedstawić stosowną propozycję wraz z uzasadnieniem.

Konsultacje otwarte są dla wszystkich podmiotów.

Analizie będą poddawane jedynie opinie zawierające szczegółowe uzasadnienie przedstawianych propozycji. Ministerstwo Finansów zastrzegło sobie prawo do opublikowania nadesłanych opinii na stronie na stronie Ministerstwa Finansów w dziale „Działalność“ w zakładce „Konsultacje podatkowe“ dostępnej pod linkiem http://www.mf.gov.pl/ministerstwofinansow/dzialalnosc/konsultacje-podatkowe.

Propozycje wraz ze szczególowym uzasadnieniem w wersji elektronicznej (dodatkowo z załączeniem wersji edytowalnej) należy przesyłać w terminie do 28 lipca 2017 r. - na adres: konsultacje.nalezytastarannosc@mf.gov.pl

Zob. też: Materiał roboczy z analizy aktualnego orzecznictwa NSA