Granice obowiązków nakładanych na przedsiębiorców

Stwierdzenie, iż zawodowy charakter działalności powoduje zwiększenie zakresu obowiązków przedsiębiorcy (w stosunku do obowiązków i odpowiedzialności osób prywatnych) w różnych stosunkach np. cywilnorprawnych, nie budzi wśród przedstawicieli doktryny sprzeciwów.

Jest ono uzasadnione zarówno doświadczeniem profesjonalisty, jak i jego kwalifikacjami, a także posiadaną przez niego fachową wiedzą. Rozbieżności pojawiają się jednak podczas próby wskazania granic odpowiedzialności przedsiębiorcy, w szczególności na tle ustaw szczególnych.

Zdaniem sądu Najwyższego...

Zwiększony stopień staranności wymagany od profesjonalisty po raz kolejny został zaakcentowany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2.04.2014 r., pod sygn. akt IV CSK 404/131 (wyrok dostępny w bazie orzeczeń Sądu Najwyższego), poprzez wskazanie, jak daleko zakres odpowiedzialności przedsiębiorcy może sięgać. W przedmiotowej sprawie powodowie odnotowali spadek zbioru miodu wskutek przebudowy drogi krajowej, która wiązała się z wycięciem pasa zieleni tworzącym naturalną barierę ochronną dla pszczół.

Z uwagi na to, iż pozwany nie podjął działań mogących ograniczyć wpływ inwestycji na środowisko, Sąd Okręgowy zobowiązał go do ustawienia parawanów ochronnych oraz wypłacenia odszkodowania. Sąd drugiej instancji nie znalazł podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego i jedynie częściowo podzielił zdanie Sądu Okręgowego. Uznał, iż pozwanemu nie można przypisać braku należytej staranności w kontekście przewidywania wpływu inwestycji na nieruchomość powodów, nawet przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru jego działalności.

Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli działalność może negatywnie wpływać na środowisko, przy ocenie winy w rozumieniu art. 415 Kodeksu cywilnego (,,KC”; art. 415 Kodeksu cywilnego stanowi: "Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia".) należy wziąć pod uwagę ustawowe obowiązki wynikające z przepisów szczególnych, w opisanym stanie faktycznym z art. 6 ustawy – Prawo ochrony środowiska (,,UOŚ”). Jak wynika z ust. 2 powołanego artykułu, przedsiębiorca zobowiązany jest do podejmowania działań zgodnych z zasadą przezorności, co wymaga od niego podjęcia wszelkich możliwych działań w celu zapobiegania oddziaływaniu na środowisko w przypadku, gdy negatywne oddziaływanie nie zostało w pełni rozpoznane. W związku z powyższym należy uznać, że w przypadku, gdy stopień zagrożenia środowiska nie może zostać rozpoznany, profesjonalista jest zobowiązany do podjęcia działań urzeczywistniających zasadę przezorności, przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej działalności. Zasada przezorności utożsamiana jest w piśmiennictwie z wyrażonym w art. 355 KC pojęciem ,,należytej staranności” i jedynie na marginesie warto zauważyć, że nie jest to jedyny przepis stanowiący o staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności (patrz art. 293 § 2 i art. 483 § 2 Kodeksu spółek handlowych (,,KSH”).

W przedmiotowej sprawie znalazł więc zastosowanie art. 355 KC, stanowący: „§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). § 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności”. Trafnie stwierdził więc M. Safjan wskazując, że uwzględnienie zawodowego charakteru działalności pociąga za sobą zwiększenie zakresu odpowiedzialności przedsiębiorcy (zob. M. Safjan, [w:] K. Pietrzykowski, Komentarz do art. 1-449(11) KC, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008 r., s. 936).

Co to oznacza dla praktyki?

Podsumowując, niewypełnienie przez przedsiębiorcę, poprzez niedochowanie należytej staranności, obowiązków nałożonych przez ustawy szczególne – w tym przypadku przez UOŚ - aktualizuje po stronie przedsiębiorcy obowiązek naprawienia szkody na podstawie art. 415 KC. Jak wskazał Sąd Najwyższy, brak specjalistycznej wiedzy nie może bowiem usprawiedliwiać przedsiębiorcy z uwagi na zawodowy charakter jego działalności. Jak wskazuje orzecznictwo, wymóg należytej staranności, przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej działalności, uzasadnia zwiększone oczekiwania co do umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania. Obejmuje także znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.08.1993 r., pod sygn. akt III CRN 77/93). Przedsiębiorca ma obowiązek pozyskania informacji dotyczących zagrożeń związanych z planowaną inwestycją, a w celu pełnego rozpoznania wskazanych zagrożeń, może – zdaniem Sądu Najwyższego - skorzystać z usług oferowanych przez placówki badawcze lub naukowe. Na profesjonaliście ciąży także obowiązek wykazania dochowania należytej staranności.

W przedmiotowej sprawie powołanie się wyłącznie na decyzję ustalającą środowiskowe uwarunkowania dla inwestycji okazało się dla sądu niewystarczające. Sąd wskazał także, że zwiększone wymagania względem przedsiębiorców uzasadnione są zwłaszcza, gdy planowana inwestycja stwarza duże prawdopodobieństwo nadzwyczajnych zakłóceń sąsiedztwa.

Niewątpliwie powołane orzeczenie Sądu Najwyższego wskazuje na tendencję do poszerzania zakresu obowiązków nakładanych na przedsiębiorców, zwiększając tym samym zakres ich odpowiedzialności.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 459, ze zm.);
• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627).

Katarzyna Sawicka