Opieka nad ubezwłasnowolnionym

Kiedy osoba może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie?

Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła 13 lat i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Podstawową przyczyną takiej niemocy jest choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inny rodzaj zaburzeń psychicznych, w szczególności narkomania lub pijaństwo. Trzeba jednakże podkreślić, że zarówno choroba psychiczna jak i narkomania czy inne przyczyny same przez się nie powodują konieczności ubezwłasnowolnienia takiej osoby. Pojawia się ona dopiero w momencie, jeżeli stanowią one powód, dla którego osoby takie nie potrafią rozsądnie i należycie kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnienie może nastąpić tylko ze względu na dobro osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie np. ze względu na dobro jej rodziny.

Postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia może być wszczęte jedynie na wniosek osoby uprawnionej, którą jest:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie

• krewni takiej osoby w linii prostej oraz rodzeństwo

• rzedstawiciel ustawowy (rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska, opiekun małoletniego, kurator częściowo ubezwłasnowolnionego).

Jednakże, gdy osoba mająca być ubezwłasnowolniona posiada przedstawiciela ustawowego, wniosku o jej ubezwłasnowolnienie nie mogą złożyć jej krewni.

O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy, na obszarze działania którego ma miejsce zamieszkania lub pobytu osoba mająca być ubezwłasnowolniona. Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpis prawomocnego postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Sąd opiekuńczy ma obowiązek na tej podstawie ustanowić opiekuna dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.

W jaki sposób ustanawia się opiekuna ubezwłasnowolnionego?

Opiekę dla ubezwłasnowolnionego całkowicie sąd ustanawia z urzędu, gdy tylko poweźmie wiadomość o zaistnieniu zdarzenia w postaci ubezwłasnowolnienia całkowitego danej osoby. Powzięcie takiej wiadomości nie nastręcza poważniejszych problemów, ponieważ sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, jest obowiązany do przesłania właściwemu sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia w sprawie ubezwłasnowolnienia danej osoby.

Właściwym w sprawie ustanowienia opieki jest sąd opiekuńczy, czyli wydział rodzinny sądu rejonowego, w okręgu którego ubezwłasnowolniony ma miejsce zamieszkania lub pobytu. Sąd ustanowi opiekuna mając na uwadze dobro ubezwłasnowolnionego. Wyznaczy osobę, która daje najlepsze gwarancje co do należytego sprawowania pieczy nad ubezwłasnowolnionym i jego majątkiem. Prawa i obowiązki związane z opieka przechodzą na opiekuna z chwilą złożenia przez niego przyrzeczenia przed sądem. Po złożeniu przyrzeczenia sąd wydaje opiekunowi zaświadczenie, stanowiące dowód jego uprawnień względem ubezwłasnowolnionego. Od tej pory opiekun staje się ustawowym ubezwłasnowolnionego, co oznacza, iż ma prawo dokonywać za niego wszelkich celowych czynności prawnych, a także czynności przed sądami lub innymi organami państwowymi. Objęcie funkcji przez opiekuna jest jego obowiązkiem, którego niedopełnienie może skutkować odpowiedzialnością za szkodę powstałą w interesach ubezwłasnowolnionego na skutek opieszałości w objęciu opieki. W razie uchylania się od tego obowiązku, sąd może nałożyć na opiekuna grzywnę. Opiekun powinien w pełnieniu swojej funkcji postępować z najwyższą starannością i troszczyć się o powierzoną mu osobę w sposób najlepszy dla jej dobra. Działania opiekuna podlegają sądowej, który jest władny w razie zaniedbań ze strony opiekuna wydawać odpowiednie zarządzenia, mające na celu ich usunięcie. W razie niewykonywania zarządzeń przez opiekuna, sąd może nałożyć na niego grzywnę.

Zbyt częste wydawanie zarządzeń i poleceń co do kierunków działania opiekuna może skutkować zwolnieniem go z pełnionej funkcji. Zwolnienie takie będzie miało miejsce, gdy opiekun dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro osoby pozostającej pod opieką. Podstawą zwolnienia jest również wystąpienie przeszkody prawnej (utrata pełnej zdolności do czynności prawnych) lub faktycznej (wyjazd na stałe za granicę) uniemożliwiających dalszą opiekę. Z ważnych powodów na żądanie opiekuna sąd może go zwolnić z funkcji również w innych przypadkach, np. nieradzenie sobie z opieką, choroba. W przypadku zwolnienia dotychczasowego opiekuna, sąd wyznacza nową osobę do sprawowania tej funkcji.

Kto może zostać opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej?

Opiekun musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, w przeciwnym wypadku nie mógłby reprezentować ubezwłasnowolnionego. Nie może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej, ponieważ skoro nie potrafił zapewnić należytej opieki osobom dla niego najbliższym, tym bardziej nie będzie tego mógł uczynić w stosunku do osoby ubezwłasnowolnionego, zwłaszcza gdy przyczyną pozbawienia było rażące zaniedbywanie dziecka lub nadużywanie władzy rodzicielskiej. Opiekun nie może zostać pozbawiony praw publicznych, a także nie mogą po jego stronie występować żadne przyczyny, które uprawdopodabniałyby wniosek, iż nie wywiąże się należycie z nałożonych na niego obowiązków, np. nadużywanie alkoholu itp.. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Opiekunem w pierwszej kolejności powinien zostać wyznaczony małżonek ubezwłasnowolnionego, chyba że dobro podopiecznego stoi temu na przeszkodzie, np. znaczne przyczynienie się małżonka do zaburzeń psychicznych. Jeżeli ubezwłasnowolniony nie ma małżonka, opiekunem powinien zostać wyznaczony jego ojciec lub matka. Jeżeli jednak dobro ubezwłasnowolnionego się temu sprzeciwia, opiekunem powinna być osoba wskazana przez rodziców albo krewny lub inna osoba bliska ubezwłasnowolnionego. Jeżeli jednak i w ten sposób nie można wyznaczyć opiekuna sąd ma obowiązek zwrócić się do urzędu gminy lub właściwej organizacji społecznej o wyznaczenie takiej osoby, a jeżeli ubezwłasnowolniony przebywa w zakładzie leczniczym, sąd może postanowić, aby opiekuna ustanowił ten zakład.

W przypadku opieki nad ubezwłasnowolnionym regułę stanowi opieka jednoosobowa, jednakże nie można wyłączyć możliwości sprawowania opieki wspólnej, zwłaszcza przez obydwoje rodziców ubezwłasnowolnionego.

Zobacz: Wzór wniosku o ustanowienie opiekuna prawnego

Jakie obowiązki i uprawnienia przysługują opiekunowi w stosunku do ubezwłasnowolnionego?

Opiekun jest obowiązany i uprawniony:

• sprawować pieczę nad ubezwłasnowolnionym – polegać ona będzie w przeważającej mierze na pomocy faktycznej w codziennym życiu i dbaniu o poprawę zdrowia podopiecznego, a jeżeli zachodzi potrzeba, umieszczeniu go w zakładzie leczniczym, czuwaniu, aby nie zrobił sobie żadnej krzywdy. W ważniejszych sprawach opiekun musi zawsze uzyskać zezwolenie sądu na dokonanie danej czynności (umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym będzie taką "ważniejszą sprawą")

• sprawować zarząd nad majątkiem podopiecznego – przez dbanie o to, aby stan majątku nie uległ pogorszeniu, prowadzeniu gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Jeżeli majątek taki przynosi dochody, powinny być one w pierwszej kolejności przeznaczone na utrzymanie ubezwłasnowolnionego. We wszystkich ważniejszych sprawach zarządu opiekun musi uzyskać zezwolenie sądu,

• reprezentować podopiecznego – przy czynnościach prawnych, a także przy czynnościach przed organami państwowymi, w tym naturalnie przed sądem;

Jeżeli z opieką będzie związany zarząd majątkiem (co jest regułą), opiekun ma obowiązek niezwłocznie po objęciu opieki sporządzić inwentarz majątku podopiecznego i przedstawić go do zatwierdzenia sądowi, chyba że sąd zwolni go od tego z uwagi na to, że majątek jest nieznaczny. Jeżeli podopieczny posiada kosztowności, papiery wartościowe lub inne dokumentu, sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia ich do depozytu sądowego. W przypadku zaś posiadanej przez podopiecznego gotówki, opiekun powinien ją złożyć w banku, jeżeli nie jest potrzebna na zaspokajanie uzasadnionych potrzeb podopiecznego. Gotówkę tę opiekun może podejmować jedynie za zezwoleniem sądu.

Na czym polega nadzór sądu podczas istnienia opieki?

Sąd wykonuje nadzór nad działalnością opiekuna przez zaznajamianie się z nią na bieżąco, udzielając opiekunowi w razie potrzeby wskazówek i poleceń co do sposobu sprawowania opieki. Sąd może żądać wyjaśnień we wszystkich sprawach dotyczących opieki, a także przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem, tzn. sprawozdań odnośnie osoby podopiecznego i rachunków z zarządu jego majątkiem. Do przedkładania takich sprawozdań opiekun obowiązany jest w terminach wyznaczonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż raz w roku. Powinny obejmować one przede wszystkim informacje odnośnie stanu zdrowia, podjętego leczenia, itd. W tych samych terminach przedstawiane są do zatwierdzenia sądowi szczegółowe rachunki z zarządu, obejmujące wpływy i wydatki z uzasadnieniem ich celowości. Jeżeli w grę wchodzi przedsiębiorstwo, opiekun powinien przedstawić sądowi bilans z roku produkcyjnego. Sąd bada przedłożone sprawozdania i rachunki pod względem rzeczowym i rachunkowym.

W przypadku ustania opieki lub zwolnienia opiekuna, ma on obowiązek ciągu trzech miesięcy złożyć rachunek końcowy z zarządu. Niezwłocznie po zwolnieniu opiekuna lub ustaniu opieki ma on obowiązek wydać cały majątek podopiecznego jemu samemu (jeżeli uchylono ubezwłasnowolnienie) lub jego spadkobiercom (jeżeli podopieczny zmarł) albo nowemu opiekunowi.

Czy opiekun może żądać wynagrodzenia za sprawowanie opieki i czy ma jakieś roszczenia majątkowe w stosunku do podopiecznego?

Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. 

Kiedy opieka nad ubezwłasnowolnionym ustaje?

Oczywiście opieka ustaje na skutek śmierci ubezwłasnowolnionego. Jeżeli zaś umrze opiekun, sąd jest obowiązany do ustanowienia nowego opiekuna. Opieka ustaje z mocy prawa w wypadku uchylenia ubezwłasnowolnienia i zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

Pamiętaj, że:

• Ubezwłasnowolniony całkowicie nie posiada zdolności do czynności prawnych oraz zdolności procesowej,

• Opiekuna dla ubezwłasnowolnionego ustanawia się jedynie dla osoby pełnoletniej,

• Opiekunem ubezwłasnowolnionego powinien być przede wszystkim małżonek takiej osoby, a w jego braku jej rodzice,

• Opieka nad ubezwłasnowolnionym polega głównie na dbaniu o poprawę zdrowia podopiecznego, wspieraniu go w trudach życiowych, pieczy nad jego majątkiem, aby nie uległ niepotrzebnemu pogorszeniu oraz na reprezentacji przy dokonywaniu czynności faktycznych, prawnych i przed organami państwowymi

• Opieka nad ubezwłasnowolnionym poddana jest bieżącej i realnej kontroli sądu,

• Opiekun we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby i majątku ubezwłasnowolnionego musi uzyskać zezwolenie sądu.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks" rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami),

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks" postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami),

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks" cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami)

Zespół
e-prawnik.pl