Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia

Przedawnienie roszczeń

Zasadą jest, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Instytucja przedawnienia ma kilka zasadniczych celów. Ma ona zdyscyplinować uprawnionego, by w odpowiednim czasie zaczął dochodzić swoich roszczeń. Z drugiej strony, działa na korzyść zobowiązanego, który z upływem przewidzianego czasu, nie musi obawiać się powództwa ze strony swego wierzyciela. Dzięki temu może on swobodnie kształtować swoje prawa i niejako ustaje stan niepewności odnoszący się do ewentualnych roszczeń. 

W prawie podatkowym instytucja ta spełnia dodatkową rolę. Przedawnioną kwotę roszczenia majątkowego zobowiązany ma obowiązek wpisać do swego przychodu (gdyż osiągnął korzyść).

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

W jaki sposób należy obliczać termin przedawnienia?

Początkiem biegu terminu przedawnienia jest moment, w którym roszczenie stało się wymagalne. Zdarzają się sytuacje, w których wymagalność roszczenia uzależniona jest od podjęcia określonych działań przez uprawnionego. Takim działaniem może być np.: wezwanie do zapłaty. Wówczas, przyjmuje się, iż bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

W sytuacji roszczeń o zaniechanie - bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Zawieszenie przedawnienia

Instytucja ta, polega na tym, iż w razie spełnienia podanej w ustawie przesłanki, bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu - innymi słowy  zatrzymuje się, zachowując jednakże ciągłość. W momencie wznowienia biegu przedawnienia, nie jest on liczony od początku, jak to ma miejsce w przypadku przerwania, lecz uwzględnia okres, przez który przedawnienie biegło, aż do jego zawieszenia.

Ustawa wyróżnia cztery możliwe przesłanki, sytuacje, w których ma zastosowanie zawieszenie biegu przedawnienia. U podłoża wymienienia sytuacji, leży przekonanie ustawodawcy, iż właśnie te wymienione przypadki zasługują na większą ochronę prawa.

Zgodnie z art. 121 k.c. - bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej.

Dotyczy to wszelkich roszczeń majątkowych, w tym roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu, oraz roszczeń alimentacyjnych. Władza rodzicielska przysługuje rodzicom, aż do pełnoletności dziecka. Pełnoletność uzyskuje się w razie ukończenia 18 lat, bądź też zawarcia przed tym czasem małżeństwa. W  razie sądowego ustalenia ojcostwa, władza rodzicielska przysługuje ojcu tylko w sytuacji, gdy zostanie mu ona przyznana przez sąd.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego, uregulowanie to nie ma zastosowania do terminu zawitego dotyczącego roszczenia o ochronę posiadania.

2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli

Uregulowanie to nie ma zastosowania do osób ułomnych. Pełnej zdolności do czynności prawnych nie mają osoby niepełnoletnie oraz ubezwłasnowolnione. Zawieszenie biegu następuje z chwilą rozpoczęcia sprawowania opieki lub kurateli - jest to dzień złożenia przysięgi przed sądem przez opiekuna/kuratora.

Opieka ustaje w razie osiągnięcia pełnoletności przez osobę, nad którą była ona sprawowana, a także w sytuacji, gdy zostanie przywrócona władza rodzicielska. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe. Podobnie w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, ustaje również kuratela. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna/kuratora zwolnić go z opieki/kurateli. Jeżeli opiekun/kurator z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych stał się niezdolny do sprawowania swojej funkcji albo dopuścił się czynów bądź zaniedbań, które naruszyły dobro pozostającego pod jego pieczą, sąd zwolni go z jego obowiązków. Niemniej jednak sąd może postanowić o kontynuowaniu opieki/kurateli aż do czasu jej objęcia przez następcę.

3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa

Uregulowanie to nie ma zastosowania do konkubinatu. Stosuje się go również w sytuacji, gdy małżeństwo okazało się nieważne. Przez okres trwania tego wadliwego małżeństwa,  roszczenia pomiędzy małżonkami podlegały zawieszeniu.

4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

Za siłę wyższą, przyjmuje się zdarzenia o charakterze katastrofalnym, czy też powszechne, nadzwyczajne, zewnętrzne i obiektywne wydarzenia np.: wojna. nie będzie siłą wyższą tymczasowe aresztowanie - osoba zatrzymana może bowiem wypełnić stosowne pełnomocnictwo. Sąd Najwyższy zakwalifikował pod to pojęcie również niezgodną z prawem powszechną praktykę organów administracji państwowej, która to uniemożliwiała dochodzenie roszczeń. Definicja tego pojęcia ma ogromne znaczenie. Na podstawie tego przepisu można bowiem żądać zadośćuczynienia za np.: bezprawnie zagarnięty majątek na rzecz Skarbu Państwa, mimo upływu kilkudziesięciu lat. Powołując się właśnie na ten przepis, można uniknąć zarzutu przedawnienia roszczeń.

Poza tym należy wskazać, że Kodeks cywilny stanowi, że przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia w takiej sytuacji byłby krótszy niż dwa lata - bieg tego terminu liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Identyczną procedurę stosuje się w stosunku do osób, co do których istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia

Przerwanie biegu przedawnienia wywiera znacznie ostrzejszy skutek aniżeli zawieszenie. Następuje ono w razie spełnienia ustawowo określonych przesłanek, a jego konsekwencją jest konieczność rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia od samego początku.

Bieg przedawnienia przerywa się:

1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

Czynność taka musi być podjęta przed właściwym organem.

Wewnętrzne postępowanie egzekucyjne prowadzone w banku nie spełnia takiej przesłanki, i nie powoduje przerwania biegu przedawnienia. Ustawodawca podkreśla, iż czynność taka ma być przedsięwzięta “bezpośrednio w celu” dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Chodzi tu o zdolność czynności do  osiągnięcia tego celu. Zdolność taką będą posiadały np.: wnioski o nadanie klauzuli wykonalności, skutecznie wniesione pozwy, wytoczenie powództwa przez prokuratora i organizacje społeczne czy Państwową Inspekcję Pracy.

2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje

Może wystąpić w trzech formach - jak uznanie właściwe, ugoda, oraz uznanie niewłaściwe.

Uznanie właściwe - polega na stwierdzeniu istnienia, nieistnienia określonego stosunku prawnego w drodze umowy.

Ugoda - nie kwestionuje istnienia stosunku prawnego, a jedynie prowadzi do zlikwidowania sporu między stronami i usunięcia niepewności odnośnie roszczeń. Ugoda jednakże może być traktowana niekiedy jako uznanie roszczenia, jeśli taki cel przyświecał stronom układającym się.

Uznanie niewłaściwe - polega na przyznaniu przez dłużnika istnienia zobowiązania. Może być również dorozumiane, np.: prośba o rozłożenie długu na raty, czy też o zmniejszenie wysokości odsetek, spłata części zobowiązania, odsetek. Możliwe jest częściowe uznanie roszczenia, np.: pewnej wysokości kwoty. Wówczas przedawnienie przerywa się jedynie co do roszczenia odnośnie uznanej kwoty.

3) przez wszczęcie mediacji.

Bieg terminu po przerwie

Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jeżeli przedawnienie zostało przerwane na skutek czynności dokonanej w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.

Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem polubownym przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl