Zmiana pokoleniowa w firmach rodzinnych będzie łatwiejsza

Rada Ministrów przyjęła przygotowany przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Nowe przepisy mają zagwarantować, że w przypadku śmierci właściciela firmy, w mocy zostaną utrzymane kontrakty, umowy o pracę, zezwolenia czy koncesje zawarte przez dane przedsiębiorstwo i jego dotyczące. Dodatkowo ustawa ułatwi rozliczanie podatków oraz zwolni z podatku od spadków osobę przejmującą przedsiębiorstwo. 

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Projekt ustawy umożliwi płynne kontynuowanie działania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela firmy. Nowe przepisy są elementem pakietu ułatwień dla przedsiębiorców „100 zmian dla firm”, będącego częścią Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Zaproponowane rozwiązania mają wejść w życie 1 czerwca 2018 r.

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najbardziej popularną formą prowadzenia aktywności gospodarczej. Zdecydowana większość polskich przedsiębiorców (80%) funkcjonuje na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Ich firmy utrzymują niejednokrotnie miejsca pracy dla dziesiątek lub setek osób. Wiele z nich to przedsiębiorstwa rodzinne. Obecnie, w przypadku śmierci właściciela, firma taka przestaje formalnie istnieć, jej marka przepada, a osoby w niej zatrudnione tracą źródło dochodu. Problem ten nasila się w związku ze wzrastającą liczbą przedsiębiorców, którzy ukończyli 65. rok życia – ok. 200 tys. takich osób jest obecnie wpisanych do CEIDG.

Projekt ustawy powstał z inspiracji firm rodzinnych jako odpowiedź na problem złożoności sukcesji po zmarłym przedsiębiorcy. Obecnie po śmierci właściciela firmy prowadzącego działalność na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) jego spadkobiercy nie mogą płynnie kontynuować prowadzenia biznesu. Niejednokrotnie oznacza to koniec funkcjonowania takiej firmy. Dzieje się tak dlatego, że przejąć można tylko majątek zmarłego, bez możliwości korzystania z niezbędnych dla funkcjonowania działalności gospodarczej elementów, takich jak jego firma, NIP, czy też decyzji administracyjnych, zwłaszcza zezwoleń oraz koncesji. Śmierć przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG powoduje też wygaśnięcie wielu kontraktów handlowych i oznacza utratę pracy dla osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Skala problemu sięga obecnie około 100 przypadków miesięcznie.

Dzięki pakietowi nowych rozwiązań zmiana pokoleniowa w przedsiębiorstwach będzie zaś przebiegała płynnie, a istnienie wielu z nich, osiągających często wielomilionowe obroty, będzie dobrze zabezpieczone. Dzięki temu łatwiejsze będzie budowanie polskich wielopokoleniowych firm rodzinnych.

Zmiana pokoleniowa w firmach rodzinnych będzie łatwiejsza

Zarządca sukcesyjny

Dzięki nowej regulacji przedsiębiorca wpisany do CEIDG będzie mógł za życia ustanowić zarządcę sukcesyjnego. Będzie on prowadził przedsiębiorstwo po śmierci właściciela; do czasu zakończenia formalności spadkowych. Będzie on więc zarządzał przedsiębiorstwem od śmierci osoby prowadzącej firmę aż do działu spadku między spadkobierców. 

Ustawa pozwala również na to, by udzielona za życia przez przedsiębiorcę prokura przekształciła się w uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga jego zgody – ma on bowiem nie tylko uprawnienia, ale także obowiązki.

Zarządcę sukcesyjnego powołać będą mogły także osoby, które dziedziczą przedsiębiorstwo lub małżonek, który jest jego współwłaścicielem – jeśli sam przedsiębiorca nie powołał zarządcy za życia. Zgodnie z projektem, zarządcę sukcesyjnego będzie mógł zatem powołać właściciel biznesu za swojego życia albo małżonek bądź osoby dziedziczące przedsiębiorstwo – po śmierci właściciela firmy.

Zarząd sukcesyjny może trwać maksymalnie 2 lata od otwarcia spadku. W wyjątkowych przypadkach sąd może przedłużyć ten czas do 5 lat. Co do zasady, zarząd sukcesyjny wygaśnie z momentem podziału spadku.

Zarządcą będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego, czy jest spokrewniona z przedsiębiorcą, czy nie, oraz bez względu na to, czy profesjonalnie zajmuje się zarządzaniem majątkiem.

Pozostałe zmiany w prawie cywilnym i handlowym

Nowe regulacje pozwolą utrzymać w mocy kluczowe dla działalności przedsiębiorstwa kontrakty cywilnoprawne oraz umowy o pracę. W ten sposób sytuacja zatrudnionych pracowników będzie stabilniejsza. Podobnie sprawa ma się ze zezwoleniami, licencjami, koncesjami czy pozwoleniami, które będą mogły być przeniesione na spadkobiercę.

Przewidziano również:

• uregulowanie prawa do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym lub rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej przedsiębiorcy – wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa – przez zarządcę sukcesyjnego;
• określenie zasad działania przedsiębiorstwa przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego (tzw. czynności zachowawcze), jeżeli jest on ustanawiany po śmierci przedsiębiorcy;
• określenie zasad wykonywania umów cywilnych, które nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy;
• doprecyzowanie zasad działu spadku ograniczonego do części obejmującej przedsiębiorstwo;
• określenie zasad, na jakich zarządca sukcesyjny może uczestniczyć w postępowaniach cywilnych dotyczących przedsiębiorstwa w spadku.

Proponowane zmiany w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych

Jak zaznaczono, według projektu, w przypadku gdy zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy – stosunki pracy zostaną zachowane, zaś w przypadku gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku – stosunki pracy wygasną po 30 dniach od daty śmierci przedsiębiorcy (jednocześnie pracownikom będzie przysługiwało pierwszeństwo w przyjęciu do pracy w razie ponownego zatrudniania w przedsiębiorstwie pracowników w tej samej grupie zawodowej). W okresie przejściowym od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego możliwe będzie zawarcie porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach.

Przedsiębiorstwo w spadku zostanie uznane za płatnika składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych.

W przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci przedsiębiorcy, możliwa będzie kontynuacja pracowniczych programów emerytalnych.

NIP zmarłego przedsiębiorcy 

Zwolnienie z podatku od spadków

Zachętą do przejmowania i dalszego prowadzenia przedsiębiorstw ma być także zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Obecnie zwolnione od podatku jest nabycie własności rzeczy i praw majątkowych, w tym także przedsiębiorstw, przez osoby najbliższe (małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Zwolnienie nie obejmuje więc nabywania w drodze dziedziczenia przedsiębiorstw przez dalszych krewnych oraz osoby obce.

Projekt ustawy wprowadza zaś zwolnienie z podatku od spadków nabycia przedsiębiorstwa przez osoby, które będą je prowadziły, niezależnie od pokrewieństwa ze zmarłym przedsiębiorcą. To odpowiedź na problem braku sukcesora w kręgu najbliższej rodziny. Zgodnie z projektem, warunkiem uzyskania nowego zwolnienia będzie zgłoszenie nabycia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego oraz prowadzenie nabytej firmy przez co najmniej 5 lat.

Pozostałe zmiany zawarte w projekcie w prawie podatkowym

Projekt zakłada wprowadzenie nowego rodzaju podatnika niektórych podatków (podatku VAT, podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku akcyzowego, podatku od gier, podatku tonażowego i okrętowego) – przedsiębiorstwa w spadku.

Przewidziano też wprowadzenie przepisów zapewniających ciągłość rozliczeń podatkowych dotyczących podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, tj. w szczególności podatku VAT, podatku dochodowego i podatku akcyzowego.

Ponadto proponuje się uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz zasad prowadzenia ewidencji w związku z działalnością przedsiębiorstwa w okresie od śmierci przedsiębiorcy do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Projekt zakłada wprowadzenie możliwości korzystania z interpretacji podatkowych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy przez przedsiębiorstwo w spadku.

Projektowane zmiany w zakresie prawa administracyjnego

Zaproponowano wprowadzenie możliwości przeniesienia na następców prawnych przedsiębiorcy (osoby fizycznej) praw i obowiązków związanych z działalnością gospodarczą, wynikających z koncesji, zezwoleń, licencji i pozwoleń związanych z przedsiębiorstwem albo ich tymczasowego wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego – pod warunkiem spełniania warunków potrzebnych do uzyskania decyzji związanych z przedsiębiorstwem.

W zakresie prawa administracyjnego istotne jest też, wspomniane wcześniej, wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego, co umożliwi następcom prawnym osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą dalsze korzystanie z przyznanej zmarłemu przedsiębiorcy pomocy publicznej.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl