Spis treści
Ustawa o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. reguluje system pomocy państwa dla rodzin niemajętnych. Obowiązujący od 1 maja 2004 r. system przewiduje udzielanie wsparcia finansowego rodzinom spełniającym określone kryteria dochodowe i społeczne. Jednak ze względu na zmienność warunków życiowych rodzin oraz ograniczone możliwości kontroli organów administracji, nierzadko dochodzi do sytuacji nienależnego pobierania świadczeń.
Najważniejsze zmiany w 2025 roku
Kwoty świadczeń rodzinnych oraz kryteria dochodowe pozostają bez zmian na okres zasiłkowy 2024/2025. Zasiłek rodzinny wynosi od 95 zł do 135 zł miesięcznie, a próg dochodowy to 674 zł netto na osobę (764 zł w rodzinach z niepełnosprawnym dzieckiem).
Co to są nienależnie pobrane świadczenia rodzinne?
Zgodnie z art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych, nienależnie pobrane świadczenia rodzinne mogą powstać m.in w następujacych sytuacjach:
Ustanie prawa do świadczenia
Świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych, gdy osoba została prawidłowo pouczona o obowiązku zgłaszania zmian.
Wstrzymanie wypłaty
Świadczenia wypłacone mimo okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty w całości lub części, przy czym osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do pobierania.
Fałszywe dokumenty
Świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań, nierzetelnych dokumentów lub świadomego wprowadzenia organu w błąd.
Koordynacja międzynarodowa
Świadczenia wypłacone na to samo dziecko równocześnie w Polsce i innym państwie UE w związku z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Okoliczności powodujące powstanie obowiązku zwrotu
Najczęstsze przyczyny ustania prawa
Podstawową przyczyną ustania prawa do świadczenia rodzinnego jest przekroczenie progu dochodów przez rodzinę. Inne typowe sytuacje obejmują:
- Zmiany w składzie rodziny - zawarcie związku małżeńskiego przez dziecko, zmiana miejsca zamieszkania
- Zakończenie nauki - gdy dziecko przestaje się uczyć poza miejscem zamieszkania
- Pobyt w instytucji - umieszczenie osoby uprawnionej do zasiłku pielęgnacyjnego w placówce zapewniającej całodobowe utrzymanie
- Nowe zatrudnienie - podjęcie pracy przez członka rodziny bez zgłoszenia zmiany dochodu
Obowiązek informowania o zmianach
Każda osoba pobierająca świadczenia rodzinne ma prawny obowiązek niezwłocznego informowania organu właściwego o wszystkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczenia. Zaniechanie tego obowiązku może skutkować koniecznością zwrotu nienależnie pobranych kwot z odsetkami.
Konsekwencje prawne i karne
Odpowiedzialność karna za oszustwo
Uzyskanie świadczenia na podstawie fałszywych dokumentów lub zeznań pociąga za sobą nie tylko obowiązek zwrotu, ale również odpowiedzialność karną. Zgodnie z Kodeksem karnym grozi za to:
| Przestępstwo | Przepis | Kara |
|---|---|---|
| Fałszywe zeznania | Art. 233 § 1 KK | Pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat |
| Fałszowanie dokumentów | Art. 270 § 1 KK | Pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat |
| Przestępstwo mniejszej wagi | Art. 270 § 2a KK | Grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do 2 lat |
Należy podkreślić, że wszyscy składający wnioski o świadczenia rodzinne działają pod rygorem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 233 Kodeksu karnego za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
Obowiązek zwrotu świadczeń z odsetkami
Procedura ustalania obowiązku zwrotu
Organ właściwy (wójt, burmistrz lub prezydent miasta) wydaje decyzję administracyjną ustalającą:
Organ bada okoliczności i ustala wysokość nienależnie pobranych świadczeń wraz z okresem ich pobierania.
Do kwoty głównej naliczane są ustawowe odsetki za opóźnienie od pierwszego dnia miesiąca następującego po wypłacie do dnia spłaty.
Zostaje wydana decyzja ustalająca wysokość zadłużenia wraz ze wskazaniem terminu zwrotu na rachunek bankowy organu.
Od decyzji przysługuje prawo odwołania w terminie 14 dni od jej doręczenia do samorządowego kolegium odwoławczego.
Potrącenia z bieżących świadczeń
Jeśli osoba zobowiązana do zwrotu nadal pobiera świadczenia rodzinne, organ automatycznie potrąca należność z wypłacanych na bieżąco świadczeń. Potrącenia mogą również obejmować:
- Świadczenie wychowawcze (800+)
- Świadczenie "Dobry start" (300+)
- Zasiłki dla opiekunów
- Inne świadczenia wypłacane przez ten sam organ
Egzekucja administracyjna
Środki egzekucyjne
W przypadku braku dobrowolnej spłaty, organ może skierować sprawę do egzekucji administracyjnej. Dostępne środki egzekucyjne to:
Egzekucja z wynagrodzenia
Zajęcie części wynagrodzenia za pracę do wysokości 1/10 minimalnego wynagrodzenia miesięcznie.
Egzekucja z konta bankowego
Zajęcie środków na rachunkach bankowych dłużnika z pominięciem kwot chronionych.
Egzekucja z nieruchomości
Zajęcie i sprzedaż nieruchomości w przypadku znacznych kwot zadłużenia.
Egzekucja z ruchomości
Zajęcie przedmiotów ruchomych z wyłączeniem niezbędnych do życia.
Ograniczenia egzekucji
Egzekucja nie może dotyczyć prawidłowo otrzymywanych świadczeń rodzinnych oraz kwoty odpowiadającej najniższemu wynagrodzeniu za pracę.
Przedawnienie i ograniczenia czasowe
Terminy przedawnienia
System prawny przewiduje różne terminy ograniczające możliwość dochodzenia zwrotu:
| Sytuacja | Termin | Konsekwencje |
|---|---|---|
| Wydanie decyzji o zwrocie | Do 10 lat od pobrania | Po tym terminie nie można wydać decyzji |
| Przedawnienie egzekucji | 3 lata od uprawomocnienia decyzji | Brak możliwości stosowania środków przymusu |
| Przerwanie biegu przedawnienia | Różnie w zależności od czynności | Bieg terminu rozpoczyna się na nowo |
Okoliczności przerywające przedawnienie
Bieg terminu 3-letniego przedawnienia może zostać przerwany przez:
- Odroczenie terminu płatności należności przez organ
- Rozłożenie spłaty na raty na wniosek dłużnika
- Zastosowanie środka egzekucyjnego o którym dłużnik został powiadomiony
- przy czym po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo odpowiednio od dnia następującego po dniu odroczenia terminu płatności należności, rozłożenia spłaty należności na raty lub zastosowania środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony.
Możliwości uzyskania ulg w spłacie
Umorzenie, odroczenie i rozłożenie na raty
Organ właściwy może w szczególnie uzasadnionych okolicznościach dotyczących sytuacji rodziny:
Dostępne formy ulg
- Umorzenie całkowite lub częściowe kwoty wraz z odsetkami
- Odroczenie terminu płatności na określony czas
- Rozłożenie na raty z ustalonym harmonogramem spłat
Decyzja ma charakter uznaniowy - organ może, ale nie musi przychylić się do wniosku.
Przesłanki udzielenia ulg
Choć ustawa nie określa katalogu przypadków uprawniających do ulg, w praktyce brane są pod uwagę:
- Nagłe zdarzenia losowe (pożar, powódź, wypadek)
- Ciężka choroba w rodzinie i związane z tym koszty leczenia
- Utrata podstawowego źródła dochodów
- Szczególnie trudna sytuacja materialna rodziny
- Duża liczba członków rodziny na utrzymaniu
Śmierć dłużnika
W przypadku śmierci osoby, która nienależnie pobrała świadczenia rodzinne, należności z tego tytułu wygasają i nie przechodzą na spadkobierców.
Najważniejsze informacje do zapamiętania
Kluczowe zasady
- Informacje podawane w wnioskach o świadczenia muszą być rzetelne i aktualne
- Każda zmiana wpływająca na prawo do świadczenia musi być niezwłocznie zgłoszona
- Nienależnie pobrane świadczenia podlegają zwrotowi łącznie z odsetkami ustawowymi
- Fałszowanie dokumentów i oszustwo to przestępstwa zagrożone karą więzienia
Procedury ochronne
W trudnej sytuacji finansowej możliwe jest umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty kwoty do zwrotu.
Egzekucja administracyjna
Przy braku dobrowolnej spłaty stosuje się przepisy o egzekucji administracyjnej z wyłączeniem świadczeń chronionych.
Przedawnienie 3-letnie
Po 3 latach od uprawomocnienia decyzji organ traci możliwość egzekucji, ale może ona zostać przerwana.
Ograniczenie 10-letnie
Po 10 latach od pobrania świadczenia nie można już wydać decyzji ustalającej obowiązek zwrotu.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2024 r., poz. 323 ze zm.), Kodeks karny (Dz. U. z 2025 r., poz. 383 t.j.)