Od 1 maja 2004 r. obowiązują nowe przepisy w zakresie zasiłków rodzinnych, które uregulowane są w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Ustawa ta na nowo określa sytuacje, kiedy osoba, która pobrała świadczenie, do którego nie była uprawniona, winna je zwrócić. Nowe prawo przewiduje udzielanie pomocy ze strony państwa w postaci zasiłków dla rodzin niemajętnych, które spełniają określone warunki. Ponieważ jednak warunki, w których rodzinie przysługiwać będzie świadczenie rodzinne nie mają charakteru stałego (np. raz ustalony poziom dochodu na członka rodziny może ulec zmianie w każdym czasie),
a organ przyznający świadczenie ma ograniczone możliwości kontroli tych warunków, nierzadko może dochodzić do nadużyć, zwłaszcza przy wysokim poziomie bezrobocia w kraju.
Co należy rozumieć przez nienależnie pobrane świadczenie rodzinne?
Za nienależnie pobrane świadczenie rodzinne uważa się:
- świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych,
- świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
- świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów,
- świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia
Przez okoliczności powodujące ustanie bądź zawieszenie prawa do świadczenia rodzinnego należy rozumieć ustanie choćby jednej z przyczyn, która stanowiła podstawę ustalenia któregokolwiek rodzaju świadczenia, czyli zasiłku rodzinnego, dodatku do zasiłku rodzinnego, zasiłku pielęgnacyjnego i świadczenia pielęgnacyjnego. Przykładowo, gdy dziecko zawrze związek małżeński, rodzina traci prawo do zasiłku rodzinnego; gdy dziecko przestaje uczyć się poza miejscem zamieszkania – nie przysługuje już dodatek z tego tytułu; gdy osoba uprawniona do otrzymywania zasiłku pielęgnacyjnego rozpocznie pobyt
w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, bądź w rodzinie zastępczej, wówczas również nie przysługuje jej już zasiłek.
Najczęstszą przyczyną ustania prawa do świadczenia rodzinnego będzie jednak przekroczenie progu dochodów uzyskiwanych przez pobierającą świadczenia rodzinę.
W przypadku natomiast sytuacji, gdy prawo do świadczenia rodzinnego zostało nabyte na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów, należy mieć także na uwadze fakt, iż takie oszustwo powoduje nie tylko utratę zasiłku oraz obowiązek jego zwrotu, ale pociąga za sobą również konsekwencje karne. Uzyskanie korzyści majątkowej poprzez wprowadzenie w błąd rozporządzającego środkami oraz fałszowanie dokumentów są przestępstwami w rozumieniu kodeksu karnego, za które sąd orzec może karę pozbawienia wolności.
Co musi zrobić osoba, która nienależnie pobrała świadczenie rodzinne?
Zgodnie z regułą państwa prawa wszelkie nienależnie pobrane świadczenia podlegają zwrotowi, zatem osoba, która bezpodstawnie pobierała świadczenia rodzinne zobowiązana jest je zwrócić organowi przyznającemu takie świadczenia. Organ administracyjny właściwy w tych sprawach, – czyli wójt, burmistrz bądź prezydent miejscowości, w której miejsce zamieszkania ma osoba otrzymująca świadczenie, powinien wydać decyzję ustalającą wysokość podlegających zwrotowi środków oraz wskazać termin ich zwrotu. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń podlegają zwrotowi łącznie z ustawowymi odsetkami.
W sytuacji, gdy okaże się, że na jakiejś podstawie jednak przysługuje osobie prawo do pobierania świadczenia rodzinnego, wówczas kwoty nienależnie pobranych wcześniej świadczeń, gdy zostały ustalone decyzją, podlegają potrąceniu z wypłacanych na bieżąco świadczeń rodzinnych.
Jakimi środkami przymusu dysponuje państwo?
Nienależnie pobrane świadczenia rodzinne podlegają egzekucji. Wierzyciel, czyli organ, wystawia tytuł wykonawczy, który przesyła do właściwego organu egzekucyjnego celem odzyskania nienależnie pobranych kwot z tytułu świadczenia rodzinnego. Organ egzekucyjny kierując się zasadą skuteczności oraz najmniejszej uciążliwości egzekucji, decyduje o tym, jaki środek zastosuje w konkretnym przypadku. Przepisy przewidują jednak takie sytuacje,
w których z punktu widzenia słuszności nie można prowadzić egzekucji. Nie podlegają egzekucji świadczenia rodzinne prawidłowo uzyskane, z tych środków organ egzekucyjny nie może zaspokoić długu, jaki powstał z tytułu nienależnych świadczeń. Nie można również prowadzić egzekucji z kwoty, która w dniu zastosowania środka egzekucyjnego odpowiada kwocie najniższego wynagrodzenia za pracę. Środki egzekucyjne wygasają z momentem przedawnienia roszczenia.
Kiedy nienależnie pobrane świadczenie rodzinne nie podlega zwrotowi?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. Przedawnienie oznacza, że organ nie dysponuje już żadnymi środkami przymusu, aby wyegzekwować obowiązek zwrotu. W sytuacji, gdy osoba nieuprawniona zwróci jednak kwoty nienależne po 3 latach od uprawomocnienia się decyzji, o której mowa powyżej, nie może ona powoływać się na przedawnienie i próbować na tej podstawie odzyskać zwrócone świadczenia.
Należy jednak pamiętać, iż bieg terminu przedawnienia przerywa:
- odroczenie terminu płatności należności,
- rozłożenie spłaty należności na raty,
- każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej dłużnik został zawiadomiony.
Decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych nie wydaje się, jeżeli od terminu ich pobrania upłynęło więcej niż 10 lat, co oznacza, że po tym okresie nie można stosować żadnych środków przymusu wobec nieuprawnionych.
Ustawa przewiduje także szczególną procedurę postępowania, gdy okaże się, że rodzina zobowiązana do zwrotu nienależnego świadczenia znajduje się w bardzo złej kondycji finansowej. Organ właściwy, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, może umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.
Pamiętaj, że:
- informacje stanowiące podstawę przyznania świadczenia rodzinnego winny być zgodnie z prawem rzetelne i aktualizowane,
- nienależnie pobrane świadczenia podlegają zwrotowi do organu przyznającego pomoc, łącznie z odsetkami,
- uzyskanie świadczenia na podstawie oszustwa lub fałszywych dokumentów stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności,
- w szczególnie złej sytuacji rodziny możliwe jest zastosowanie przepisów ochronowych, tj.
umorzenie, rozłożenie na raty, odroczenie terminu zwrotu, - egzekucja nienależnie pobranych świadczeń podlega przepisom o egzekucji w administracji,
- w sytuacji, gdy wydano decyzję ustalającą wysokość kwoty podlegającej zwrotowi i upłynęły trzy lata od jej uprawomocnienia, obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia staje się już tylko obowiązkiem „moralnym” – państwo nie dysponuje już żadnymi środkami egzekucyjnymi,
- po 10 latach od pobrania nienależnego świadczenia, nie można wydać decyzji ustalającej wysokość zadłużenia.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2003 r., Nr 228, poz. 2255).