Przedawnienie dokonanego umownego działu spadku... - opinia prawna

Stan faktyczny

21 grudnia 1960 r. w umowie notarialnej o dział spadku, mój wuj zobowiązał się do spłaty mojego ojca, na każde jego żądanie, w kwocie 50 000 zł. Na zabezpieczenie powyższej sumy ustanowiono hipotekę na nieruchomości będącej własnością wuja. Sprawy nigdy mnie rozstrzygnięto – mój ojciec nigdy nie wezwał brata do zapłaty. Obecnie pozostali spadkobiercy obydwu. W jaki sposób można odzyskać ten dług oraz jaka jest obecnie jego wartość?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. 1964r., Nr 16, poz. 94 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. 1950 r., Nr 34, poz. 311),
• Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1990 r., Nr 55 poz. 321),
• Ustawa z dnia 6 lipca 198 2r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zmianami).

W celu jasności formułowanych spostrzeżeń i klarowności wywodu, niniejsza opinia prawna składać się będzie z następujących elementów:

• przedawnienie roszczenia wynikającego z umowy o dział spadku,
• możliwość dochodzenia tego świadczenia,
• waloryzacja,
• sposób dochodzenia roszczenia.

1. Przedawnienie roszczeń

Umowa działu spadku, o której mowa w przedstawionym stanie faktycznym, została zawarta dnia 21 grudnia 1960 r. Ponieważ od tego czasu minęło ponad 40 lat, w pierwszym rzędzie należy rozważyć przedawnienie roszczenia wynikającego z tej umowy. Roszczenie to ma charakter majątkowy, a jako roszczenie majątkowe ulega przedawnieniu (art. 117 k.c.). Przedawnienie to dotyczy każdego roszczenia majątkowego, z wyjątkiem wyraźnie przewidzianych w przepisach prawa (np. nie ulega przedawnieniu roszczenie o zniesienie współwłasności). Aby ustalić, czy roszczenie to uległo przedawnieniu, należy określić początkowy bieg terminu przedawnienia dla tego roszczenia.

Wymaga to określenia prawa właściwego dla danego roszczenia, gdyż powstało ono przed wejściem w życie obecnie obowiązującego kodeksu cywilnego (przed 1 stycznia 1965 r.). Kolizję ustaw w tym zakresie wyjaśniają przepisy ustawy przepisy wprowadzające kodeks cywilny. Zgodnie z art. XXXV tej ustawy, do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego (czyli przed 1 stycznia 1965r.), a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy kodeksu dotyczące przedawnienia, z następującymi ograniczeniami:
1) początek, zwieszenie i przerwanie biegu przedawnienia ocenia się według przepisów dotychczasowych, gdy chodzi o czas przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego;
2) jeżeli termin przedawnienia według przepisów kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego; jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu przedawnienia określonego w prawie dotychczasowym wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Roszczenie wynikające z umowy działu spadku, jako roszczenie majątkowe ulega przedawnieniu z upływem lat 10 i termin ten - zarówno w kodeksie cywilnym jak i w przepisach ogólnych prawa cywilnego z roku 1950 - jest określony tak samo. Dlatego też badając przedawnienie roszczenia należy uwzględnić przepisy ogólne prawa cywilnego odnośnie początku terminu biegu przedawnienia.

Roszczenie to ma szczególny charakter, gdyż powinno być spełnione na każde wezwanie wierzyciela – czyli Pani ojca. Przepisy o biegu przedawnienia muszą jednak precyzyjnie określić początek biegu tego terminu i nie może on zależeć tylko od woli wierzyciela (tj. od chwili, w której wezwie on dłużnika do spełnienia świadczenia). Art. 108 p.o.p.c. stanowił, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony mógł żądać zaspokojenia roszczenia. Uprawniony – w tym przypadku Pani ojciec, mógł żądać spełnienia świadczenia już w dniu podpisania umowy o dział spadku. Dlatego też bieg przedawnienia zaczyna bieg od dnia 21 grudnia 1960r. i upływa z końcem dnia 21 grudnia 1970r. Roszczenie wynikające z umowy o dział spadku podpisanej 21 grudnia 1960r. uległo więc przedawnieniu.

2. Możliwość dochodzenia roszczenia

Przedawnione roszczenie nie wygasa, lecz skutek przedawnienia jest taki, że dłużnik może skutecznie uchylić się od obowiązku jego spełnienia (podnosząc zarzut przedawnienia). Należy jednak zauważyć, że w przedstawionym stanie prawnym, przedawniona wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, ustanowioną na nieruchomości dłużnika. Przedawnienie roszczenia dotyczy tylko dłużnika osobistego, nie odnosi się do dłużnika rzeczowego, którym jest każdoczesny właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką. Wynika to z art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zgodnie, z którym przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej, jednakże przepisu tego nie stosuje się do roszczenia o odsetki.

Dlatego też, pomimo przedawnienia roszczenia przysługującego Pani ojcu, a po jego śmierci, jako prawa majątkowego, które nabyła Pani przez dziedziczenie – również Pani, możliwe jest dochodzenie roszczenia zabezpieczonego hipoteką od właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką.

3. Waloryzacja

Dnia 21 grudnia 1960 r. Pani ojciec uzyskał roszczenie w stosunku do swego brata o kwotę w wysokości 50000 zł. Od tego czasu minęło ponad 40 lat, w ciągu których wartość pieniądza uległa zmianie. Na podstawie nowelizacji kodeksu cywilnego z dnia 28 lipca 1990r., dodano do kodeksu cywilnego art. 358[1], który w § 3 wprowadził możliwość waloryzacji świadczenia pieniężnego, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Na podstawie tego przepisu możliwa byłaby waloryzacja kwoty, na jaką opiewa zobowiązanie dłużnika wynikające z umowy o dział spadku zawartej 21 grudnia 1960r. Niestety, zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy nowelizującej kodeksu cywilny z dnia 28 lipca 1990r., waloryzacji mogą podlegać zobowiązania powstałe po dniu 30 października 1950r. jeszcze nie przedawnione i nie wykonane do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej (tj. do 1 października 1990r.). Roszczenie wynikające z umowy o dział spadku uległo przedawnieniu w dniu 21 grudnia 1970r., i w związku z tym nie może ono ulec waloryzacji. W związku z tym zastosowanie do tego roszczenia znajduje zasada nominalizmu, zgodnie z którą, jeżeli od chwili powstania zobowiązania jego przedmiotem jest suma pieniężna – a tak jest w analizowanym przypadku – spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (tj.

gdy zastosowanie może znaleźć przepis o waloryzacji).
Pragniemy jednak zwrócić Pani uwagę, na okoliczność dokonania denominacji z dniem 1 stycznia 1995 r. W jej efekcie, a na mocy postanowienia § 1 ust. 1 Rozporządzenia Ministra w sprawie trybu przeliczeń na nową jednostkę pieniężną wartości pieniężnych ujętych w księgach wieczystych oraz w rejestrach prowadzonych przez sądy, sądy dokonują z urzędu przeliczenia na nową jednostkę pieniężną wartości praw i obowiązków wpisanych w księgach wieczystych, wyrażonych w dotychczasowej jednostce pieniężnej. Oznacza to, że w opisanej przez Panią sprawie od momentu przeliczenia hipoteka zabezpiecza prawdopodobnie zapłatę jedynie 5 zł (należy to sprawdzić w księdze wieczystej). Reasumując może więc Pani skutecznie dochodzić kwoty wynikającej z wpisu do księgi wieczystej w wysokości określonej w księdze.

4. Sposób dochodzenia roszczenia

Jako spadkobierca Pani ojca, obejmuje Pani po nim wszelkie prawa i obowiązki majątkowe, przysługujące mu w chwili jego śmierci. Do praw majątkowych niewątpliwie należy roszczenie o zapłatę wynikające z umowy o dział spadku. Adresatem Pani roszczeń będzie każdoczesny właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką na kwotę wynikającą z wpisu do księgi wieczystej z uwzględnieniem zapewne zasad denominacji o czym była mowa wyżej.
W celu dochodzenia roszczenia, należy wezwań dłużnika – zapewne spadkobiercę Pani wuja - do wykonania ciążącego na nim zobowiązania, powołując się na akt notarialny z dnia 21 grudnia 1960r mimo, że jak była o tym mowa wcześniej dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia. Gdyby dłużnik bronił się takim zarzutem, a Pani decydowałaby się na sprawę sądową należałoby rozważyć zasadność wniesienia pozwu. Zakładając bowiem, że dłużnik podniesie przed sądem zarzut przedawnienia roszczenia, sąd orzeknie co prawda, iż jest on zobowiązany do zapłaty jednak byłaby to kwota nie wyższa niż ta wynikająca z księgi wieczystej.

Dla pełności opinii należy dodać, że w przypadku podjęcia decyzji o wniesieniu pozwu konieczne będzie przedstawienie sądowi nie tylko aktu notarialnego, ale również stwierdzenia nabycia spadku po Pani ojcu, by w ten sposób wykazać sukcesję praw i obowiązków po nim, a odpowiedzialność dłużnika przy podniesieniu przez niego zarzutu przedawnienia ograniczona będzie tylko do odpowiedzialności rzeczowej, w tym wypadku do odpowiedzialności związanej z nieruchomością obciążoną hipoteką.

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.