Alimenty dla niepełnosprawnej siostry

Odpowiedź prawnika: Alimenty dla niepełnosprawnej siostry

W pierwszej kolejności odniesiemy się do kręgu osób obciążonych obowiązkiem alimentacyjnym, a następnie do jego zakresu.

Zgodnie z art. 129 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, k.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Przepisy ustanawiają swoistą hierarchię pierwszeństwa obowiązku alimentacyjnego względem konkretnej osoby. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem natomiast jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 k.r.o.). Następnie obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 k.r.o.). W związku z powyższym, obowiązek alimentacyjny wobec niepełnosprawnej siostry Pani narzeczonego obciąża w braku dzieci - jej rodziców. Dopiero w razie wspomnianych wyżej przeszkód, a więc braku możliwości zadośćuczynienia obowiązkowi ze strony rodziców tudzież nadmiernych trudności - obowiązek przechodzi na następnego zobowiązanego czyli brata. Należy wyjaśnić, że zobowiązany do alimentacji w bliższej kolejności (w opisanym wypadku - rodzice) nie jest w stanie wypełnić swego obowiązku, choćby okresowo, jeżeli utracił zdolność świadczenia, np. z powodu utraty zdolności do pracy (wiek, choroba) albo takiego wzrostu kosztów utrzymania własnego, że świadczenie na rzecz uprawnionych staje się niemożliwe z jego strony. Spośród stanów faktycznych, których powstanie można uznać za równoznaczne z wyłączeniem możliwości albo nadmiernym utrudnieniem uzyskania na czas środków utrzymania, przykładowo należy wymienić: brak wiedzy o miejscu pobytu zobowiązanego do alimentacji w bliższej kolejności, dłuższy pobyt za granicą, zwłaszcza w kraju, w którym nie są wykonywane wyroki sądów polskich, ukrycie majątku odsuwające realną perspektywę wyegzekwowania zasądzonych alimentów, sporadycznie podejmowane zatrudnienie mające swe podłoże w przewlekłych schorzeniach (por. orz. SN z 16 lipca 1971 r., III CKN 187/71, GSiP 1971, nr 22).

Odnosząc się do zakresu obowiązku alimentacyjnego, stwierdzić należy, że osoba uprawniona musi znajdować się ona w niedostatku (art. 133 par. 2 k.r.o.). Wyjątek dotyczy właśnie rodziców, którzy obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, a więc bez względu na to czy znajduje się ono w niedostatku (art. 133 par. 1 k.r.o.). Ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia. Liczne próby w tym zakresie podejmowane były zarówno w orzecznictwie, jak i w literaturze, i to jeszcze w poprzednim stanie prawnym, gdy omawiane zagadnienie było równie aktualne. Warto wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego z 29 września 1958 r. (2 Cr 817/57, LexPolonica nr 376627, OSPiKA 1959, nr 11, poz. 294 z glosą S. Garlickiego, s. 627), w którym Sąd ten zaprezentował stanowisko, że pojęcie niedostatku jest względne: „Nie odnosi się ono bowiem tylko do takiego stanu, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb". Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcie usprawiedliwionych potrzeb ma różny zakres znaczeniowy w zależności od tego, czy chodzi o uprawnionego krewnego w linii prostej czy też o dziecko, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. O ile w tym pierwszym wypadku świadczenia alimentacyjne mają zapewnić uprawnionemu godziwe warunki bytowania z uwzględnieniem np. jego wieku, stanu zdrowia i wykształcenia, o tyle rozmiar usprawiedliwionych potrzeb dziecka, niezdolnego jeszcze do samodzielnego utrzymania się, stymulowany jest zasadą utrzymania równej stopy życiowej z rodzicami. Zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego nie należy kojarzyć z wysokością faktycznych zarobków bądź też czystego dochodu z majątku. W ocenie zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego mieszczą się także te niewykorzystane, jeżeli tylko są realne, a potrzebom uprawnionych zobowiązany nie jest w stanie sprostać posiadanymi środkami.

W związku z powyższym zakres ewentualnych świadczeń alimentacyjnych limitowany jest powyższymi przesłankami, które należy rozpatrywać w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Okoliczność, że siostra Pani narzeczonego jest niepełnosprawna na pewno wpływa na zwiększone potrzeby, a tym samym na wymiar obowiązku alimentacyjnego. Natomiast z punktu widzenia brata - jako zobowiązanego, rozstrzygający będzie art. 134 k.r.o., który stanowi, że w stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. Stosownie do wskazanych wyżej regulacji, obowiązek alimentacyjny rodzeństwa (zarówno naturalnego, jak i przyrodniego) wobec uprawnionego jest ostatnim w kolejności. Wyprzedza go obowiązek alimentacyjny zstępnych (pierwszy w kolejności) i wstępnych (drugi w kolejności). Pozostający w niedostatku uprawniony, kierując roszczenie do swego rodzeństwa, musi się liczyć z tym, że w odróżnieniu od zstępnych i wstępnych, mogą się oni uwolnić od obowiązku świadczenia, jeżeli wykażą, że obciążenie tym świadczeniem mogłoby spowodować nadmierny uszczerbek zarówno dla nich, jak i najbliższej rodziny. W odróżnieniu od zobowiązanego do alimentacji zstępnego czy wstępnego, zobowiązany z grona rodzeństwa nie musi się dzielić tym, co stanowi umownie minimum egzystencji jego i jego rodziny. Inaczej rzecz ujmując, pozostający w niedostatku uprawniony nie może liczyć na wsparcie tego zobowiązanego spośród rodzeństwa, który znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, choć ani on, ani jego rodzina nie cierpi niedostatku i choćby uszczuplenie jego stanu majątkowego o wielkość świadczenia alimentacyjnego jeszcze niedostatku nie sprowadziło (tak Tadeusz Domińczyk, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Warszawa 2009 rok). W sposób niezwykle lapidarny ujmuje ten problem J. Gwiazdomorski (System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Ossolineum 1985 rok). Uszczerbek, jaki mogłoby spowodować obciążenie zobowiązanego świadczeniami alimentacyjnymi na rzecz rodzeństwa (brata, siostry), „może być uważany za nadmierny w rozumieniu art. 134 k.r.o. wtedy, gdy spełnianie tych świadczeń pociągnęłoby za sobą uniemożliwienie zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb powyższych osób, i to potrzeb tak istotnych, że zbliżonych aż do potrzeb niezbędnych".

Konkludując, siostra może domagać się alimentów od Pani narzeczonego (również w trybie powództwa skierowanego do sądu), jednak w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny obciąża rodziców. Obowiązek przechodzi na rodzeństwo dopiero gdy rodzice nie są zdolni do spełniania powyższych obowiązków. Warunkowane jest to jednak niedostatkiem siostry oraz brakiem uszczerbku dla rodziny brata. W związku z tym możliwość żądania świadczeń alimentacyjnych w stosunku do Pani narzeczonego jest w sposób istotny ograniczony i węższy niż ten, do którego zobowiązani są rodzice. Co do sposobu spełniania obowiązku alimentacyjnego oraz jego długości wszystko uzależnione jest od konkretnych okoliczności, przy czym fakt, że siostra jest niepełnosprawna będzie miał istotne znaczenie. Decyzja w tym zakresie należy do sądu.