Odwołanie od umorzenia śledztwa - droga odwoławcza i subsydiarny akt oskarżenia

Pytanie klienta:

""Ile jest szczebli odwołania się od decyzji umorzenia postępowania w sprawie oszustwa (art. 286 par. 1 kk)? Jak wiem, po umorzeniu przez prokuraturę rejonową można odwołać się do apelacyjnej? Co, gdy i apelacyjna nie zmieni decyzji? Ile jeszcze odwołań pozostaje?""

Odpowiedź prawnika:

Najważniejsze informacje

Pokrzywdzonemu przysługuje dwustopniowa droga zaskarżania postanowienia o umorzeniu śledztwa. Po wyczerpaniu tej drogi może wnieść subsydiarny akt oskarżenia - to ostatnia możliwość samodzielnego dochodzenia sprawiedliwości.

Aktualna procedura odwoławcza

Zgodnie z art. 306 § 1a kodeksu postępowania karnego na postanowienie o umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie stronom, w tym pokrzywdzonemu. Procedura odwoławcza przebiega obecnie następująco:

1
Pierwszy szczebel - Zażalenie do prokuratora nadrzędnego

Zażalenie zgodnie z art. 460 k.p.k. wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia - od daty doręczenia. Prokurator nadrzędny może przychylić się do zażalenia lub je oddalić.

2
Drugi szczebel - Zażalenie do sądu

Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje się je do sądu. Sąd jest organem w pełni odwoławczym - może postanowienie utrzymać w mocy, zmienić je lub uchylić i przekazać prokuratorowi do ponownego rozpoznania.

Uwaga - ważne zmiany prawne

W przeciwieństwie do stanu prawnego z 2005 roku, obecnie nie ma możliwości odwołania się "do prokuratury apelacyjnej". Zażalenie na postanowienie prokuratora przysługuje do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, ale wcześniej musi być rozpatrzone przez prokuratora nadrzędnego.

Co po oddaleniu zażalenia przez sąd?

Jeśli sąd nie uwzględni zażalenia, pokrzywdzonemu nie przysługuje już zwykła droga odwoławcza. Jednak ustawodawca przewidział szczególną instytucję prawną - subsydiarny akt oskarżenia.

Subsydiarny akt oskarżenia - ostatnia szansa

Pokrzywdzony, o którym mowa w art. 330 § 2 zdanie trzecie, w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu prokuratora nadrzędnego o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia, może wnieść akt oskarżenia do sądu.

Przesłanki wniesienia

Pokrzywdzony musi co najmniej dwukrotnie wykorzystać uprawnienia przewidziane w art. 306 k.p.k., w tym zaskarżyć postanowienie utrzymane w mocy przez prokuratora nadrzędnego.

Termin na wniesienie

1 miesiąc - termin prekluzyjny liczony od prawomocności postanowienia prokuratora o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia.

Wymogi formalne

Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata, radcę prawnego albo radcę Prokuratorii Generalnej - obowiązuje przymus adwokacki.

Nowe regulacje prawne - stan na 2025 rok

Nowelizacje przepisów dokonane ustawami z 7 lipca 2022 r. oraz 7 lipca 2023 r., które weszły w życie dnia 1 października 2023 r., istotnie wpłynęły na sposób funkcjonowania tej instytucji. Najważniejsze zmiany to:

Kluczowe zmiany w subsydiarnym akcie oskarżenia

  • Obecnie nie wystarczy samo dwukrotne zaskarżenie decyzji organu ścigania - jednym z warunków jest zaskarżenie tej decyzji, która ostatecznie została utrzymana w mocy przez prokuratora nadrzędnego
  • Wprowadza to większy rygoryzm, ale także klarowność proceduralną
  • Aktualnie obowiązujące przepisy nakładają na pokrzywdzonego obowiązek załączenia do aktu oskarżenia nie tylko zawiadomienia o utrzymaniu w mocy postanowienia o zaniechaniu ścigania, ale również odpisu tego postanowienia

Procedura po uchyleniu postanowienia przez sąd

Jeśli sąd uwzględni zażalenie i uchyli postanowienie o umorzeniu, sprawa wraca do prokuratora. Zgodnie z art. 330 § 2 k.p.k. jeżeli organ prowadzący postępowanie nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. Postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego.

Ograniczone możliwości dalszego zaskarżania

W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia pokrzywdzony, który co najmniej dwukrotnie wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 lub 1a, w tym zaskarżył postanowienie utrzymane w mocy przez prokuratora nadrzędnego, może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 k.p.k.

Rola prokuratora w sprawie subsydiarnej

Do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wstąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. To oznacza, że nawet po wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia prokurator może przejąć sprawę.

Podsumowanie - kompletna droga odwoławcza

1
Zażalenie do prokuratora nadrzędnego

Pierwszy obowiązkowy krok - termin 7 dni od doręczenia postanowienia

2
Zażalenie do sądu

Jeśli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu

3
Subsydiarny akt oskarżenia

Ostatnia możliwość - wniesienie własnego aktu oskarżenia w terminie 1 miesiąca z przymusem adwokackim

Praktyczne zalecenia

  • Zawsze zachowuj terminy procesowe - są one prekluzyjne
  • Rozważ skorzystanie z pomocy prawnika już na etapie pierwszego zażalenia
  • Pamiętaj, że subsydiarny akt oskarżenia wymaga obligatoryjnie udziału adwokata lub radcy prawnego
  • Subsydiarny akt oskarżenia to proces kosztowny i długotrwały, ale może być jedyną szansą na dochodzenie sprawiedliwości

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.