Prawa autorskie do utworu literackiego

Odpowiedź prawnika: Prawa autorskie do utworu literackiego

Co do zasady prawa autorskie majątkowe wygasają z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a jeśli prawa majątkowe przysługiwały innej osobie, np. wydawcy, to termin ten biegnie od daty rozpowszechnienia utworu, np. daty wydania książki. Niemożność odnalezienie w danym przypadku spadkobierców autora nie oznacza, iż utwór można wykorzystać. Natomiast można w opisanej sytuacji rozważyć kwestię tzw. dozwolonego użytku. Ustawodawca dopuścił możliwość przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub rozpowszechnione drobne utwory w całości. Taki cytat musi jednak pozostawać w zakresie uzasadnionym:

• wyjaśnieniem lub analizą krytyczną (np. na przykładzie fragmentu jakiegoś utworu wyrażamy własne zdanie lub opinię),
• prawami gatunku (np. Kowalski tworząc karykaturę cudzego utworu wykorzystuje jej elementy, jednak uzasadnione jest to prawami rządzącymi się formą karykatury),
• nauczaniem (np. fragmenty występujące w podręcznikach lub czasopismach popularno-naukowych).

Jeśli określona osoba zamierza zawrzeć w swoim utworze fragment innego dzieła, a później swój utwór rozpowszechnić, to działanie takie nie mieści się w granicach dozwolonego użytku prywatnego. Utwór ten trafia bowiem do nieoznaczonego kręgu odbiorców a jego rozpowszechnianie często wiązać się będzie z osiąganiem korzyści majątkowych. Jeżeli korzystanie z utworu nie mieści się w opisanych powyżej granicach, to osobie, której przysługują majątkowe prawa autorskie do tego dzieła (może nią być np. spadkobierca), należy się wynagrodzenie. Jeżeli odnalezienie takich osób jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, to należy też sprawdzić, czy zarządzanie i ochrona praw autorskich do tego utworu nie zostały powierzone jednej z organizacji zbiorowego zarządzania. W każdym razie, jeśli zadań tych nie powierzono żadnej organizacji, a jednocześnie nie można odnaleźć spadkobierców, to taki stan rzeczy nie pozwala na korzystanie z utworu poza zakresem tzw. dozwolonego użytku.