Co to jest umowa franchisingu?

Jakie rodzaje franchisingu wyróżnia się?

Umowa franczyzy należy do kategorii tzw. umów nienazwanych, co oznacza że nie istnieją żadne przepisy prawa, które regulowałyby obowiązkową zawartość takiej umowy oraz wskazywały, które z jej postanowień mają charakter na tyle istotny, że nie mogą być dowolnie przez strony modyfikowane, a które mogą być przez nie dowolnie zmieniane. 

Ze względu na ilość podmiotów biorących udział w systemie franchisingu, możemy go podzielić na:

• franchising indywidualny – współpraca obejmuje jedynie dwóch przedsiębiorców, tzw. franchisingodawcę i franchisingobiorcę;
• sieć franchisingowa – współpraca obejmuje jednego franchisingodawcę i wielu franchisingobiorców;  w tym wypadku może dochodzić również do tworzenia struktur wielostopniowych, a mianowicie franchisingobiorca może stworzyć własną sieć franchisingową, w której podmioty będą związane z nim stosunkiem tzw. subfranchisingu (bez względu jednak na ten fakt główną postacią w całej wielostopniowej sieci będzie zawsze franchisingodawca).

Ze względu na przedmiot franchisingu, możemy go podzielić na:

• franchising produkcyjny – polega na tym, że towary, które mają być zbywane przez franchisingobiorcę produkuje sam franchisingodawca, podstawą takiego systemu są tzw. bootler agreements;
• franchising dystrybucyjny – opiera się na dystrybucji towarów, które nie są produkowane przez franchisingodawcę;
• franchising usługowy – przedmiotem dystrybucji są różnego rodzaju usługi świadczone w sieci franchisingowej.

Ze względu na stosunki panujące pomiędzy organizatorem sieci (franchisingodawcą) a franchisingobiorcą, możemy mieć do czynienia z :

• franchisingiem subordynacyjnym – organizator sieci tworzy grupę przedsiębiorców z nim współpracujących, podległych jego kontroli i jego kierownictwu, organizator ma w tym wypadku pozycję bezwzględnie nadrzędną w stosunku do pozostałych podmiotów  w sieci;
• franchising partnerski – opiera się na ochronie wszystkich uczestników sieci; nadrzędnym interesem wyznaczającym wewnętrzne stosunki jest tutaj interes całej sieci, w związku z czym współpraca przebiega na zasadzie partnerskiego działania i współpracy.

Ze względu na możliwość przystąpienia przez przedsiębiorcę do sieci franchisingowej, wyróżniamy:

• franchising zamknięty – franchisingodawca tworzy sieć zupełnie arbitralnie, wykluczając tym samym swobodny dostęp do sieci;
• franchising otwarty – sieć tworzona na podstawie obiektywnych, jednolitych i jawnych kryteriów, dzięki czemu do sieci może przystąpić każdy, kto takie warunki spełnia.

Na koniec wypada jeszcze wspomnieć o tzw. franchisingu pod klucz. Polega on na tym, że franchisingodawca wyznacza lokal (zazwyczaj wybudowany w tym celu), w którym ma być prowadzona działalność przez franchisingobiorcę oraz ten lokal odpowiednio wyposaża. Franchisingobiorca odbiera klucze, otwiera i uruchamia zakład, zgodnie z regulaminem, który otrzymał od franchisingodawcy podczas przeszkolenia u niego.

Jak określane są strony umowy franchisingu?

Jak już wyżej powiedziano, franchising jest formą współpracy przedsiębiorców. Do współpracy tej dochodzi na podstawie zawartej między przedsiębiorcami umowy – umowy franchisingu. Jest to umowa zobowiązująca, przysparzająca, wzajemna, odpłatna, oparta na wzajemnym zaufaniu stron. Stronami takiej umowy są z jednej strony organizator sieci – franchisingodawca, zwany także franchisodawcą, franchisorem, dawcą franchisingu, firmą macierzystą lub licencjodawcą, a z drugiej strony przedsiębiorca, który przyłącza się do sieci utworzonej przez organizatora – franchisingobiorca, zwany również franchisobiorcą, biorcą franchisingu, beneficjentem lub podmiotem koncesjonowanym albo licencjobiorcą.

Jakie podstawowe prawa i obowiązki kreuje między stronami umowa franchisingu?

Poprzez umowę franchisingu, organizator sieci (franchisingodawca) udziela indywidualnemu franchisingobiorcy prawo posługiwania się tzw. pakietem franchisingowym przy sprzedaży dóbr lub świadczeniu usług ostatecznym odbiorcom (konsumentom), zobowiązując się równocześnie do stałego udzielania mu pomocy, zaś franchisingobiorca zobowiązuje się do prowadzenia we własnym imieniu i na własny rachunek działalności gospodarczej objętej umową w sposób wynikający z pakietu franchisingowego, do poddania się w tym zakresie kontroli organizatora sieci oraz do zapłaty umówionego wynagrodzenia. 

Co to jest „pakiet franchisingowy”?

Przekazanie przez organizatora sieci przystępującemu przedsiębiorcy pakietu franchisingowego jest zasadniczym elementem umowy franchisingu. Ogólnie mówiąc, pakiet franchisingowy jest to praktykowana przez franchisingodawcę i gwarantująca odpowiedni sukces gospodarczy koncepcja (sposób) prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz związane z tym prawa ochronne.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwa bardzo istotne elementy związane z przekazaniem (transferem) pakietu franchisingowego. Po pierwsze: przekazanie pakietu daje nie tylko prawo posługiwania się nim w przyszłej działalności prowadzonej przez franchisingobiorcę, ale równocześnie obowiązek jego stosowania. Fakt podporządkowania się tej zasadzie podlega kontroli ze strony organizatora sieci. Po drugie: przekazanie pakietu franchisingowego następuje jedynie w stosunku do określonego w umowie terytorium, co oznacza, że franchisingobiorca stosujący pakiet na terenie innym niż sprecyzowany umową, dopuszcza się działania bezprawnego, kwalifikującego się przede wszystkim jako naruszenie własności przemysłowej, z czym oczywiście będą związane odpowiednie roszczenia odszkodowawcze.

Czego może dotyczyć koncepcja z pakietu franchisingowego?

Jak już wyżej powiedziano koncepcja z takiego pakietu jest to przekazywana przez organizatora sieci recepta na sukces gospodarczy. Związana jest ona głównie ze sposobem zbywania towarów lub świadczenia usług przez franchisobiorcę. Chodzi tu przede wszystkim o organizację punktów sprzedaży, tj.: używanie wspólnej nazwy i szyldów sklepowych, taki sam wygląd lokali, środków transportu, w miarę możliwości ujednolicenie cen sprzedawanych w sieci produktów (lub świadczonych usług), wspólna strategia marketingowa, itp.

Koncepcja, poza ogólnym określeniem jej w umowie franchisingowej jest szczegółowo zawarta w różnego rodzaju opisach technologicznych, planach, projektach, wzorach wyposażenia, wzorach użytkowych, stanowiących załączniki do umowy franchisingu.

Jakie prawa ochronne są przekazywane w pakiecie franchisingowym?

Drugim elementem pakietu przenoszonym na franchisobiorcę są tzw. prawa ochronne związane z koncepcją będącą przedmiotem franchisingu. Chodzi tutaj o pakiet praw własności przemysłowej lub intelektualnej, obejmujący prawa do znaków towarowych, nazw handlowych, ustalonych szyldów sklepowych, wzorów użytkowych i zdobniczych, różnorodne prawa autorskie, patenty czy know-how, pozwalające na identyfikację towaru, przedsiębiorcy, organizujące pracę, produkcję, całe przedsiębiorstwo, w taki sposób, aby przynosiło jak największe zyski.

Czy franchisingobiorca może zatrudniać pracowników według swego wyboru i uznania?

Do podstawowych elementów umowy franchisingowej należy kwalifikacja pracowników franchisingobiorcy. Uzasadnione jest to tym, że przekazywana przez franchisingodawcę koncepcja prowadzenia przedsiębiorstwa wymaga zazwyczaj również i odpowiednich umiejętności ze strony personelu franchisingobiorcy. Dlatego też umowa z reguły określa również:

• konieczne kryteria doboru pracowników;
• zasady podnoszenia przez nich kwalifikacji zawodowych;
• obowiązkowy dla całej sieci strój pracowników;
• zasady dotyczące sposobu zachowania się pracowników przy świadczeniu przez nich usług na rzecz franchisingobiorcy.

Jakie opłaty związane są ze stosunkiem franchisingu?

Istotą umowy franchisingowej jest jej odpłatność, co oznacza, że przyłączenie do sieci frnchisingowej następuje za wynagrodzeniem dla franchisingodawcy. W zakresie opłat z tytułu franchisingu wyróżniamy:

• opłatę wstępną (początkową) – pobierana jest zwykle z dwóch tytułów: jako zwrot nakładów dla franchisingodawcy przy przyłączaniu przedsiębiorcy do sieci oraz za sam fakt przyłączenia, czyli za udostępnienie franchisingobiorcy pakietu franchisingowego,
• opłatę bieżącą – pobierana jest na bieżąco z tytułu korzystania przez franchisingobiorcę z pakietu franchisingowego oraz innych świadczeń franchisingobiorcy,
• opłaty dodatkowe – pobierane są od dodatkowych korzyści uzyskiwanych przez franchisingobiorcę, np. z tytułu subfranchisingu.

W tym miejscu warto podkreślić, że franchisingodawca uzyskuje niejako podwójną korzyść z franchisingu. Po pierwsze bezpośrednią – w postaci pobieranych od franchisingobiorców opłat, a po drugie pośrednią – w postaci zwiększenia zysków swojego przedsiębiorstwa, spowodowanych zwiększeniem obrotów przedsiębiorstwa dzięki zorganizowaniu sieci franchisingowej.

Jakie mogą być dodatkowe postanowienia umowy franchisingu?

Do dodatkowych klauzul umowy franchisingu (takich, które mogą być zamieszczone, jednakże nie muszą, nie wypaczając równocześnie jego istoty) należą:

• klauzula dotycząca możliwości ustanowienia przez franchisingobiorcę subfranchisingu – oznacza to, że bez takiego zapisu w umowie, franchisingobiorcy nie wolno samodzielnie dysponować pakietem franchisingowym;
• klauzula wprowadzająca obowiązek współdziałania franchisingobiorcy w przedsięwzięciach zaplanowanych przez franchisingodawcę, np. wspólne zakupy, prowadzenie księgowości, reklama, marketing;
• klauzula rebus sic stantibus (zasada uwzględniania zmienionych uwarunkowań faktycznych); franchisingodawca zastrzega sobie często prawo do wprowadzania zmian do systemu w kierunku jego ulepszenia;
• klauzule określające warunki jakie musza być spełnione, aby franchisingobiorca mógł zbyć przedsiębiorstwo albo je wydzierżawić;
• klauzule dotyczące obowiązku współdziałania franchisingobiorcy z franchisingodawcą w ochronie jego praw związanych z przedmiotem umowy, poprzez zobowiązanie się przedsiębiorcy do informowania franchisingodawcy o wszelkich naruszeniach jego licencjonowanych praw własności przemysłowej i intelektualnej, itp.

Czy przy franchisingu obowiązuje zakaz konkurencji i tajemnica zawodowa?

W zasadzie postanowienia te nie należą do istoty umowy franchisingowej, co oznacza, że bez zamieszczenia tych klauzul umowa może być umową franchisingu, nie jakąś inną podobną do franchisingu umową nienazwaną. Niemniej jednak umowa franchisingowa tworzy stosunki szczególnego zaufania między uczestnikami sieci, w związku z tym pożądane jest zamieszczenie w jej treści postanowień dotyczących obowiązku zachowania przez przystępującego przedsiębiorcę tajemnicy zawodowej, w zakresie, np. nieprzekazywania osobom trzecim know-how przedsiębiorstwa; zazwyczaj zakaz ujawniania tajemnicy zawodowej trwa również po ustaniu stosunku franchisingu.

Również prawidłowe funkcjonowanie sieci franchisingowej wymaga, aby franchisingobiorca nie prowadził w stosunku do działalności objętej pakietem franchisingowym działalności konkurencyjnej, w związku z czym, klauzule o tej treści zazwyczaj zamieszczane są w umowie franchisingu. W zasadzie okres obowiązywania zakazu konkurencji nie powinien trwać dłużej niż 2 lata od wygaśnięcia umowy.

Na jaki okres zawierana jest umowa franchisingu?

Umowa taka należy do umów o trwałe współdziałanie gospodarcze stron. Dlatego przyjmuje się, że powinna być ona zawarta na czas wystarczający do amortyzacji wstępnych inwestycji poczynionych przez franchisingobiorcę. W praktyce zawiera się ją na czas nieoznaczony lub czas oznaczony, nie krótszy jednak niż 3 lata, najczęściej zaś od 5 do 25 lat.

Czy umowa franchisingu może być rozwiązana przed upływem okresu na jaki została zawarta?

W związku z tym, że umowę taką zawiera się zazwyczaj na długi okres czasu, powinny się znaleźć w niej klauzule dotyczące możliwości jej rozwiązania. Dotyczy to zarówno umów zawartych na czas nieoznaczony jak i oznaczony, w przypadku kiedy zawarte są na wiele lat. Umowa może przewidywać rozwiązanie albo na mocy wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron, albo na mocy odstąpienia od takiej umowy. Oczywiście zawsze istnieje możliwość rozwiązania umowy z porozumieniem stron.

Pamiętaj, że:

• umowa franchisingu jest umową prawnie nieuregulowaną, którą wykształciła praktyka życia gospodarczego;
• pomimo tego, że franchising może być również indywidualny, jego gospodarcza atrakcyjność zasadza się na zorganizowaniu sieci franchisingowej;
• podstawową zasadą franchisingu jest to, że franchisingobiorca jest samodzielnym przedsiębiorcą i prowadzi działalność gospodarczą we własnym imieniu i na własny rachunek, ale w oparciu o pomysł franchisingodawcy;
• podstawowym prawem, a zarazem również obowiązkiem franchisingobiorcy jest stosowanie pakietu franchisingowego przekazanego przez franchisingodawcę, czyli prowadzenie przedsiębiorstwa w sposób wymyślony przez organizatora, stanowiący swoistą receptę na sukces;
• transfer pakietu franchisingowego następuje zawsze w stosunku do ściśle określonego terytorium; stosowanie go na innym terenie jest bezprawne i może być podstawą do odpowiedzialności odszkodowawczej franchisingobiorcy;
• franchising jest zawsze odpłatny, jednakże czasami franchisingodawca może stosować przeróżne upusty i obniżki, a także redukcje opłaty bieżącej, tzn. za korzystanie z pakietu;
• umowa franchisingu należy do umów opartych na szczególnym zaufaniu stron, zatem zarówno zakaz konkurencji, jak i obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej powinny zawsze stanowić treść umowy.

Zespół
e-prawnik.pl