Roszczenie o zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego

Odpowiedź prawnika: Roszczenie o zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego o zachowku uwzględnia się darowizny poczynione przez spadkodawcę – por. art. 993 k.c. Nie wszystkie darowizny podlegają jednak doliczeniu. W przedstawionej przez Pana sprawie podstawowe znaczenie ma kwestia tego, czy dokonane przez Pana ojca przekazanie gospodarstwa rolnego na rzecz Pana brata można uznać za darowiznę w ogóle? Tylko ustalenie, iż przekazanie gospodarstwa rolnego było w istocie darowizną tegoż gospodarstwa będzie uzasadniało rozpatrywanie kwestii zaliczenia wartości tego gospodarstwa na potrzeby obliczenia wartości przysługującego Panu zachowku.
W przepisach o zachowku, gdy mowa jest o darowiźnie niewątpliwie chodzi o umowę uregulowaną w przepisach art. 888 – 902 k.c. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 sierpnia 2009 r. (sygn. akt: I ACa 445/2009): Doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 k.c. podlegają wszelkie darowizny, tj. darowizny czyste, a także połączone z poleceniem czy mające charakter umów mieszanych. Istotne w tym przypadku jest ustalenie, iż darczyńca dokonuje nieodpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowiznę wyróżnia wśród innych czynności prawnych to, że ma ona na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy.1
1 Stanisław Dmowski [w:] Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom II; Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 1098.
Omawiana kwestia uznania umowy z przekazania gospodarstwa rolnego następcy celem uzyskania prawa do emerytury za darowiznę na gruncie prawa do zachowku była już przedmiotem orzecznictwa sądowego. Stanowisko judykatury w tym względzie jest zgodne. Stanowisko to wyrażone już na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. 1977 r. Nr 32 poz. 140), kontynuowane na gruncie przepisów u.s.r. z 1982 r. i u.s.r. z 1990 r. zostało podtrzymane w najnowszym orzecznictwie. Z dostępnego nam orzecznictwa wypada zacytować przynajmniej niektóre z nich:
Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt: III CZP 4/91; opubl. LexPolonica nr 302260, OSNCP 1991/8-9 poz. 103, OSP 1991/10 poz. 233, OSP 1993/1 poz. 2, OSP 1993/4 poz. 84):
Wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. 1977 r. Nr 32 poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt: VI ACa 99/2006; opubl. LexPolonica nr 413540, Rzeczpospolita 2006/172 str. C1):
Umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 kc a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 kc.
Zatem orzecznictwo stoi na stanowisku, iż omawiana tutaj umowa nie stanowi darowizny w rozumieniu przepisów k.c. Zatem w konsekwencji nie jest możliwe doliczenie wartości tego gospodarstwa do czystej wartości spadku na potrzeby obliczenia wysokości zachowku.