Odpowiedź prawnika: Pozbawienie uprawnionego zachowku
Kodeks cywilny ( dalej k.c. ) przewiduje możliwość pozbawienia uprawnionego prawa do zachowku, poprzez wydziedziczenie. Jak stanowi art. 1008 k.c., spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych (np. dzieci), małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia
społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego
przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, uprawnienie do zachowku opiera się na istnieniu więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Uzasadnione jest zatem pozbawienie prawa do zachowku osoby, która - postępując nieetycznie - naruszyła swoje obowiązki rodzinne względem spadkodawcy albo dotkliwie obraziła jego uczucia (por. Skowrońska-Bocian Elżbieta - op. cit.). Art. 1008 k.c. zawiera wyczerpujące wyliczenie przyczyn wydziedziczenia, które mogą doprowadzić do pozbawienia uprawnionego należnego mu zachowku. Oznacza to, iż tylko spełnienie tych przesłanek powodować może skuteczne wydziedziczenie uprawnionego.
Poniżej omówimy poszczególne przesłanki wydziedziczenia:
1. Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego - przyczyną wydziedziczenia będzie uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Sformułowanie ustawy
wskazuje, że nie chodzi tu tylko o prowadzenie przez uprawnionego do zachowku nagannego trybu życia (czerpanie środków utrzymania z nielegalnych źródeł, alkoholizm, narkomania, zaniedbywanie własnej rodziny i obarczanie spadkodawcy ciężarem jej utrzymania), ale także o
czynienie tego wbrew woli spadkodawcy. Sąd orzekający o skuteczności wydziedziczenia zatem będzie obowiązany ocenić, czy tryb życia wydziedziczonego jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czy był to stan trwały, a także, czy taki tryb życia był, czy też nie był akceptowany przez spadkodawcę (por. Skowrońska-Bocian Elżbieta - op. cit.).
2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci - posłużyć się w tym miejscu należy przepisami szczególnymi dotyczącymi tych konkretnych czynów.
3. Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych - przesłanka ta powinna istnieć w chwili dokonania wydziedziczenia. Nie ma wątpliwości, iż obowiązki rodzinne to nie tylko obowiązki alimentacyjne, ale także np. opieka nad spadkodawcą, która jest niezbędna
ze względu na stan zdrowia lub wiek. Podkreślić jednak należy, iż powyższe przyczyny muszą mieć charakter uporczywy. Zdarzenia o
charakterze jednorazowym, czy stany krótkotrwałe, nie uzasadniają wydziedziczenia. Co więcej zachowanie uprawnionego do zachowku musi być świadome i spowodowane okolicznościami, zawinionymi przez niego. Nie będą stanowiły podstawy wydziedziczenia zachowania
spadkobiercy niezależne od jego woli, np. gdy nie mógł spełniać obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy z powodu długotrwałego wyjazdu czy złego stanu zdrowia. Tym bardziej, gdy czyny uprawnionego zostały dokonane w stanie wyłączającym swobodne albo świadome powzięcie
decyzji i wyrażenie woli (por. Skowrońska-Bocian Elżbieta - op. cit.).
Inną możliwością działania pozbawienia uprawnionego prawa do dochodzenia zachowku, jest skorzystanie z przepisów dotyczących zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1048 k.c.). Zrzeczenie się dziedziczenia jest to umowa zawarta pomiędzy spadkobiercą z przyszłym spadkodawcą. Umowa
ta ma za przedmiot przyszły spadek, który przypadłby zrzekającemu się na podstawie ustawy. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Niedopełnienie tego wymagania pociąga za sobą nieważność umowy. Oczywiście w tym przypadku niezbędna jest obopólne porozumienie stron.
