Odpowiedź prawnika: Zaliczenie darowizny do spadku a zachowek
Na wstępie należy zaznaczyć, iż zachowek jest instytucją prawa spadkowego mającą zabezpieczać interesy najbliższej rodziny spadkodawcy (spadkobierców ustawowych). Ich roszczenie o zachowek aktywuje się, gdy:
-
spadkodawca rozporządził spadkiem w testamencie pozbawiając tym samym spadku osoby, które dziedziczyłby z ustawy (art. 991 k.c.),
-
jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2004 roku, sygn. akt II CK 444/2002).
Zachowek przysługuje w/ ww sytuacjach, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Wysokość zachowku kształtuje się w następujący sposób:
-
jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,
-
w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się natomiast według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 k.c.).
Przypadki pominięcia uczynionej darowizny przy obliczaniu zachowku wymienia art. 994 k.c. Zanim zostaną one przedstawione wskazać należy, iż przepisy o zachowku nie przewidują możliwości wyłączenia darowizny od zachowku na skutek oświadczenia spadkodawcy. Instytucja taka występuje natomiast przy dziale spadku (por. niżej).
Sytuacje te reguluje art. 1039 k.c. i następne. Zgodnie z nimi jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Przepis ten nie znajduje zatem zastosowania do sytuacji, gdy spadkobiercy ustawowi kierują swoje roszczenie o wypłatę zachowku.
Wracając natomiast do art. 994 k.c., wyłącza on od zaliczenia na zachowek:
-
drobne darowizny,
-
darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
W niniejszej sytuacji mógłby znaleźć zastosowanie co najwyżej drugi z wyjątków. Stałoby się tak, gdyby darowizna była uczyniona przed więcej niż 10 laty, a wnuczka nie dziedziczyłaby po dziadku z ustawy, a co za tym idzie nie byłaby uprawniona do zachowku. Dziedziczenie z ustawy wnuczki miałoby miejsce, gdyby przed śmiercią dziadka umarł jej rodzic będący zstępnym dziadka. W takim bowiem przypadku jego udział spadkowy przeszedłby na jego zstępnych (art. 931 par. 2 k.c.).
Zgodnie z art. 1001 kodeksu cywilnego spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.
Obdarowani nie odpowiadają więc proporcjonalnie wobec uprawnionych do zachowku, lecz kolejno. Na przykład, jeśli wnuczka otrzymała darowiznę w 2000 r., konkubina w 1998 r., a siostra w 1996 r., to wnuczka jako pierwsza odpowiada za zapłatę zachowku w granicach pełnego wzbogacenia (nie proporcjonalnie). Jeśli uprawniony do zachowku nie otrzyma od niej 100 % (bo np. wzbogacenie wynosi 50 tys, a zachowek 60 tys), to kolejną zobowiązaną staje się konkubina itd. Na marginesie wskazać można, iż, jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
