Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego

25.6.2013

Jakie czynności upadłego staną się bezskuteczne?

Z woli ustawodawcy bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej.
Należy wskazać więc, jakie czynności są czynnościami rozporządzającymi. Są nimi te czynności, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesieniem, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Tak więc do czynności rozporządzających należy zaliczyć zarówno zbycie rzeczy, jak i obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym, zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, czy na przykład zwolnienie z długu.

Skoro w przepisie jest mowa o czynnościach prawnych nieodpłatnych, to konieczne jest scharakteryzowanie także tej kategorii. Czynność prawna ma nieodpłatny charakter wtedy, gdy strona dokonując przysporzenia majątkowego nie otrzymuje w zamian korzyści majątkowej (nie ma jej otrzymać). Odpłatne czynności prawne bowiem polegają na tym, iż spełniane jest świadczenie wzajemne na rzecz drugiej strony czynności.

Czy zapłata długu może być także czynnością bezskuteczną?

Ustawodawca postanowił, iż bezskuteczne są również zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego w terminie dwóch miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jednak ten, kto otrzymał zapłatę lub zabezpieczenie, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Bezskuteczność zapłaty lub zabezpieczenia długu niewymagalnego odnosi się do długów własnych upadłego, natomiast zapłata lub zabezpieczenie niewymagalnego długu innej osoby są w zasadzie skuteczne, chyba, że okażą się bezskuteczne na innej podstawie. Bezskuteczność dotyczy każdego sposobu zabezpieczenia długu niewymagalnego, jeżeli zostało udzielone przez upadłego.

Jakie inne czynności upadłego są bezskuteczne?

Ustawodawca postanowił, iż bezskutecznością objęte są także czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym.

Tu także chodzi o bezskuteczność w stosunku do masy upadłości. Powodem bezskuteczności w tym wypadku jest szczególny stosunek upadłego i drugiej strony, który może wywoływać podejrzenie, że dana czynność została dokonana w celu pokrzywdzenia wierzycieli.

Za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości uznawane jest także wynagrodzenie za pracę pracownika upadłego wykonującego zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem lub wynagrodzenie osoby świadczącej usługi związane z zarządem przedsiębiorstwem upadłego, określone w umowie o pracę lub umowie o świadczenie usług zawartej przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli jest rażąco wyższe od wynagrodzenia za danego rodzaju pracę lub świadczenie usług i nie jest uzasadnione nakładem pracy. Wtedy sędzia-komisarz na wniosek syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy lub z urzędu może uznać właśnie, iż określona część wynagrodzenia umownego jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości. Sędzia-komisarz określa podlegające zaspokojeniu z masy upadłości wynagrodzenia w wysokości odpowiedniej do pracy wykonanej przez pracownika lub świadczącego usługę i wydaje postanowienie po wysłuchaniu upadłego, syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy oraz pracownika lub świadczącego usługę.

Czy sędzia komisarz może uznać jeszcze jakieś czynności za bezskuteczne?

Tak. Czyni to na wniosek syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy lub z urzędu. Uznaje wtedy za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości obciążenie majątku upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub innym obciążeniem rzeczowym, gdy upadły nie był dłużnikiem osobistym, jeżeli obciążenie to ustanowione zostało w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a w związku z ustanowieniem tego zabezpieczenia upadły nie otrzymał żadnego świadczenia. Dzieje się tak także wtedy, gdy obciążenie rzeczowe ustanowione zostało w zamian za świadczenie, które jest niewspółmiernie niskie do wartości udzielanego zabezpieczenia.

W jaki sposób należy stwierdzić, iż dokona czynność jest faktycznie bezskuteczna?

Do stwierdzenia bezskuteczności w/w czynności konieczne jest wytoczenie powództwa. Powinno być ono wytoczone wtedy, gdy druga strona, z którą dokonano czynności kwestionuje ową bezskuteczność. Powództwo może wytoczyć syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca, którzy nie ponoszą opłat sądowych.

Czy ewentualne uznanie czynności za bezskuteczne może nastąpić w każdej chwili?

Ustawodawca postanowił, iż nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego uprawnienie to wygasło wcześniej. Termin ten nie ma zastosowania, gdy żądanie uznania czynności za bezskuteczną zgłoszone zostało w drodze zarzutu.

Jakie są skutki uznania za bezskuteczne czynności upadłego?

Bez względu na to, czy czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa, czy też została uznana za bezskuteczną, to to co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości powinna być wpłacona równowartość w pieniądzach. W takim wypadku świadczenie wzajemne osoby trzeciej zwraca się tej osobie, jeżeli znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku lub o ile masa upadłości jest nim wzbogacona. Jeżeli świadczenie nie podlega zwrotowi, osoba trzecia może dochodzić wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Pamiętaj, że:

Bezskuteczność czynności prawnych dokonanych z osobami bliskimi dotyczy czynności prawnych dwustronnie zobowiązujących,
Bezskutecznością dotknięte są zwłaszcza czynności prowadzące do powstania obciążeń na majątku dłużnika, które mają charakter rzeczowy lub obligacyjny, należą tu także czynności rodzące zobowiązania do świadczeń pieniężnych, do przeniesienia własności rzeczy, ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych,
Tak samo jak czynności z osobami bliskimi traktuje się czynności dokonane przez spółkę będącą upadłym lub osobę prawną z jej wspólnikami, reprezentantami lub ich małżonkami oraz ze spółkami powiązanymi, ponieważ ma to także zastosowanie do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą,
Bez względu na wysokość świadczenia otrzymanego przez upadłego sędzia-komisarz uzna za bezskuteczne wobec majątku upadłego obciążenie hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub innym obciążeniem rzeczowym, a także obciążenie rzeczowe ustanowione w zamian za świadczenie, które jest niewspółmiernie niskie do wartości udzielanego zabezpieczenia, jeżeli obciążenia te zabezpieczają długi z małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych lub powinowatych w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo przysposobionego lub przysposabiającego,
Subsydiarnie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika, czyli tzw. skargę pauliańską, oznacza to, że w zakresie w jakim stan faktyczny unormowany jest w przepisach Prawa upadłościowego i naprawczego nie stosuje się przepisów kc o zaskarżaniu czynności dłużnika zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli,
Syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca może wejść na miejsce powoda w sprawie wszczętej przez wierzyciela, który zaskarżył czynności upadłego; jeżeli pozwanym był także upadły, postępowanie w stosunku do niego umarza się po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. 2012 r., poz. 1112).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.