Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za złamanie prawa wspólnotowego

Omawiana sprawa dotyczyła braku implementacji przez Włochy Dyrektywy 80/987 nakładającej na państwa członkowskie UE obowiązek ustanowienia funduszy gwarancyjnych dla wypłat świadczeń pracownikom na wypadek upadłości pracodawcy. Pracownicy upadłych włoskich przedsiębiorstw (m.in. Pan Francovich i Daniela Bonifaci) domagali się przed sądami wypłaty przez państwo na podstawie przepisów tej Dyrektywy zaległych wynagrodzeń albo odszkodowania.

Choć przepisy ww. Dyrektywy są dostatecznie precyzyjne i bezwarunkowe w zakresie dotyczącym kręgu osób korzystających z ochrony oraz jej treści, to jednak dyrektywa ta nie określała podmiotu, który byłby zobowiązany do wypłaty funduszy - i z tego względu jej przepisy nie spełniały warunków dla bezpośredniej skuteczności. Sąd włoski nie mógł zatem przyznać na jej podstawie wypłaty pracownikom upadłych spółek. Sąd krajowy zwrócił się więc do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy państwo włoskie ponosi w takiej sytuacji odpowiedzialność odszkodowawczą wobec podmiotów prywatnych, które poniosły szkodę na skutek naruszenia przez to państwo prawa wspólnotowego polegającego na nieimplementowaniu Dyrektywy 80/987. 

Trybunał orzekł w odpowiedzi, co następuje: 

1. Traktat ustanowił swój własny system prawny, który jest połączony z systemami państw członkowskich i który musi być stosowany przez sądy tych państw. Sądy krajowe, których zadaniem jest stosowanie przepisów prawa wspólnotowego, muszą zapewnić pełną skuteczność tym przepisom oraz chronić prawa nadawane na ich podstawie podmiotom prywatnym.

   

2. Pełna skuteczność prawa wspólnotowego (art. 10 [5] Traktatu) zostałaby podważona, a ochrona praw nadanych na jego podstawie uległaby osłabieniu, gdyby podmioty prywatne nie byłyby uprawnione do uzyskania ochrony sądowej, kiedy ich prawa nie są respektowane w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie może ponosić odpowiedzialność. Zasada odpowiedzialności państwa za wyrządzenie szkody osobom prywatnym w rezultacie naruszenia prawa wspólnotowego, za które państwo ponosi odpowiedzialność, jest nieodłączną częścią systemu traktatowego. 

Jak wynika z omawianego orzeczenia ETS, pełna skuteczność prawa wspólnotowego zostałyby podważona, a ochrona uprawnień, które ono rodzi - osłabiona, gdyby jednostki nie mogły uzyskać odszkodowania za naruszenie praw spowodowane złamaniem prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność. Możliwość odszkodowania staje się szczególnie niezbędna, jeśli pełna skuteczność norm wspólnotowych jest uzależniona od podjęcia wcześniejszego działania przez państwo, bez którego jednostka nie może dochodzić swych wspólnotowych uprawnień przed krajowymi sądami. Wynika z tego, zdaniem Trybunału, że zasada odpowiedzialności państwa za szkodę spowodowaną jednostkom w następstwie złamania prawa wspólnotowego jest wpisana w system Traktatu o  WE.

Dalsze uzasadnienie dla odszkodowawczej odpowiedzialności państwa za wyrządzoną szkodę można znaleźć w art. 10 TWE, który wymaga podjęcia przez państwo wszelkich kroków, aby zapewnić wykonanie zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego. Pośród nich jest obowiązek usunięcia bezprawnych następstw naruszenia prawa wspólnotowego.

Chociaż odpowiedzialność państwa jest wymagana przez prawo wspólnotowe, warunki, których spełnienie rodzi prawo do odszkodowania, zależą od istoty danego naruszenia prawa wspólnotowego.

Jak stwierdził Trybunał, w przypadku państw członkowskich, które nie zdołały wywiązać się z wynikającego z art. 189 ust. 3 (obecnie: 249) TWE obowiązku podjęcia w wyznaczonym terminie środków koniecznych do osiągnięcia celu wyznaczonego przez dyrektywę, pełna skuteczność reguły prawa wspólnotowego wymaga, aby prawo do odszkodowania powstało po spełnieniu trzech warunków: 

• Pierwszym z warunków jest to, aby dyrektywa zmierzała do przyznania uprawnień jednostkom.

• Po drugie, musi istnieć możliwość ustalenia treści tych uprawnień na podstawie przepisów dyrektywy.

• Po trzecie, między złamaniem przez państwo obowiązku a powstałą szkodą musi istnieć związek przyczynowy.

Trybunał uznał tym samym, że zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego UE za naruszenie prawa wspólnotowego jest immanentną zasadą systemu traktatowego.

Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w połączonych sprawach C-6 i C-9/90 - Andrea Francovich and Danila Bonifaci and others v Italian Republic (Włochy); http://europa.eu.int/eur-lex