Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 29 lipca 2019 r. wydał wyrok w sprawie C-476/17 - Pelham GmbH, Moses Pelham oraz Martin Haas przeciwko Ralf Hütter oraz Florian Schneider-Esleben. Wyjaśnił w nim, że sampling może stanowić naruszenie praw producenta fonogramu w przypadku, gdy jest wykonywany bez jego zezwolenia. Jednak wykorzystanie w zmienionej i nierozpoznawalnej dla ucha postaci próbki dźwiękowej pobranej z fonogramu nie stanowi naruszenia tych praw, nawet w braku takiego zezwolenia.
Czego dotyczyły pytania prejudycjalne sądu krajowego?
Zespół muzyczny Kraftwerk opublikował w 1977 r. fonogram zawierający utwór muzyczny Metall auf Metall. Moses Pelham i Martin Haas są kompozytorami utworu muzycznego Nur mir, który ukazał się na fonogramach spółki Pelham w 1997 r.
Członkowie zespołu Kraftwerk, Ralf Hütter i Florian Schneider-Esleben twierdzą, że Pelham skopiowała za pomocą techniki samplingu trwającą w przybliżeniu dwie sekundy sekwencję rytmiczną utworu Metall auf Metall i włączyła ją w postaci kolejnych powtórzeń do utworu Nur mir. Sampling jest techniką polegają na pobraniu za pomocą urządzeń elektronicznych fragmentów fonogramu w celu wykorzystania ich jako elementów nowej kompozycji w innym fonogramie.
Twierdząc, że prawo pokrewne, którego są oni podmiotem jako właściciele rozpatrywanego fonogramu (producenci fonogramów są osobami fizycznymi lub prawnymi finansującymi tworzenie fonogramów), zostało naruszone, R. Hütter i F. Schneider-Esleben zażądali w szczególności zaprzestania naruszenia, przyznania odszkodowania i przekazania fonogramów zawierających utwór Nur Mir w celu ich zniszczenia.
Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy), przed którym zawisła sprawa, zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości w istocie o ustalenie, czy włączenie do fonogramu za pomocą samplingu próbki dźwiękowej (sample) pobranej z innego fonogramu, na które to włącznie nie uzyskano zezwolenia, stanowi, w świetle prawa autorskiego i praw pokrewnych (tj. dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, Dz.U. 2001, L 167, s. 10, oraz dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej, Dz.U. 2006, L 376, s. 28), a także w świetle praw podstawowych gwarantowanych przez Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej kartą), naruszenie praw producenta fonogramu, z którego rozpatrywana próbka została w ten sposób pobrana.
Sąd niemiecki zastanawia się także nad ustanowionymi prawem Unii wyjątkami i ograniczeniami w odniesieniu do praw podmiotów praw autorskich.
Z tego tytułu sąd ten zmierza do ustalenia, czy ustawodawstwo niemieckie pozwalające na to, aby samoistny utwór, stworzony poprzez swobodne wykorzystanie chronionego utworu, mógł co do zasady zostać opublikowany i wykorzystany bez zezwolenia podmiotów praw autorskich, jest zgodne z prawem Unii.
Poza tym sąd ten zmierza do ustalenia, czy sampling może zostać objęty „wyjątkiem dotyczącym cytowania”, który zwalnia użytkownika z konieczności uzyskania zezwolenia producenta fonogramów na wykorzystanie danego, objętego ochroną, fonogramu.
Ocena TSUE
W ogłoszonym wyroku Trybunał najpierw przypomniał, że producenci fonogramów mają wyłączne prawo do zezwalania na zwielokrotnianie w całości lub częściowo ich fonogramów lub do zabraniania takiego zwielokrotniania. W konsekwencji zwielokrotnianie przez użytkownika próbki dźwiękowej, nawet bardzo krótkiej, pobranej z fonogramu stanowi co do zasady zwielokrotnianie w części tego fonogramu, a zatem zwielokrotnianie takie wchodzi w zakres przyznanego producentowi takiego fonogramu prawa wyłącznego.
Jednakże Trybunał stwierdził, że ze „zwielokrotnianiem” nie mamy do czynienia w przypadku, gdy użytkownik, korzystając z wolności sztuki, pobiera próbkę dźwiękową fonogramu w celu jej włączenia w zmienionej i nierozpoznawalnej dla ucha postaci do innego fonogramu. W tym kontekście TSUE podkreślił, że uznanie, iż takie wykorzystanie próbki dźwiękowej stanowi zwielokrotnianie podlegające obowiązkowi uzyskania zezwolenia producenta fonogramu byłoby sprzeczne w szczególności z wymogiem zapewnienia właściwej równowagi między, z jednej strony, interesami podmiotów praw autorskich i praw pokrewnych, jakie one mają w ochronie ich prawa własności intelektualnej, zapisanego w karcie, a z drugiej strony ochroną interesów i praw podstawowych użytkowników przedmiotów objętych ochroną, wśród których znajduje się wolność sztuki, także chroniona na podstawie karty, a także interesem ogólnym.
Trybunał stwierdził, że nośnik zawierający całość lub istotną część dźwięków utrwalonych na fonogramie stanowi jego kopię, w odniesieniu do której producent fonogramu posiada wyłącznie prawo rozpowszechniania.
Jednakże TSUE wyjaśnił, że nie stanowi takiej kopii nośnik, który – tak jak w tym przypadku – ogranicza się do włączenia próbek muzycznych, w danym przypadku w zmienionej postaci, przeniesionych z tego fonogramu w celu stworzenia nowego i samoistnego utworu.
TSUE orzekł także, że ustanowione prawem Unii wyjątki i ograniczenia w odniesieniu do praw podmiotów praw autorskich odzwierciedlają już uwzględnienie przez prawodawcę Unii interesów producentów i użytkowników przedmiotów objętych ochroną oraz interesu ogólnego. Ponadto wyjątki i ograniczenia zostały określone w sposób wyczerpujący w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego w dziedzinie prawa autorskiego i praw pokrewnych. W konsekwencji, ustawodawstwo niemieckie, które mimo wyczerpującego charakteru wspomnianych wyjątków i ograniczeń ustanawia wyjątek lub ograniczenie nieprzewidziane przez prawo Unii pozwalające na to, aby samoistny utwór, stworzony poprzez swobodne wykorzystanie utworu chronionego, mógł co do zasady zostać opublikowany i wykorzystany bez zezwolenia podmiotów praw, jest niezgodne z prawem Unii.
Co się tyczy wyjątków i ograniczeń w odniesieniu do wyłącznych praw podmiotów praw autorskich do zwielokrotniania i udostępniania, które państwa członkowskie mogą przewidzieć na podstawie prawa Unii w odniesieniu do cytowania utworu chronionego, Trybunał stwierdził, że wykorzystanie próbki dźwiękowej pobranej z fonogramu i umożliwiającej zidentyfikowanie utworu, z którego próbka ta została pobrana, może pod określonymi warunkami stanowić cytowanie, o ile w szczególności takie wykorzystanie ma na celu nawiązanie dialogu z danym utworem. Natomiast, nie stanowi takiego cytowania wykorzystanie tej próbki w przypadku, gdy niemożliwe jest zidentyfikowanie danego utworu.
Wreszcie TSUE orzekł, że w przypadku, gdy działanie państw członkowskich nie jest w pełni zdeterminowane przez prawo Unii, mogą one przy wdrażaniu prawa Unii stosować krajowe standardy ochrony praw podstawowych, pod warunkiem, w szczególności, że takie stosowanie nie podważa ustanowionego w karcie poziomu ochrony.
Jednakże materialna treść wyłącznego prawa producenta fonogramów do zwielokrotniania jest przedmiotem środka pełnej harmonizacji, a zatem takie stosowanie należy w tym zakresie wykluczyć.