Umowa leasingu w prawie cywilnym

8.2.2018

Kiedy leasing został uregulowany w polskim prawie?

Umowę leasingu reguluje Tytuł XVII¹ Kodeksu cywilnego. Tytuł ten został dodany przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 lipca 2000 r., zmieniającej Kodeks cywilny z dniem 9 grudnia 2000 r. Od dnia 9 grudnia 2000 r. leasing funkcjonuje więc w polskim prawie cywilnym jako umowa nazwana. Do tego czasu był tzw. umową nienazwaną, a więc nieuregulowaną w przepisach. Ze względu na rosnącą popularność leasingu brak regulacji był wielkim problemem, gdyż wątpliwości w praktyce musiały być rozstrzygane na podstawie uzgodnień stron, które nie zawsze pamiętały o szczegółowym uregulowaniu kwestii wzajemnych rozliczeń w umowie.

W przepisach podatkowych leasing pojawił się jeszcze później.

Umowa leasingu jest obecnie bardzo popularną formą finansowania składników majątku firmy, której nie stać na nabycie tych składników za gotówkę. Firmę leasingową przepisy określają mianem finansującego (w praktyce finansującego nazywa się również „leasingodawcą”), zaś podmiot, który używa przedmiot leasingu określany jest w przepisach jako korzystający (zaś w praktyce również jako „leasingobiorca”).

Jakie są rodzaje umów leasingowych?

Przepisy nie dokonują wyraźnego rozróżnienia umów leasingowych. W praktyce leasing dzieli się na finansowy (inaczej określany również jako kapitałowy) oraz operacyjny (nazywany też organizacyjnym lub bieżącym). Leasing finansowy zbliżony jest do umowy sprzedaży z odroczonym terminem płatności, która zmierza do przeniesienia własności jej przedmiotu po jej zakończeniu. Leasing operacyjny wyróżnia się z kolei krótkim okresem umowy, po zakończeniu której przedmiot umowy oddawany jest do używania na rzecz innego podmiotu.

W kodeksie cywilnym została uregulowana umowa leasingu finansowego. Według Kodeksu cywilnego umowa leasingu polega na tym, że finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. W praktyce może wystąpić również taka sytuacja, gdzie finansujący oddaje do używania składniki majątku, stanowiące jego własność, bez konieczności nabywania ich od osoby trzeciej. Do takiej umowy, przez którą jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej własność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące leasingu.

Dla celów podatkowych powyższe rozróżnienie nie ma praktycznie znaczenia. Leasingiem podatkowym będzie bowiem nie tylko umowa nazwana w kodeksie cywilnym, ale także każda inna umowa, na mocy której jedna ze stron odda do używania drugiej stronie środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, podlegające amortyzacji, a także grunty. W prawie podatkowym istotą leasingu operacyjnego jest rozliczanie opłat leasingowych po stronie przychodów jednej strony i po stronie kosztów drugiej, zaś odpisów amortyzacyjnych dokonuje finansujący, czyli firma leasingowa. W leasingu finansowym zaś odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający, co bardziej zbliża tę formę leasingu do umowy sprzedaży.

Należy pamiętać, że umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.

Jakie są obowiązki stron tej umowy?

Do obowiązków finansującego, czyli firmy leasingowej należy:

wydanie korzystającemu rzeczy w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili wydania finansującemu przez zbywcę (czyli podmiotu, od którego finansujący nabył przedmiot umowy),
wydanie korzystającemu razem z rzeczą odpisu umowy ze zbywcą lub innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, w szczególności odpisu dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta.

Do obowiązków korzystającego należy zaś:

terminowe płacenie wynagrodzenia w postaci rat leasingowych,
niezwłoczne zawiadomienie finansującego o utracie rzeczy,
ponoszenie kosztów ubezpieczenia, jeżeli w umowie zastrzeżono, że korzystający obowiązany jest ponosić te koszty,
utrzymywanie rzeczy w należytym stanie, w szczególności dokonywanie jej konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania, oraz ponoszenie ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy,
umożliwienie sprawdzenie rzeczy przez finansującego,
używanie rzeczy i pobieranie jej pożytków w sposób określony w umowie leasingu, a gdy umowa tego nie określa - w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy,
niedokonywanie w rzeczy zmian bez zgody finansującego, chyba że wynikają one z przeznaczenia rzeczy,
nieoddawanie rzeczy do używania osobie trzeciej bez zgody finansującego.

Opcja zakupu, czyli jak stać się właścicielem przedmiotu umowy

Opcja zakupu jest zapisem w umowie, na mocy którego po jej zakończeniu korzystający ma prawo nabyć przedmiot umowy. Nie jest to oczywiście zapis obowiązkowy, ale znajduje się w większości umów. Zwykle bowiem zamiarem korzystającego od samego początku jest nabycie przedmiotu umowy po jej zakończeniu, a wybór leasingu zamiast zakupu wynika najczęściej z braku środków finansowych. Strony, zawierając w umowie opcję zakupu, ustalają również cenę, po której korzystający ma prawo nabyć przedmiot umowy oraz okres, w ciągu którego prawo to – po zakończeniu umowy – powinien zrealizować. Warunkiem skutecznej realizacji tego prawa jest wywiązywanie się przez korzystającego ze wszystkich postanowień umowy, w szczególności zaś terminowe płacenie rat.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzystającego własność rzeczy po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu, korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy w terminie miesiąca od upływu tego czasu, chyba że strony uzgodniły inny termin.

Leasing, czy kredyt - czyli korzystne sposoby finansowania majątku

Odpowiedź na pytanie o wyższość leasingu nad kredytem (lub kredytu nad leasingiem) nie jest łatwa. Co więcej, może się okazać, że o wyższości jednej z tych form kredytowania nad drugą nie będą decydowały koszty, lecz dostępność dla przedsiębiorcy. Cóż z tego, że w danej sytuacji tańszy okaże się np. kredyt bankowy, jeżeli kredytobiorca nie będzie posiadał zdolności kredytowej.

Ze względu na dostępność, leasing wydaje się przodować nad kredytem bankowym. Ponieważ firmy leasingowe nie są związane Prawem bankowym, nie obowiązują je rygorystyczne obowiązki w zakresie badania zdolności kredytowej klienta. W związku z tym leasing może być jedyną formę sfinansowania danej inwestycji dla podmiotu, którego nie zaakceptowałby bank.

Leasing może się jednak droższy od kredytu właśnie ze względu na okoliczności, o których mowa wyżej. Jest również bardziej restrykcyjny w sytuacji niewywiązywania się leasingobiorcy ze swoich obowiązków, głównie odnośnie płatności. Firma leasingowa może również stawiać leasingobiorcy spore ograniczenie co do sposobu i miejsca używania przedmiotu umowy; firma leasingowa ma także prawo do kontroli przedmiotu umowy. Wiele problemów w praktyce może wystąpić również w razie kradzieży lub zniszczenia przedmiotu umowy – w tej sytuacji korzystający jest zobowiązany do zapłaty wszystkich rat, pomniejszonych o korzyści, jakie uzyska firma leasingowa.

Jak widać, o tym, czy w danym przypadku bardziej opłacalną formą finansowania inwestycji będzie kredyt, czy leasing, decyduje wiele czynników i definitywne rozstrzygnięcie tej kwestii nie jest ani możliwe, ani chyba nawet potrzebne.

Niebezpieczeństwa leasingu - czyli co zrobić w razie upadłości firmy leasingowej

Przepisy prawa upadłościowego nie przewidują - w razie ogłoszenia upadłości firmy leasingowej – z tego powodu negatywnych skutków dla korzystającego.

W przypadku ogłoszenia upadłości firmy leasingowej nie stosuje się bowiem przepisów, które pozwalają syndykowi na odstąpienie od umowy. W związku z tym umowa jest kontynuowana, a jej wypowiedzenie może nastąpić tylko w sytuacjach przewidzianych w umowie lub w Kodeksie cywilnym (a więc np. w razie niepłacenia rat).

Jeżeli w umowie leasingu zostało zastrzeżone prawo zakupu jej przedmiotu po zakończeniu umowy, korzystający ma prawo żądać od syndyka przeniesienia własności przedmiotu umowy, w razie spełnienia wszystkich warunków przewidzianych w umowie.

W razie ogłoszenia upadłości finansującego leasing przepisów ustawy o odstąpieniu od umowy przez syndyka nie stosuje się.

Nieco inaczej wgląda sytuacja stron w razie ogłoszenia upadłości korzystającego. Wówczas syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy leasingu. Syndyk nie ma jednak prawa żądać od firmy leasingowej zwrotu dotychczas otrzymanych opłat.

Co to jest leasing konsumencki?

Leasing konsumencki nie jest żadną szczególną odmianą leasingu; w praktyce określa się tak po prostu tzw. leasing prywatny, czyli zawierany z osobami, które nie prowadzą działalności gospodarczej (albo prowadzą taką działalność, ale zawierają umowę jako konsumenci). Siłą rzeczy taki leasing dotyczy głównie samochodów. Umowa leasingu zawarta z konsumentem może zawierać również opcję zakupu, która umożliwi klientowi nabycie przedmiotu umowy po jej zakończeniu.

Coraz bardziej popularną odmianą leasingu konsumenckiego staje się jednak tzw. leasing odnawialny. W tym leasingu, po umówionym okresie, klient oddaje dotychczas używaną rzecz (np. samochód) i otrzymuje do korzystania nowy model. Co prawda, klient nie staje się właścicielem rzeczy, niemniej jednak ta odmiana leasingu jest tańsza od tradycyjnej, ponieważ klient płaci w zasadzie za utratę wartości rynkowej a celem umowy nie jest nabycie jej przedmiotu.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 2344, ze zmianami);
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl