Gdy leasingodawca w czasie umowy leasingu ogłosi upadłość... – opinia prawna (Opinia oparta na starym prawie upadłościowym)

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

- Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 roku Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),

- Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. 2003 r., Nr 60, poz. 535 ze zmianami).

Wprowadzenie

W przedstawionym stanie faktycznym mamy do czynienia z upadłością przedsiębiorstwa leasingodawcy. Mając na uwadze dane podane w przedmiotowej sprawie, a w szczególności fakt, iż ostatnia rata leasingowa spłacona została w kwietniu tego roku, a upadłość przedsiębiorstwa leasingowego nastąpiła na około 15 rat przed zakończeniem spłaty, należy uznać, że upadłość ta nastąpiła około stycznia 2003 roku. W okresie tym w zakresie przepisów dotyczących upadłości obowiązywało Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 roku Prawo upadłościowe (dalej: prawo upadłościowe).

W chwili obecnej obowiązuje natomiast ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze. Mając na uwadze nadal zgłaszane żądania syndyka masy upadłościowej przedsiębiorstwa leasingowego uznać należy, że proces upadłościowy przedsiębiorstwa leasingowego trwa nadal. Zgodnie z art. 536 obecnie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego, w sprawach, w których upadłość ogłoszono przed dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. przed 1 października 2003 roku (a należy założyć, że taka sytuacja występuje w analizowanym przypadku), stosuje się przepisy dotychczasowe, czyli Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. prawo upadłościowe.

Wpływ ogłoszenia upadłości na zobowiązania upadłego

Przepisy prawa upadłościowego regulują wpływ i skutki ogłoszenia upadłości na zobowiązania i prawa upadłego. Problem w tym, że przepisy prawa upadłościowego konstruowane były w okresie, w którym umowa leasingu nie była znana ustawodawcy. Również późniejsze nowelizacje prawa upadłościowego nie były wystarczające, aby uregulować wpływ upadłości leasingodawcy na umowę leasingową. W takiej sytuacji należy stosować ogólny przepis dotyczący zobowiązań wzajemnych upadłego. Umowa leasingu jest bowiem umową wzajemną, tj. umową, w której zobowiązania stron kształtują się w taki sposób, że świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. W przypadku umowy leasingu, leasingodawca oddaje leasingobiorcy rzecz do używania, a leasingobiorca zobowiązuje się do uiszczania rat na rzecz leasingodawcy, które zawierają opłatę za korzystanie z rzeczy oraz wynagrodzenie dla leasingodawcy. Wobec powyższego należy uznać, że umowa leasingu jest umową wzajemną i mają do niej zastosowanie przepisy prawa upadłościowego dotyczące wpływu upadłości na zobowiązania i prawa upadłego.

Zgodnie z art. 39 § 1 prawa upadłościowego, jeżeli umowa wzajemna w czasie ogłoszenia upadłości nie była wykonana ani przez upadłego, ani przez stronę drugą albo była wykonana tylko w części, syndyk może bądź wykonać umowę i żądać od drugiej strony wykonania, bądź od umowy odstąpić. Uprawnienie syndyka do wyboru pomiędzy odstąpieniem a wykonaniem umowy wzajemnej istnieje tylko wówczas, gdy umowa nie została jeszcze wykonana.

W przypadku umowy leasingu, należy uznać, że umowa ta zostanie wykonana z chwilą zapłaty ostatniej raty leasingowej przez leasingobiorcę. Wobec powyższego, jeżeli upadłość leasingodawcy ogłoszona została przed terminem spłaty wszystkich rat leasingowych, uznać należy, że umowa leasingu nie została wykonana, a syndykowi przysługują uprawnienia określone w art. 39 § 1 prawa upadłościowego.

W analizowanej sprawie uprawnienia syndyka określone w art. 39 § 1 prawa upadłościowego musza jednak zostać zweryfikowane z uwagi na konkretną sytuację odnośnie zawartej przez Pana umowy leasingowej.

W klasycznych umowach leasingowych, leasingodawca finansuje zakup przedmiotu leasingu i oddaje go do korzystania leasingobiorcy, który uiszcza w zamian raty leasingowe. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika jednak, że zawarta przez Pana umowa leasingowa miała charakter trójstronny, tj. rzeczywistym finansującym zakup maszyn był bank, natomiast firma leasingowa jedynie oddała Panu maszyny w leasing. W takiej sytuacji nie dziwi cesja wierzytelności rat leasingowych na rzecz banku, która nastąpiła w dwa miesiące po zawarciu umowy leasingowej.

Cesja wierzytelności na innego wierzyciela (tj. bank) został przeprowadzona prawidłowo. Zgodnie z art. 509 § 1 kodeksu cywilnego, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Dłużnik zobowiązany jest do uiszczania swych zobowiązań na rzecz nowego wierzyciela od chwili, w której został zawiadomiony o cesji wierzytelności (art. 512 kodeksu cywilnego). Wobec tego, Pańskie czynności polegające na wpłacaniu rat leasingowych na rzecz banku były całkowicie zgodne z prawem.

Wracając do uprawnień syndyka w sytuacji gdy umowa wzajemna nie była jeszcze wykonana, mając na uwadze analizowaną sytuację należy stwierdzić, że uprawnienia określone w art. 39 § 1 prawa upadłościowego przysługują syndykowi jedynie w ograniczonym zakresie. Otóż w sytuacji, w której bank jest wierzycielem leasingobiorcy z tytułu rat leasingowych, uprawnienia syndyka określone w art. 39 § 1 prawa upadłościowego ograniczają się jedynie do możliwości odstąpienia od tej części umowy, w której przedsiębiorstwo leasingowe zobowiązało się do przeniesienia własności leasingowanych maszyn na Pana rzecz po zakończeniu umowy leasingu, tj. po zapłacie ostatniej raty. Syndyk nie mógł natomiast żądać od Pana uiszczania pozostałych rat na jego rzecz. W tym celu musiałby uzyskać zgodę banku, który od chwili cesji na niego wierzytelności, stał się jedynym Pana wierzycielem z umowy leasingu. Zgodnie z przedstawionym stanem faktycznym bank nie wyraził takiej zgody.

Powyższy pogląd znajduje swe poparcie w literaturze przedmiotu. Zgodnie z poglądem przedstawionym przez Piotra Konika w artykule „Sytuacja banku wobec upadłości leasingodawcy” (Prawo bankowe 2002/2/62), „przepis art. 39 § 1 prawa upadłościowego dotyczy jedynie sytuacji typowej, gdy upadły skupia w swoim ręku zarówno wszystkie obowiązki, jak i uprawnienia leasingodawcy, jest więc wyłączną stroną stosunku leasingu. (...) W sytuacji, gdy doszło do rozdzielenia uprawnień i obowiązków leasingodawcy, dokonanego w wyniku sprzedaży wierzytelności bankowi, syndyk nie może swobodnie odstępować od umowy i musiałby w tej sprawie uzyskać zgodę wierzyciela, tj. banku.”

Uprawnienie syndyka do żądania spłaty rat leasingowych tylko na jego rzecz byłoby dopuszczalne jedynie wówczas, gdyby bank wyraził na to zgodę. Należy zauważyć, że od chwili cesji wierzytelności na bank, tylko on staje się wierzycielem leasingobiorcy i wszelkie zmiany w tym zakresie musiałyby być przez niego zaakceptowane.

Mając na uwadze powyższe stwierdzenia, należy uznać, że żądania syndyka do spłaty pozostałych 15 rat leasingowych na jego rzecz są całkowicie bezpodstawne.

Opcja wykupu maszyn

Zawierając umowę leasingu zgodził się Pan na opcję wykupu, jak to nazwano w stanie faktycznym, na zasadzie pierwokupu. Jeżeli rzeczywiście zastrzeżono dla Pana prawo pierwokupu tych maszyn, wykonanie tego uprawnienia wchodzi w grę jedynie wówczas, gdy właściciel tych maszyn, tj. leasingodawca - a w chwili obecnej  - syndyk masy upadłościowej - zdecydowałby się na sprzedaż tych maszyn.

Bardziej jednak prawdopodobne jest, że w analizowanym przypadku nie wchodzi w grę prawo pierwokupu, lecz tradycyjna opcja wykupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy. Opcja wykupu jest bardzo często stosowana przez firmy leasingowe z uwagi na fakt, iż będące przez długi okres w używaniu leasingobiorcy maszyny tracą dla przedsiębiorstwa leasingowego wartość, a maszyny te nadal są potrzebne leasingobiorcy.

Opcję wykupu wykonuje się poprzez oświadczenie składane przedsiębiorstwu leasingowemu - w tym momencie ich własność przechodzi na leasingobiorcę.

W analizowanym przypadku należy ocenić skuteczność takiego ewentualnego oświadczenia złożonego przez Pana, jako realizacja opcji wykupu.

Jak już wspomniano powyżej, na podstawie art. 39 § 1 prawa upadłościowego, syndyk w tej szczególnej sytuacji może jedynie odstąpić od umowy w tej części, w jakiej sam jest wierzycielem lub zobowiązanym tj. w części dotyczącej prawa pierwokupu. Takie odstąpienie, jak wskazano w stanie faktycznym, miało miejsce. Należy jednak wskazać, że odstępując od umowy, syndyk odstąpiłby w całości od wszystkich jej postanowień (za wyjątkiem płatności rat leasingowych, która następowała na rzecz banku finansującego). Trudno także nie zauważyć, że umowa wykonywana była nadal, a syndyk nawet żąda od Pana zapłaty pozostałych rat. W związku z tym, uznać należy, że umowa leasingu pomiędzy Panem a przedsiębiorstwem leasingowym trwała nadal (korzystał Pan z oddanych Panu maszyn). W związku z tym, mając na uwadze faktyczne czynności syndyka, uznać należy, że Pańska umowa nadal obowiązuje i nadal przysługuje Panu prawo opcji wykupu leasingowanych maszyn.

Wobec powyższego powinien Pan wystosować pismo do syndyka masy upadłościowej. W piśmie tym, wysłanym listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, powinien Pan kategorycznie przeciwstawić się żądaniom syndyka dotyczącym spłaty przez Pana (już spłaconych) rat leasingowych oraz oświadczyć, że korzysta Pan z opcji wykupu zastrzeżonej w umowie leasingowej. Z momentem dojścia takiego oświadczenia do syndyka masy upadłościowej, maszyny staną się Pana własnością. Stanie się tak pod warunkiem, że jest to zgodne z treścią aneksu i po spełnieniu wszystkich zawartych w nim warunków.