Umowny dział spadku

Jeżeli spadek przypadł więcej niż jednemu spadkobiercy, to od momentu śmierci spadkodawcy jego majątek staje się współwłasnością wszystkich spadkobierców w odpowiednich częściach, które są określone w testamencie lub wynikają z ustawy. Aby każdy z nich mógł dysponować konkretnymi przedmiotami stanowiącymi przypadającą na niego część majątku spadkodawcy, należy dokonać działu spadku, czyli znieść współwłasność pomiędzy spadkobiercami. Są dwa sposoby dokonania takiego podziału:

• umowny dział spadku
• sądowy dział spadku

Na czym polega umowny dział spadku?

Umowny dział spadku jest to porozumienie spadkobierców co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład masy spadkowej mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im na mocy testamentu lub wynikających z przepisów ustawy udziałów w tej masie. Warto zaznaczyć, że umowny dział spadku może objąć cały spadek lub ograniczyć sie do jego części, podczas gdy sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Z ważnych powodów jednak, może ograniczyć się do jego cześci.

Kiedy można dokonać umownego działu spadku?

Dokonanie podziału majątku spadkowego w drodze zawarcia umowy jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgodna wola wszystkich spadkobierców, co do sposobu jego dokonania. Jeżeli jeden ze spadkobierców sprzeciwia się dokonaniu podziału w sposób ustalony przez pozostałych współspadkobierców może on zwrócić się o pomoc do sądu cywilnego, który jest władny przeprowadzić dział spadku w drodze wydania stosownego orzeczenia. Gdyby jeden ze współspadkobierców zbył przysługujący mu udział w masie spadkowej (np. sprzedał go lub podarował) stroną umowy o dział spadku będzie nabywca udziału.

W jaki sposób można dokonać podziału?

Sposób i warunki dokonania podziału określają same strony.

Jednak spadkobiercy nie mogą określić w umowie wielkości przysługujących im udziałów w odmienny sposób aniżeli wynika to z przepisów, które regulują dziedziczenie ustawowe lub z treści samego testamentu. Wymagania formalne samej umowy zależą od rodzaju przedmiotów należących do spadku. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość to umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Forma aktu notarialnego wymagana jest wtedy, gdy w skład spadku wchodzi prawo rzeczowe, do przeniesienia którego ustawa wymaga zachowania formy aktu notarialnego. W innych sytuacjach umowa o dział spadku może być zawarta w formie dowolnej, także ustnej.

Podział spadku pomiędzy współspadkobierców może być dokonany w ten sposób, że poszczególne przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobiercom. Podział następuje stosownie do wielkości udziałów przysługujących poszczególnym spadkobiercom. Możliwy jest także tzw. podział cywilny składnika majątkowego, w wyniku którego zostaje on sprzedany, a spadkobiercy dzielą między siebie uzyskaną z tego tytułu kwotę, stosownie do przysługujących im udziałów. Wreszcie określone składniki majątkowe mogą być przyznane za zgodą pozostałych spadkobierców jednemu lub kilku z nich. Zostają oni z reguły obciążeni obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych.

Obowiązek zaliczania darowizn dokonanych za życia spadkodawcy

Jeżeli do spadku uprawnione są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, a dziedziczenie następuje na mocy ustawy to powinni oni dokonać doliczenia darowizn otrzymanych od spadkodawcy do swojego udziału spadkowego. W sytuacji, gdyby któraś z wyżej wymienionych osób dziedziczyła na podstawie testamentu to obowiązek doliczenia otrzymanych darowizn nie następuje.

Spadkodawca może zwolnić określoną osobę z obowiązku doliczenia otrzymanej darowizny. Oświadczenie spadkodawcy o zwolnieniu określonej darowizny z obowiązku zaliczenia może być złożone przy dokonywaniu darowizny lub w innym momencie. Nie jest wymagana szczególna forma.

Od obowiązku zaliczenia na poczet udziału spadkowego zwolnione są drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Oceny czy dana darowizna jest drobna i w danych stosunkach przyjęta należy dokonywać np. poprzez porównanie stanu majątkowego spadkodawcy oraz obdarowanego spadkobiercy.

Gdyby okazało się, ze spadkobierca otrzymał darowiznę o wartości przekraczającej wartość jego udziału spadkowego to nie jest zobowiązany do zwrotu tej nadwyżki. W rezultacie taki spadkobierca nie jest brany pod uwagę przy ustalaniu udziałów w spadku każdego ze spadkobierców. Darowizna, którą otrzymał nie podlega zaliczeniu do wartości całego spadku. (Np. spadek o wartości 10.000 zł, dziedziczy czworo dzieci spadkodawcy. Syn otrzymał darowiznę o wartości 5.000zł. Wartość spadku podlegająca podziałowi wyniosłaby 15.000 zł, a wartość udziału spadkowego syna - 3.750zł. Ponieważ wartość uzyskanej przez niego darowizny jest wyższa niż wartość przysługującego mu udziału w spadku, nie uzyska on ze spadku żadnej korzyści. Pozostałych trzech współspadkobierców otrzyma udziały spadkowe o wartości 3.330zł [10.000 zł:3] ).

Ponadto jeśli do dziedziczenia są uprawnione wnuki spadkodawcy to muszą one dokonać zaliczenia do wielkości przysługującego im udziału spadkowego darowizny dokonanej na rzecz ich ojca (jeśli nie dożył otwarcia spadku, albo jest tak traktowany).

Tak samo jak darowizna są traktowane koszty, które poniósł spadkodawca na wychowanie oraz wykształcenie ogólne i zawodowe, gdy przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (np. studia za granicą).

W przypadku, gdy spadkobiercy otrzymali od spadkodawcy darowizny to wartość przysługującego im udziału spadkowego oblicza się w następujący sposób:

1. Do majątku spadkowego dolicza się wartość otrzymanych darowizn,
2. Następnie oblicza się wartość udziałów każdego ze spadkobierców, jednocześnie zaliczając na poczet przysługującego mu udziału wartość darowizny podlegającej zaliczeniu.

Pamiętaj, że:

• Jeśli udasz się do sądu w celu dokonania podziału spadku to nie wyklucza to możliwości umownego uregulowania kwestii działowych, gdyż istnieje możliwość zawarcia ugody sądowej w trakcie postępowania o dział spadku.
• Mimo, że umowa o dział spadku może być zawarta ustnie (oczywiście tylko wtedy, gdy w skład masy spadkowej nie wchodzi nieruchomość) to jednak w celu udowodnienia zawarcia umowy o określonej treści lepiej jest zawrzeć ją na piśmie.
• Wartość darowizny jest uwzględniana wg stanu z chwili jej dokonania a według cen z chwili działu spadku.
• Umowny dział spadku może być ograniczony do części majątku spadkowego.
• Przy dopłatach i spłatach należy uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).