Postępowanie w sprawie o dział spadku

Z chwilą otwarcia spadku między współspadkobiercami powstaje wspólność majątku spadkowego. Ich sytuacja prawna regulowana jest wówczas przez przepisy dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych, które stosuje się odpowiednio do wspólności majątku spadkowego. Aby jednak spadkobiercy mogli objąć w posiadanie konkrente przedmioty przypadające im ze spadku musi zostać przeprowzdzony dział spadku.

Jak przeprowadzamy dział spadku?

Dział spadku może zostać przeprowadzony w drodze umowy między spadkobiercami albo na skutek przeprowadzenia postępowania przed sądem. Jeśli chodzi o umowny dział spadku to wszyscy spadkobiercy muszą wyrazić na niego zgodę. Jeżeli więc nie ma zgody wszystkich spadkobierców wówczas dział spadku przeprowadzi sąd w toku postępowania nieprocesowego. Z żądaniem przeprowadzenia działu spadku przez sąd może wystąpić każdy ze współspadkobierców. Przeprowadzenie postępowania należy zainicjować składając wniosek o dział spadku.

Co jest przedmiotem działu spadku?

Przedmiotem działu spadku mogą być jedynie aktywa spadkowe. Jeśli chodzi o pasywa, czyli długi spadkowe, to nie mogą one być dzielone w postępowaniu o dział spadku. Warto tutaj podkreślić, że w stosunku do wierzycieli do czasu przeprowadzenia działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność" za długi spadkowe. W sytuacji gdyby spadkobiercy umówili się, który z nich odpowiada za jakie długi - wywiera to skutek tylko pomiędzy nimi. Na „zewnątrz” odpowiadają solidarnie. Natomiast po przeprowadzeniu działu spadku ponoszą oni odpowiedzialność w stosunku do wielkości udziałów.

Jak wygląda umowny dział spadku?

Przede wszystkim na umowny dział spadku zgodę muszą wyrazić wszyscy współspadkobiercy. Jeżeli takiej zgody nie ma, to nie będą mogli złożyć oświadczeń woli prowadzących do zawarcia umowy. Gdyby któryś ze współspadkobierców zbył udział w spadku, to stroną umowy musi być nabywca tego działu. Umowa o dział spadku może być zawarta w dowolnej formie – przepisy nie wprowadzają tutaj jakiś ograniczeń. Jeżeli jednak w skład spadku wchodzi przedmiot, dla przeniesienia którego wymagana jest forma szczególna, to również umowa o dział spadku powinna być zawarta w tej formie (np. przedmiotem działu jest nieruchomość – wymagana jest forma aktu notarialnego, przedmiotem jest przedsiębiorstwo – posługujemy się formą pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi).

Co powinna zawierać umowa o dział spadku?

Zasadniczo warunki podziału spadku ustalają same strony. Nie mogą jednak „ułożyć umowy” w sposób sprzeczny z przepisami ustawy, a to oznacza m.in., że nie mogą określić wielkości swoich udziałów spadkowych odmiennie aniżeli wynika to z ustawy lub treści testamentu. Takie postanowienia jako naruszające bezwzględnie obowiązujące normy prawne będą po prostu nieważne. Nie ma natomiast przeciwskazań, aby spadkobiercy objęli umownym działem spadku tylko jego część, a nie całość. W umowie o dział spadku powinny być ponadto uregulowane kwestie dotyczące zaliczenia darowizn, czy też roztrzygnięte wzajemne roszczenia popmiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych nakładów, pobranych pożytków. W razie pominięcia tych kwestii może w przyszłości na ich tle powstać szereg sporów.

Czy można powoływać się na wady oświadczenia woli w przypadku umowy o dział spadku ?

Tak. Znajdują tutaj zastosowanie ogólne reguły dotyczące wad oświadczenia zawarte w Kodeksie cywilnym. Nieco odmiennie ustawodawca potraktował jedynie błąd w przypadku zawierania umowy o dział spadku. W przeciwieństwie do zasad ogólnych można powoływać się na błąd przy zawarciu umowy jeśli dotyczył on stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy, nie zaś treści zawartej umowy. W pozostałym przypadku stosujemy przepisy o wadach oświadczenia woli. Umowa będzie nieważna w przypadku gdy:

• któraś ze stron działała w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
• nadano jej cechy pozorności.

Natomiast strona będzie mogła uchylić się od skutków oświadczenia woli gdy umowa została zawarta pod wpływem błędu lub groźby.

Jak wygląda dział spadku przed sądem?

Jeżeli między spadkobiercami nie ma zgody jak dokonać działu spadku, każdy z nich może wystąpić z wnioskiem do sądu o przeprowadzenie postępowania w tym zakresie. Przepisy nie wprowadzają tutaj /żadnego ograniczenia czasowego dla wystąpienia z takim wnioskiem.

W trakcie postępowania sąd przede wszystkim ustala jaki jest skład spadku oraz jego wartość. Dla ustalenia składu majątku spadkowego zasadnicze znaczenie będzie miała chwila otwarcia spadku, natomiast przy ocenie jego wartości miarodajna będzie chwila przeprowadzania działu. Celem postępowania działowego jest przede wszystkim dokonanie podziału fizycznego majątku spadkowego, czyli określenie sched spadkowych poszczególnych spadkobierców. Sąd może to przeprowadziić na różne sposoby np. poprzez dosłowny podział przedmiotów między spadkobireców, przyznanie tych przedmitów niektórym z nich i obarczenie ich obowiązkiem spłaty pozostałych. Może to być również tzw. podział cywilny, czyli sprzedaż wszystkich przedmiotów należących do spadku i rozdysponowanie uzyskanej stąd sumy między współspadkobierców. Należy tu podkreślić, że uczestnicy mogą wskazać w jaki sposób sąd powinien dokonać podziału. Zasadniczo jest on związany tym wnioskiem.

Działem powinien być objęty cały majątek spadkowy i tylko z ważnych powodów może on zostać ograniczony do części spadku. Takimi ważnymi powodami może być wątpliwość, czy wszystkie przedmioty wchodzące w skład spadku stanowiły własność spadkodawcy.

Pamiętaj, że:

• Na skutek działu spadku ustaje wspólność istniejąca między współspadkobiercami; stają się oni właścicielami rzeczy, które przypadły im z tytułu spadku,
• Jeżeli wystąpią jakieś poźniejsze wydarzenia po dokonaniu działu, które mogą mieć wpływ na jego zmianę, istnieje możliwość wznowienia postępowania sądowego lub żądania ustalenia, że podział był bezskuteczny; przykładem takiej sytuacji może być późniejsze odnalezienie testamentu, który radykalnie zmienia sytuacje poszczególnych spadkobierców,
• W przypadku gdy dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem (w razie dziedziczenia ustawowego) spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otzrymanych od spadkodawcy darowizn (chyba, że spadkodawca postanowił inaczej); nie dotyczy to drobnych darowizn.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.