Postępowanie nieprocesowe - kiedy jest przeprowadzane?

5.1.2012

Postępowanie nieprocesowe jest to jeden z rodzajów trybów, w jakim toczy się cywilne postępowanie sądowe. Nazwa "postępowanie nieprocesowe" pojawiła się stosunkowo późno. Początkowo postępowanie to nazywało się postępowaniem niespornym. Wynikało to z faktu, że u źródeł postępowania sądowego brak było jakiegokolwiek sporu - np. małżonkowie udawali się zgodnie do sądu, by ten dokonał podziału ich majątku zgodnie z zawartą umową o majątkowej rozdzielności małżeńskiej. Obecnie mamy jednak do czynienia z nazwą "nieprocesowe", choć idea postępowania pozostała taka sama. Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W jakich sprawach toczy się postępowanie nieprocesowe? Jakie są różnice między postępowaniem procesowym a nieprocesowym? Kto może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego? W jakiej formie należy złożyć taki wniosek? Czy sąd wydaje wyrok czy postanowienie? Czy w postępowaniu nieprocesowym sąd zarządza rozprawę?

Jaki rodzaj spraw przekazane zostały do postępowania nieprocesowego?

Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W postępowaniu nieprocesowym nie występuje przeciwstawność stanowisk między poszczególnymi uczestnikami.

Jakie są podstawowe różnice pomiędzy postępowaniem procesowym a nieprocesowym?

W postępowaniu nieprocesowym nie występuje pojęcie stron.

Zamiast tego pojęcia pojawia się kategoria uczestników. Z tym wiąże się kolejna różnica – w procesie mogą występować tylko dwie strony – powodowa i pozwana, aczkolwiek zarówno po jednej jak i po drugiej może stać więcej osób. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym może występować dowolna liczba uczestników, jeżeli tylko legitymują się interesem prawnym do występowania w danej sprawie (np. należą do grona spadkobierców ustawowych, którzy występują o stwierdzenie nabycia spadku). Tak więc liczna uczestników postępowania nieprocesowego może być różna w zależności od tego ile podmiotów jest zainteresowanych wynikiem tego postępowania.

W postępowaniu nieprocesowym występuje także postać wnioskodawcy, który jest swoistym odpowiednikiem powoda w postępowaniu procesowym. Jest to bowiem uczestnik, który może wszcząć postępowanie nieprocesowe.

W postępowaniu nieprocesowym nie wnosi się pozwu, ale wniosek.

W postępowaniu procesowym wniesienie pozwu rozpoczyna proces. Postępowanie nieprocesowe wszczyna się po wniesieniu odpowiedniego wniosku. Istnieją jednak nieliczne przypadki, w których przewiduje się możliwość wszczęcia tego postępowania z urzędu. Sąd może skorzystać z takiej możliwości w przypadku wszczynania postępowania nieprocesowego w sprawach:

uchylenia postanowienia o stwierdzeniu zgonu osoby żyjącej,
o ustanowienie doradcy tymczasowego,
o uchylenie ubezwłasnowolnienia, gdy ustały przyczyny, dla których je orzeczono,
rodzinnych i opiekuńczych z kilkoma wyjątkami,
o uchylenie zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, jeśli odpadła podstawa dalszego jego trwania,
w postępowaniu wieczystoksięgowym,
o zabezpieczenie spadku,
o sporządzenie spisu inwentarza,
o wyjawienie (wydanie) testamentu" oraz przedmiotów spadkowych,
o ustanowienie kuratora czy też kuratorów spadku,
o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu zostało uchylone,
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uległ zmianie krąg spadkobierców.

Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego?

Jest kilka „kategorii” osób, które mogą zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, są to:

każda osoba zainteresowana, chyba że szczególny przepis prawa procesowego lub materialnego przyznaje uprawnienie do wszczęcia postępowania nieprocesowego tylko niektórym zainteresowanym; wtedy postępowanie mogą zainicjować tylko te osoby,
prokurator,
Rzecznik Praw Obywatelskich na prawach przysługujących prokuratorowi,
organizacja społeczna,
organ gminy lub administracji rządowej albo inna jednostka, jeśli przepis szczególny przewiduje takie uprawnienie.

Należy przy tym pamiętać, iż wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego może być złożony przez kilka (lub więcej) osób (wystarczy, żeby przynajmniej jeden wnioskodawca był uprawniony do żądania wszczęcia postępowania).

Jaką formę powinien mieć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego?

Wniosek ten powinien spełniać te same warunki, które wymagane są w stosunku do pozwu. Jedyną różnicą jest tylko to, by zamiast pozwanego wymieniał zainteresowanych w sprawie. Wniosek jest następnie badany przez przewodniczącego składu orzekającego.

Jaką formę przybiera rozstrzygnięcie sądu kończące postępowanie nieprocesowe?

W postępowaniu nieprocesowym wszystkie orzeczenia sądu zapadają w formie postanowień. Dlatego, iż jest to jedyna forma rozstrzygnięć w tym postępowaniu, należy odróżnić:

postanowienia co do istoty sprawy, odpowiadające wydawanym w procesie wyrokom, oraz
postanowienia procesowe.

Od postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy przysługuje apelacja, zaś od pozostałych – zażalenie.

Czy w postępowaniu nieprocesowym możliwe jest przeprowadzenie rozprawy?

Regułą w postępowaniu nieprocesowym jest rozpoznanie sprawy bez rozprawy. Jednak zdarza się – w drodze wyjątku od zasady – iż w niektórych sytuacjach istnieje obowiązek wyznaczenia rozprawy. Ten z kolei powstaje, gdy taka rozprawa przyczyni się do prawidłowego i bardziej wnikliwego rozpoznania sprawy.

Jakie są kategorie spraw rozstrzyganych w postępowaniu nieprocesowym?

Po pierwsze występują tutaj sprawy z zakresu prawa osobowego. I tak możemy wyróżnić:

Postępowanie o uznanie za zmarłego,
Postępowanie o stwierdzenie zgonu,
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
Postępowanie w sprawach z zakresu akt stanu cywilnego,

Po drugie występują sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Do tej kategorii zaliczamy:

Postępowanie w sprawach małżeńskich,
Postępowanie w sprawach z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi,
Postępowanie w sprawach o przysposobienie,
" Postępowanie w sprawach z zakresu opieki,
Postępowanie w sprawach z zakresu kurateli.

Po trzecie występują w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa rzeczowego. W tej grupie można wymienić:

Postępowanie w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia,
Postępowanie w sprawach zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem,
Postępowanie w sprawach o zniesienie drogi koniecznej,
Postępowanie w sprawach o przepadek rzeczy,
Postępowanie w sprawach dotyczących postępowania w sprawach wieczystoksięgowych,
Postępowanie w sprawach rejestrowych,
Postępowanie w sprawach o rozgraniczenie (wynikające z prawa geodezyjnego i kartograficznego).

Po czwarte – wyróżniamy w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa spadkowego. Tutaj można wymienić:

Postępowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku,
Postępowanie w sprawach o dział spadku,
Postępowanie w sprawach o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
Postępowanie w sprawach o wydanie spadku po cudzoziemcu za granicę,
Postępowanie w sprawach o uchylenie nieprawomocnego postanowienia o nabyciu spadku.

Do postępowania nieprocesowego należą także inne sprawy – m. in.:

Postępowanie w sprawach złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego,
Postępowanie w sprawach o odtworzenie dyplomów i świadectw z ukończenia nauki,
Postępowanie w sprawach z zakresu przedsiębiorstw państwowych.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?

Masz inne pytanie do prawnika?

Komentarze

Wojciech Kowalski 2016-12-10 00:46:26
Czy w przypadku wystąpienia do Skarbu Państwa-prezesa sądu o odszkodowanie dla obywatela pokrzywdzonego egzekucją komorniczą,dokonaną z winy skandalicznego błędu s ą d u (do czego sąd się przyznał),może być zastosowane postępowanie nieprocesowe ? Bo przecież poszkodowany z winy sądu poniósł bezzasadne straty finansowe i moralne i dlatego wydaje się,że niemoralne i bezprawne jest żądanie ze strony sądu,aby pokrzy wdzony wnosił dla sądu opłaty za nowe postępowanie sądowe,które ma na celu zwrot dla pokrzywdzonego wszystkich strat,poniesionych przez niego przy egzekucji bezpra wnej,wywołanej z winy sądu?
Maruda 2014-01-05 13:54:27
W sadach nawet na rozprawach jawnych utarlo sie, ze sedziowie nie pytaja czy ma ktos cos do dodania w sprawie, czy moze jeszcze nowe argumenty!!!! hierarchia uczstnicy- postepowania, a krol sedzia - jest deprymujaca i nawet nikt nie zdaje sobie sprawy z jaka niesprawiedliwoscia i lekcewazeniem przez to mamy doczynienia w polskich sadach. "Pisane" , a "czytane" (cokolwiek, a co dopiero pozew itp.) przez inne osoby, daje inna interpretacje w 90 przypadkach na stu czytajacych. Moim zdaniem sprawy niejawne czesto bez mozliwosci rewizji sprawy - to niczym nieusprawiedliwiony pospiech dajacy zupelnie inne rozstrzygniecia przez sedziow - niestety ze szkodliwoscia dla zainteresowanych.

Czytaj także

Kiedy postępowanie cywilne można wznowić?

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku - początek drogi prawnej w postępowaniu spadkowym

Jak rozporządzić majątkiem wspólnym po ustaniu wspólności małżeńskiej?

Sądowe postępowanie egzekucyjne - konsekwencja nie do uniknięcia?

Eksmisja w wyroku rozwodowym

Separacja - Kiedy możesz żądać separacji i jakie są jej skutki?

Jak przebiega postępowanie o uznanie za zmarłego?

Jak uzyskać nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym?

W jakim postępowaniu dokonuje się ubezwłasnowolnienia?

Pytania i odpowiedzi

Kolejność przesłuchań w postępowaniu nieprocesowym

Pytanie: "Toczy się postępowanie o zasiedzenie. Jest dwóch wnioskodawców i dziesięciu uczestników. Wnioskodawcy i uczestnicy powołali świadków. Jak powinna być kolejność przesłuchań? W jakim charakterze są przesłuchiwani uczestnicy, w charakterze strony czy świadka? Czy dopuszczalne jest przesłuchiwanie najpierw uczestników, a dopiero później świadków? Czy decydują o tym jakieś przepisy, czy też kolejność i charakter przesłuchań zależy wyłącznie od sądu? "

Uprawomocnienie się postanowienia o nabyciu spadku

Pytanie: "Na koniec grudnia wyznaczono termin sprawy o przyjęcie spadku. Jest testament z zapisami tylko na jednego z czterech spadkobierców ustawowych. W jakim terminie wyrok stanie się prawomocny?"

Małżeństwo z cudzoziemcem przez pełnomocnika

Pytanie: "Na trzymiesięcznej wizie przebywa u mnie Egipcjanin. Za dwa tygodnie kończy mu się wiza. Mamy w zamiarze ślub. Na ślub czeka się min. 30 dni, więc nie zdążymy podczas tego pobytu. Czy jest możliwe zawarcie ślubu przez pełnomocnika i czy pełnomocnictwo może zostać ustalone przez umocowanego wcześniej adwokata, tzn. czy czynności w postępowaniu sądowym może przeprowadzić za cudzoziemca umocowany adwokat?"

Opłata od apelacji przed sądem rodzinnym

Pytanie: "W sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej zapadło postanowienie. Uczestnik chce złożyć apelację w tej sprawie. Jednocześnie strona ( uczestnik) otrzymała adwokata z urzędu z uwagi na stan zdrowia i sytuację materialną. Czy od apelacji w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej należy dokonać opłaty od apelacji? W jakiej wysokości jest ta opłata? Czy to jest opłata podstawowa w wysokości 30 zł czy w wysokości 40 zł tak jak sprawy w sądzie rejonowym przed sądem rodzinnym (...)"

Zwrot kosztów procesu

Pytanie: "Czy Sąd po wyznaczeniu rozprawy, orzekając na posiedzeniu niejawnym o odrzuceniu pozwu, powinien zasądzić od powoda na rzecz pozwanego koszty procesu, w tym koszty zastępstwa procesowego? Jak jest podstawa prawna takiego zasądzenia? Czy w przypadku gdy Sąd nie rozstrzygnął tego w postanowieniu można je zaskarżyć w zakresie kosztów i w oparciu o jakie regulacje?"

Wszczęcie postępowania cywilnego nieprocesowego

Pytanie: "Czy wniosek wszczynający postępowanie cywilne nieprocesowe powinien wskazywać wszystkich zainteresowanych udziałem w tym postępowaniu, jak dokładne powinno być takie wskazanie?"

Oznaczenie terminu spłat i opuszczenia domu

Pytanie: "Małżonkowie rozwiedli się. Była żona złożyła wniosek o podział majątku dorobkowego, którego głównym składnikiem jest dom mieszkalny o wartości 600 tys. zł. Żona chce zatrzymać dom dla siebie, spłacając męża kwotą 300 tys. zł. Mąż jest skłonny na to przystać, ale ma pewne obawy. Żona jest emerytką i otrzymuje świadczenie w wysokości 1000 zł, więc mąż obawia się, że nie będzie zdolna otrzymać kredytu hipotecznego w takiej wysokości. Jeśli mąż zgodzi się (...)"

Termin do wniesienia apelacji

Pytanie: "W jakim okresie od wydania decyzji przez sąd w sprawie nieprocesowej można składać odwołanie od tej decyzji? Kiedy decyzja staje się prawomocna? Czy prośba do sądu o wydanie pisemnego uzasadnienia decyzji wstrzymuje te terminy?"

Kontakty z wnuczką

Pytanie: "Z powodu utrudniania mi przez córkę i zięcia widywania wnusi chce rozpocząć postępowanie sądowe. Wiem, że ma to być postępowanie nieprocesowe. Chce napisać wniosek do sądu już na przyszły tydzień. Może lepiej od razu wnioskować o postępowanie procesowe? Czy do postępowania nieprocesowego mogę zgłosić swoich świadków? W jaki sposób ja, babcia niemowlęcia może egzekwować wykonanie postanowienia sądu i czy od razu można o to poprosić? Czy mogę od razu wnioskować o postępowanie (...)"

Cofnięcie pozwu cywilnego w postępowaniu nieprocesowym

Pytanie: "Czy możliwe jest cofnięcie pozwu cywilnego w postępowaniu nieprocesowym?"

Przesłanki zasiedzenia

Pytanie: "Do zasiedzenia nieruchomości konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek: samoistne posiadanie nieruchomości przez okres co najmniej 20 lat, a jeśli posiadanie uzyskano w złej wierze - przez okres co najmniej 30 lat. Czy spełnienie tych dwóch przesłanek rozstrzygane jest przez sąd w przypadku, gdy żadna ze stron nie podnosi kwestii zasiedzenia? Czy można mówić o zasiedzeniu nieruchomości wchodzącej w skład spadku w przypadku pierwszej po 40 latach od śmierci spadkodawcy sprawy o (...)"

Opłata za apelację w postępowaniu nieprocesowym

Pytanie: "Zapadło postanowienie Sądu Rodzinnego dotyczące ustanowienia rodziny zastępczej dla jednego dziecka i ustalenia miejsca pobytu drugiego dziecka. Wnioskodawca chce zaskarżyć to postanowienie apelacją. Chce zaskarżyć to postanowienie tylko w części ustanawiającej rodzinę zastępczą dla pierwszego dziecka. Czy taka apelacja powinna zostać opłacona? Jeśli tak to jak wyliczyć wartość opłacenia tej apelacji?"

Właściwość sądu o podział majątku po rozwodzie

Pytanie: "Mąż po rozwodzie zamieszkał w miejscowości, dla której właściwy terytorialnie sąd jest inny niż sąd właściwy terytorialnie dla byłej żony, która dysponuje wspólnością małżeńską w całości. Czy istnieją przeszkody, aby sprawa z powództwa męża o podział wspólności małżeńskiej wniesiona w jego miejscu zamieszkania mogła być rozpatrywana przez ten sąd?"

Badania lekarskie kierowców

Pytanie: "Czy pracownik naszej firmy, który otrzymał do dyspozycji samochód służbowy powinien mieć przeprowadzone badania lekarskie dla kierowców? Czy jakieś przepisy nakładają taki obowiązek na pracownika, który jest zatrudniony na stanowisku Dyrektora ds. Sprzedaży (częste delegacje) i dostaje w użytkowanie służbowy samochód? Czy na wypadek ewentualnego wypadku nasza firma może być zapytana o takie badania lekarskie dla tego pracownika?"

Tryb postępowania do stwierdzania nieważności testamentu

Pytanie: "W jakim postępowaniu należy dochodzić stwierdzenia nieważności testamentu?"