Postępowanie nieprocesowe - kiedy jest przeprowadzane?

Postępowanie nieprocesowe jest to jeden z rodzajów trybów, w jakim toczy się cywilne postępowanie sądowe. Nazwa "postępowanie nieprocesowe" pojawiła się stosunkowo późno. Początkowo postępowanie to nazywało się postępowaniem niespornym. Wynikało to z faktu, że u źródeł postępowania sądowego brak było jakiegokolwiek sporu - np. małżonkowie udawali się zgodnie do sądu, by ten dokonał podziału ich majątku zgodnie z zawartą umową o majątkowej rozdzielności małżeńskiej. Obecnie mamy jednak do czynienia z nazwą "nieprocesowe", choć idea postępowania pozostała taka sama. Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W jakich sprawach toczy się postępowanie nieprocesowe? Jakie są różnice między postępowaniem procesowym a nieprocesowym? Kto może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego? W jakiej formie należy złożyć taki wniosek? Czy sąd wydaje wyrok czy postanowienie? Czy w postępowaniu nieprocesowym sąd zarządza rozprawę?

Jaki rodzaj spraw przekazane zostały do postępowania nieprocesowego?

Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W postępowaniu nieprocesowym nie występuje przeciwstawność stanowisk między poszczególnymi uczestnikami.

Jakie są podstawowe różnice pomiędzy postępowaniem procesowym a nieprocesowym?

W postępowaniu nieprocesowym nie występuje pojęcie stron.

Zamiast tego pojęcia pojawia się kategoria uczestników. Z tym wiąże się kolejna różnica – w procesie mogą występować tylko dwie strony – powodowa i pozwana, aczkolwiek zarówno po jednej jak i po drugiej może stać więcej osób. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym może występować dowolna liczba uczestników, jeżeli tylko legitymują się interesem prawnym do występowania w danej sprawie (np. należą do grona spadkobierców ustawowych, którzy występują o stwierdzenie nabycia spadku). Tak więc liczna uczestników postępowania nieprocesowego może być różna w zależności od tego ile podmiotów jest zainteresowanych wynikiem tego postępowania.

W postępowaniu nieprocesowym występuje także postać wnioskodawcy, który jest swoistym odpowiednikiem powoda w postępowaniu procesowym. Jest to bowiem uczestnik, który może wszcząć postępowanie nieprocesowe.

W postępowaniu nieprocesowym nie wnosi się pozwu, ale wniosek.

W postępowaniu procesowym wniesienie pozwu rozpoczyna proces. Postępowanie nieprocesowe wszczyna się po wniesieniu odpowiedniego wniosku. Istnieją jednak nieliczne przypadki, w których przewiduje się możliwość wszczęcia tego postępowania z urzędu. Sąd może skorzystać z takiej możliwości w przypadku wszczynania postępowania nieprocesowego w sprawach:

uchylenia postanowienia o stwierdzeniu zgonu osoby żyjącej,
o ustanowienie doradcy tymczasowego,
o uchylenie ubezwłasnowolnienia, gdy ustały przyczyny, dla których je orzeczono,
rodzinnych i opiekuńczych z kilkoma wyjątkami,
o uchylenie zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, jeśli odpadła podstawa dalszego jego trwania,
w postępowaniu wieczystoksięgowym,
o zabezpieczenie spadku,
o sporządzenie spisu inwentarza,
o wyjawienie (wydanie) testamentu" oraz przedmiotów spadkowych,
o ustanowienie kuratora czy też kuratorów spadku,
o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu zostało uchylone,
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uległ zmianie krąg spadkobierców.

Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego?

Jest kilka „kategorii” osób, które mogą zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, są to:

każda osoba zainteresowana, chyba że szczególny przepis prawa procesowego lub materialnego przyznaje uprawnienie do wszczęcia postępowania nieprocesowego tylko niektórym zainteresowanym; wtedy postępowanie mogą zainicjować tylko te osoby,
prokurator,
Rzecznik Praw Obywatelskich na prawach przysługujących prokuratorowi,
organizacja społeczna,
organ gminy lub administracji rządowej albo inna jednostka, jeśli przepis szczególny przewiduje takie uprawnienie.

Należy przy tym pamiętać, iż wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego może być złożony przez kilka (lub więcej) osób (wystarczy, żeby przynajmniej jeden wnioskodawca był uprawniony do żądania wszczęcia postępowania).

Jaką formę powinien mieć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego?

Wniosek ten powinien spełniać te same warunki, które wymagane są w stosunku do pozwu. Jedyną różnicą jest tylko to, by zamiast pozwanego wymieniał zainteresowanych w sprawie. Wniosek jest następnie badany przez przewodniczącego składu orzekającego.

Jaką formę przybiera rozstrzygnięcie sądu kończące postępowanie nieprocesowe?

W postępowaniu nieprocesowym wszystkie orzeczenia sądu zapadają w formie postanowień. Dlatego, iż jest to jedyna forma rozstrzygnięć w tym postępowaniu, należy odróżnić:

postanowienia co do istoty sprawy, odpowiadające wydawanym w procesie wyrokom, oraz
postanowienia procesowe.

Od postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy przysługuje apelacja, zaś od pozostałych – zażalenie.

Czy w postępowaniu nieprocesowym możliwe jest przeprowadzenie rozprawy?

Regułą w postępowaniu nieprocesowym jest rozpoznanie sprawy bez rozprawy. Jednak zdarza się – w drodze wyjątku od zasady – iż w niektórych sytuacjach istnieje obowiązek wyznaczenia rozprawy. Ten z kolei powstaje, gdy taka rozprawa przyczyni się do prawidłowego i bardziej wnikliwego rozpoznania sprawy.

Jakie są kategorie spraw rozstrzyganych w postępowaniu nieprocesowym?

Po pierwsze występują tutaj sprawy z zakresu prawa osobowego. I tak możemy wyróżnić:

Postępowanie o uznanie za zmarłego,
Postępowanie o stwierdzenie zgonu,
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
Postępowanie w sprawach z zakresu akt stanu cywilnego,

Po drugie występują sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Do tej kategorii zaliczamy:

Postępowanie w sprawach małżeńskich,
Postępowanie w sprawach z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi,
Postępowanie w sprawach o przysposobienie,
" Postępowanie w sprawach z zakresu opieki,
Postępowanie w sprawach z zakresu kurateli.

Po trzecie występują w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa rzeczowego. W tej grupie można wymienić:

Postępowanie w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia,
Postępowanie w sprawach zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem,
Postępowanie w sprawach o zniesienie drogi koniecznej,
Postępowanie w sprawach o przepadek rzeczy,
Postępowanie w sprawach dotyczących postępowania w sprawach wieczystoksięgowych,
Postępowanie w sprawach rejestrowych,
Postępowanie w sprawach o rozgraniczenie (wynikające z prawa geodezyjnego i kartograficznego).

Po czwarte – wyróżniamy w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa spadkowego. Tutaj można wymienić:

Postępowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku,
Postępowanie w sprawach o dział spadku,
Postępowanie w sprawach o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
Postępowanie w sprawach o wydanie spadku po cudzoziemcu za granicę,
Postępowanie w sprawach o uchylenie nieprawomocnego postanowienia o nabyciu spadku.

Do postępowania nieprocesowego należą także inne sprawy – m. in.:

Postępowanie w sprawach złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego,
Postępowanie w sprawach o odtworzenie dyplomów i świadectw z ukończenia nauki,
Postępowanie w sprawach z zakresu przedsiębiorstw państwowych.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Postępowanie nieprocesowe - kiedy jest przeprowadzane?

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

23 lata

120 000+

55 000+

98%

Pomoc Prawna Online w sprawach:

Prawo Karne

Windykacja Należności

Odszkodowania

Sprawy Pracownicze

Nieruchomości

Inne Sprawy Prawne

Masz Problem Prawny?

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

Powiązane artykuły

Separacja małżeńska - Kiedy możesz żądać separacji i jakie są jej skutki?

Zawieszenie władzy rodzicielskiej 2025 - przesłanki, procedura, skutki

Zniesienie współwłasności - jak znieść współwłasność?

Zażalenie w postępowaniu cywilnym - Kiedy przysługuje? Jak sporządzić? Terminy i procedura 2025

Odwołanie od decyzji administracyjnej 2025 - Jak napisać i w jakim terminie?

Sądowy dział spadku - kiedy i jak go przeprowadzić?

Podział majątku wspólnego małżonków, rozwód i separacja

Rozwód w Polsce 2025 - kompletny poradnik prawny. Koszty, procedury, zmiany"

Immisje - czyli co zrobić, jeżeli sąsiad zakłóca korzystanie z mieszkania lub działki?

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku - kompletny poradnik