Opodatkowanie działu spadku i zniesienia współwłasności

Kiedy czynności cywilnoprawne podlegają obowiązkowi podatkowemu?

Czynności cywilnoprawne podlegają opodatkowaniu, jeżeli ich przedmiotem są:

• rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

O tym, czy dana czynność podlega obowiązkowi podatkowemu decydują także wyłączenia zawarte w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych, w ustawie jest zawarty ich katalog.

Jednym z najistotniejszych wyłączeń opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest wyłączenie, zgodnie z którym obowiązkowi podatkowemu nie podlegają czynności inne niż umowa spółki i je zmiany, w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Ponadto ustawa przewiduje wyłączenie, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności na podstawie odrębnych przepisów jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub jest zwolniona od tego podatku, z wyjątkiem:

• umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach, 
• umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych. 

Opodatkowanie działu spadku

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych nakłada obowiązek podatkowy na podmiot nabywający rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku, jednakże tylko w części dotyczącej spłat lub dopłat. Oznacza to, że obowiązek ten w ogóle nie powstanie, jeżeli dział spadku nastąpi bez wyrównywania udziałów poprzez dokonywanie spłat lub dopłat pomiędzy spadkobiercami. Wówczas na spadkobiercach ciąży jedynie obowiązek podatkowy wynikający z ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Należy także zauważyć, że obowiązek podatkowy powstaje nie tylko w razie umownego działu spadku, lecz także wówczas, gdy dział ten dokonywany jest przed sądem. Także wówczas obowiązek podatkowy powstaje tylko wtedy, gdy sąd nakłada obowiązek spłat lub dopłat dla poszczególnych spadkobierców.

Obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy co do zasady powstaje z chwilą zawarcia umowy o dział spadku. Obowiązek ten powstaje także z chwilą powołania się na okoliczność dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności, a którakolwiek ze stron po upływie tego terminu powołuje się przed organami podatkowymi lub organami kontroli skarbowej na okoliczność jej dokonania.

Jeżeli natomiast dział spadku nastąpił w drodze orzeczenia sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu.

Obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku.

Podstawa opodatkowania i wysokość podatku

Jako że w przypadku działu spadku, obowiązek podatkowy powstanie jedynie w przypadku powstania spłat lub dopłat, podstawą opodatkowania przy dziale spadku będzie wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału w spadku. Wartość tę ustalają samodzielnie strony na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu, stopnia zużycia i miejsca położenia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczenia długów i ciężarów. Ich ustalenia podlegają jednak kontroli organów podatkowych.

Wysokość podatku określona jest według stawki procentowej, która uzależniona jest od rodzaju nabytego w ten sposób prawa. Przy nabyciu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym - stawka wynosi 2% podstawy opodatkowania. W przypadku nabycia w drodze działu spadku własności innych praw majątkowych - stawka wynosi 1%.

Zniesienie współwłasności

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych kształtuje obowiązek podatkowy, jak i podstawę opodatkowania oraz wysokość podatku przy umownym i sądowym zniesieniu współwłasności analogicznie, jak przy dziale spadku. Dlatego też w tym zakresie znajdą zastosowanie rozwiązania przedstawione powyżej.

Zapłata podatku

Umowy, jeśli dotyczą również nieruchomości, powinny być zawarte w formie aktu notarialnego, wtedy do pobrania i odprowadzenia tego podatku zobowiązany będzie notariusz. W przeciwnym razie sam podatnik winien złożyć deklarację PCC-3 i zapłacić podatek.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 9 września 2000 r. O podatku od czynności cywilnoprawnych (Tekst jedn.  Dz. U. z 2016 r. poz. 223)

Zespół
e-prawnik.pl