Brak szczepień ochronnych u dzieci, a kwestie prawne.

Zagadnienie konieczności wykonywania szczepień ochronnych u dzieci jest tematem popularnym i budzącym sporo kontrowersji, zarówno wśród rodziców, jak i lekarzy czy polityków. Na pierwszy plan wysuwają się oczywiście względy medyczne, zagadnienia związane z bezpieczeństwem szczepień i ryzykiem wystąpienia powikłań po podaniu szczepionki. Na dalszy plan zostają przesunięte kwestie związane z regulacjami prawnymi dotyczącymi tego zagadnienia oraz obowiązkami nałożonymi na rodziców na mocy przepisów prawa. Wydaje się, iż kwestie medyczne zupełnie przesłaniają te związane ze świadomością prawną rodziców, a warto się przyjrzeć w tym przypadku regulacjom prawnym dotyczącym realizacji obowiązku szczepień ochronnych.

Podstawami prawnymi nałożenia obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym są następujące przepisy:

• Konstytucja RP [art. 68 ust. 4, art. 31 ust. 3]
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r.  o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi  (Dz.U. z 2013 r. poz. 947, z późn.zm.) [art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a oraz art. 17 ust. 1] 
• Rozporządzenie MZ z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1086, z późn.zm.) które określa  wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, a także osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności (epidemiologiczne i kliniczne) stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby.

Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1086, z późn.zm.) można wyróżnić dwa rodzaje szczepień: obowiązkowe i zalecane.

Obowiązkowe szczepienia ochronne

Pierwsze z nich nie są uzależnione od swobodnej decyzji konkretnego podmiotu, w przeciwieństwie do szczepień zalecanych, co do których decydujące znaczenie ma swobodna wola każdej osoby. Choroby zakaźne objęte obowiązkowym szczepieniem ochronnym wymienione zostały w §2 rozporządzenia: błonica, gruźlica, krztusiec, odra, ospa, różyczka, tężec, wścieklizna, świnka, inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu b, inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae, poliomyelitis, wścieklizna oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B.

Obowiązkowe szczepienia ochronne są prowadzone zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu. Niezależnie od wskazanej powyżej sytuacji, każda osoba może poddawać się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, innym niż obowiązkowe

Program Szczepień Ochronnych jest dokumentem technicznym  nie mieszczącym się w katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego -  zawiera informacje oraz wytyczne dla realizatorów szczepień nt. sposobu realizacji obowiązku szczepień ochronnych zgodne z aktualną wiedzą medyczną, w tym wskazuje wiek, przesłanki kliniczne i epidemiologiczne, w którym dane szczepienie powinno być przeprowadzone.

Sankcje za uchylanie się od obowiązku szczepień osób małoletnich

Prawo przewiduje szereg sankcji za uchylanie się od obowiązku osób małoletnich, przez ich przedstawicieli ustawowych. Są to: zastosowanie środków egzekucji administracyjnej – (grzywna w celu przymuszenia) oraz obciążenie kosztami egzekucji administracyjnej; pociągnięcie do odpowiedzialności  karnej, ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Zgodnie z Ustawą z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2014 poz. 1619) obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem o charakterze niepieniężnym wynikającym wprost z przepisu prawa nie podlegającym konkretyzacji w formie decyzji [II OSK 745/12]. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej są uprawnione do żądania wykonania obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym w drodze egzekucji administracyjnej, co oznacza, iż są WIERZYCIELEM tego obowiązku [art. 5 § 1 pkt 2], natomiast  organem egzekucyjnym właściwym w zakresie postępowań służących do doprowadzenia do wykonania obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym [art.20 § 1pkt 1] jest wojewoda. Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem o charakterze niepieniężnym wynikającym wprost z przepisu prawa nie podlegającym konkretyzacji w formie decyzji [II OSK 745/12].

Natomiast Ustawa z dnia 20 maja 1970 r. - Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2013 r. poz. 482) [art. 115 § 1 i 2] stwierdza, że  ten kto, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu szczepieniu ochronnemu. Państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni w postępowaniu w sprawach o wykroczenia sporządzają wniosek do sądu o ukaranie oraz występują przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego.

Gdy zostaną spełnione przesłanki wyrażone w Ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U z 2012 r. poz. 788, z póżn. zm.), to znaczy gdy: dobro dziecka jest zagrożone a rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej,  co oznacza, ze może nastąpić ograniczenie władzy rodzicielskiej osób uchylających się od spełnienia obowiązku poddawania dzieci szczepieniom. Należy mieć więc na uwadze, że władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. [art.95 § 1 i 3 kro]

Niepoddawanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym pozbawia dziecko prawa do profilaktycznego świadczenia zdrowotnego służącego zapobieganiu wystąpienia chorób zakaźnych, narusza dobro dziecka, gdyż naraża dziecko na zachorowanie lub utratę zdrowia, jest sprzeczne z interesem społecznym wyrażonym w dążeniu władz publicznych do zwalczania chorób zakaźnych w drodze uodpornienia populacji i tym samym zapobieżenia społecznym skutkom ich występowania.

Anna Łuc-Seweryn

Radca prawny