Czy w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego spółdzielnia ma prawo domagać się uzupełnienia wkładów? - opinia prawna

Opinia prawna

Trybunał Konstytucyjny (w skrócie: TK) wyrokiem z dnia 30 marca 2004r. (Sygn. akt K 32/03, Dz. U. z 2004r., nr 63, poz. 591) orzekł o niezgodności z konstytucją następujących przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.):

• art. 4 ust. 8 zdania pierwszego w zakresie, w jakim nakłada na członków spółdzielni mieszkaniowej obowiązek wyczerpania drogi postępowania wewnątrzspółdzielczego przed wystąpieniem na drogę postępowania sądowego („Członkowie spółdzielni mogą kwestionować zasadność zmiany wysokości opłat w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, o którym mowa w art. 32 i art. 33 § 2 ustawy - Prawo spółdzielcze, a po jego wyczerpaniu - na drodze sądowej.”),

• art. 172 ust. 2 („Skuteczność zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni.”),

• art. 178 ust. 1 („Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wygasa z upływem 6 miesięcy od dnia ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, chyba że członek przed upływem tego terminu dokona zbycia prawa, a jeden z nabywców złoży deklarację członkowską. W tym wypadku prawo wygasa, gdy odmowa przyjęcia tej osoby na członka spółdzielni stanie się ostateczna, a od dnia ustania członkostwa upłynęło 6 miesięcy. Nabywca może, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia mu zawiadomienia o ostatecznej odmowie spółdzielni, wystąpić do sądu o nakazanie przyjęcia go w poczet członków spółdzielni.”),

• art. 39 ust. 1 w zakresie, w jakim uzależniając realizację roszczenia od istnienia stosunku członkostwa wyłącza osoby, które nabyły to roszczenie wobec spółdzielni na podstawie poprzednio obowiązującego przepisu („Na pisemne żądanie członka będącego najemcą lokalu użytkowego, w tym garażu, a także najemcy pracowni wykorzystywanej przez twórcę do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki, który poniósł w pełnym zakresie koszty budowy tego lokalu, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć z tą osobą umowę o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez nią:

  1.  spłaty przypadającego na jego lokal uzupełnienia wkładu z tytułu modernizacji budynku, w rozumieniu art. 6[1] ust. 5; 

  2.  spłaty przypadających na jego lokal zobowiązań spółdzielni z tytułu kredytów i pożyczek zaciągniętych na sfinansowanie kosztów remontów nieruchomości, w której znajduje się lokal; 

  3. spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu”).

Orzeczenie nie zawiera terminu utraty mocy obowiązującej powyższych przepisów. Przyjąć zatem należy, że utraciły moc z momentem ogłoszenia wyroku w Dzienniku Polskim, czyli w dniu 15 kwietnia 2004r. (art. 71 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym - Dz. U. z 1997r., nr 102, poz. 643 ze zm.).

Z analizy przedstawionego przez Pana stanu faktycznego wynika, że spółka cywilna nabyła spółdzielcze własnościowe prawo do lokali użytkowych. Obecnie spółdzielnia domaga się od wspólników spółki uzupełnienia wpłaty udziałów członkowskich.

Należy zauważyć, że wyrok TK dotyczy jedynie problematyki związania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z członkostwem w spółdzielni. TK zakwestionował uregulowania dotyczące tej problematyki, choć podkreślił, że nie wyklucza możliwości istnienia takiego ograniczonego prawa rzeczowego, które byłoby związane ze stosunkiem członkostwa w spółdzielni. Stwierdził jednak, iż obecna regulacja wprowadza nierówność podmiotów, którym przysługują zbliżone prawa (TK uznał spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu za bardzo zbliżone do prawa odrębnej własności lokalu).

(„Powyższe wnioski nie oznaczają jednak, iż Trybunał Konstytucyjny wyklucza możliwość regulacji prawa podmiotowego jako związanego z członkostwem w spółdzielni mieszkaniowej. Nie można więc co do zasady wykluczyć wprowadzenia przez ustawodawcę mechanizmów pozwalających na kontrolę przez spółdzielnię mieszkaniową sposobu wykonywania przez członków spółdzielni przysługujących im spółdzielczych własnościowych praw do lokali, o ile treść i wartość takich praw różniłyby się istotnie od prawa własności. Za niekonstytucyjne uznać należy jednak unormowania w tym zakresie w ich dotychczasowym kształcie.” - wyrok TK)

Jednocześnie Trybunał wskazał, że powyższe przepisy wprowadzały zbyt dużą swobodę w kształtowaniu tego prawa przez spółdzielnie, które część kwestii mogły dotychczas regulować w statucie spółdzielni. To zaś oznaczałoby, że osoby, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, mogłyby być odmiennie traktowane w różnych spółdzielniach z uwagi na to, że treść ich prawa byłaby odmiennie kształtowana przez statuty spółdzielni.
(„Dla oceny konstytucyjności regulacji wskazujących na związanie członkostwa w spółdzielni z prawem majątkowym ma znaczenie sposób ukształtowania wymagań statutowych, od których zależy uzyskanie członkostwa. Należy założyć, że regulacje, które są niejasne, zbyt ogólne i pozostawiają nadmierną swobodę postanowieniom statutowym spółdzielni, stanowią czynnik, który może dodatkowo pogłębiać nierówność podmiotów dysponujących zbliżonymi prawami majątkowymi.” - wyrok TK).
Konkludując, TK nie zajmował się badaniem zgodności z konstytucją regulacji dotyczących udziałów członków spółdzielni. Przyjmując zatem założenie, że wspólnicy spółki cywilnej są już członkami spółdzielni, muszą się stosować do uchwał podejmowanych przez organy spółdzielni, a co za tym idzie mają obowiązek uzupełnić udziały członkowskie.
Zgodnie z art. 5 § 1 ustawy Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995r., nr 54, poz. 288 ze zm.) statut spółdzielni powinien określać m.in.:

• wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki niewniesienia udziału w terminie,

• prawa i obowiązki członków,

• zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków.

Nie jest zatem wykluczone, że statut spółdzielni (której spółka cywilna jest członkiem) przewiduje, że nieuzupełnienie udziałów przez członka spółdzielni może spowodować ustanie jego członkostwa w spółdzielni. Nie oznacza to jednak ujemnych konsekwencji prawnych w zakresie istnienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Wpływa jedynie na utratę uprawnień korporacyjnych, które wynikają z członkostwa w spółdzielni (np. prawa głosu na walnym zgromadzeniu - art. 36 § 3 ustawy Prawo spółdzielcze).
Jeśli wspólnicy spółki cywilnej nie są członkami spółdzielni, to nie mają również obowiązku (po ogłoszeniu wyroku TK) uzupełniać udziałów członkowskich, gdyż nie wiąże ich jeszcze statut spółdzielni. Nie muszą się też liczyć w związku z tym z ujemnymi skutkami prawnymi w zakresie przysługującego im spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Jeśli chodzi o pytanie drugie i trzecie, należy odpowiedzieć przecząco. Wspólnicy spółki cywilnej nie muszą pozostawać nadal członkami spółdzielni, gdyż obecnie - po wyroku TK - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie jest związane z członkostwem w spółdzielni. Oznacza to, że ustanie członkostwa w spółdzielni (np. przez wykluczenie z niej), nie spowoduje wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
(„Rozwiązania dotyczące ustania członkostwa nie mogą być ukształtowane w sposób pozwalający - jak wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich - na nadużycia ze strony spółdzielni mieszkaniowych wobec ich członków. Pozbawienie członkostwa powinno raczej skutkować w sferze uprawnień korporacyjnych uprawnionego z tytułu własnościowego prawa do lokalu, nie zaś prowadzić do pozbawiania go prawa majątkowego. Argument ten jest szczególnie aktualny z uwagi na wskazaną wyżej możliwość istotnego zubożenia dotychczasowego uprawnionego w przypadku zbycia przez spółdzielnię spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu innej osobie w drodze przetargu.” - wyrok TK)

Należy jednak śledzić zmiany w prawie spółdzielczym, gdyż ustawodawca może się zdecydować na nowelizację ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w wyniku czego powróci do koncepcji spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu związanego z członkostwem w spółdzielni. Wówczas zapewne wprowadzi przepisy przejściowe, z których będzie wynikała konieczność uzyskania członkostwa w spółdzielni w określonym terminie nawet pod rygorem utraty tego prawa.