Jak chronić swoje dobra osobiste?

Zacznijmy od tego, czym są dobra osobiste. Jeżeli chodzi o dobra osobiste to ich katalog otwarty zawarty jest w przepisie art. 23 k.c. Doktryna i orzecznictwo doprecyzowuje charakter tych dóbr oraz metody ich ochrony.

Ochrona cywilnoprawna

Zgodnie z art. 23 k.c.: "Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach".

Gdy nasze dobra osobiste są naruszane przez czyjeś działanie, możemy szukać ochrony  na gruncie prawa cywilnego, a także prawa karnego.

Jeżeli chodzi o sprawę odpowiedzialności na gruncie prawa cywilnego, to zgodnie z art. 24: "§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.  

§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.  

§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym". 

Dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.  

Naruszenie dobra osobistego nie występuje wtedy, gdy wyrządzona drugiemu przykrość jest - wedle przeciętnych ocen przyjmowanych w społeczeństwie - przykrością (dolegliwością) małej wagi, nie przekracza więc progu, od którego liczyć się już będzie naruszenie dobra osobistego. Stopień przeżywanej przykrości przez dotkniętego naruszeniem może mieć znaczenie dopiero wtedy, gdy próg ten został przekroczony; może on być uwzględniony przez sąd w ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy, na przykład przy określaniu sposobu usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego. 

Ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, nie może być dokonana według indywidualnej wrażliwości zainteresowanego, lecz obiektywnej reakcji społecznej (wyrok SN z 16 stycznia 1976 r., II CR 692/75). 

Życie intymne każdej osoby podlega zawsze pełnej ochronie prawnej. Nie obala zatem domniemania bezprawności działania wykazanie przez dziennikarza, że okoliczności z cudzego życia intymnego, ujawnione przez niego w reportażu prasowym, były obiektywnie prawdziwe (art. 24 § 1) (wyrok SN z 11 marca 1986 r., sygn. I CR 4/86). 

Przesłanki ochrony dóbr osobistych i środki ich sądowej ochrony uregulowano w art. 24 k.c.

Przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są:

1. istnienie dobra osobistego,
2. zagrożenie lub naruszenie tego dobra,
3. bezprawność zagrożenia lub naruszenia.

Pierwsze dwie przesłanki musi udowodnić powód dochodzący ochrony; pozwany może bronić się, wykazując, że nie działał bezprawnie. Na pozwanym spoczywać będzie natomiast ciężar udowodnienia, że naruszenie nie było bezprawne. 

Powód musi wykazać, iż doszło do zagrożenia lub naruszenia istniejącego dobra osobistego. Dobra osobiste wymienia przykładowo art. 23 k.c.

Jednakże nie wystarcza tu powołanie się na naruszenie „dóbr osobistych”, rozumiane jako jakaś krzywda, dyskomfort, ujemne przeżycie psychiczne.

W świetle art. 24 k.c. istotna jest bezprawność naruszenia rozumiana obiektywnie. Nie ma znaczenia czy naruszyciel wiedział, że narusza czyjeś prawo. Oznacza to, że samo przeświadczenie osoby, której zarzucono naruszenie dobra osobistego, iż nie naruszyła niczyjego prawa, nie usuwa bezprawności działania ani nie powoduje odpadnięcia przesłanki do żądania usunięcia skutków naruszenia. Ochrona polegająca na usunięciu skutków naruszenia dobra osobistego nie zależy bowiem od świadomości ani winy naruszającego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia  17 lutego 2016 r., sygn. III CSK 84/15).

Reasumując, jeżeli doszło do naruszenia Państwa dóbr osobistych, to możecie Państwo wystąpić wobec osoby naruszającej z roszczeniami, które służą ochronie dóbr osobistych, tj.:

1. zaniechanie naruszeń;
2. usunięcie skutków naruszenia;
3. zadośćuczynienie;
4. zapłatę sumy na cel społeczny.

Przed skierowanie sprawy na drogę sądową należy wezwać osobę naruszającą do zaniechania powyższych działań naruszających Państwa dobra osobiste.

Ochrona prawnokarna

Jeżeli chodzi o sprawę odpowiedzialności na gruncie prawa karnego, to zgodnie z art. 212. k.k. (normującym tzw. zniesławienie): § 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. 

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 

§ 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.  

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Zgodnie z poglądem prof. zw. dr hab. Witolda Kuleszy przedmiotem ochrony art. 212. K.k. jest „oparte na ustawowym zakazie pomawiania o postępowanie lub właściwości mogące poniżyć człowieka w opinii innych, przysługujące każdemu domniemanie jego uczciwości, zgodności postępowania w różnych rolach społecznych z przyjętymi w społeczeństwie normami współżycia, posiadania kompetencji wymaganych do wykonywania zawodu, prowadzenia określonej działalności, jak również braku przymiotów zasługujących na potępienie” (W. Kulesza, w: "System Prawa Karnego", t. 10, red. J. Warylewski, Warszawa 2012 r., s. 1007).

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 8 maja 2006 r., sygn. II AKa 448/2005, stwierdził: „Wypowiedź zniesławiająca może być wyrażona nie tylko w trybie oznajmującym, lecz także w trybie przypuszczającym. Pytania nie mogą być ani prawdziwe, ani fałszywe, prawidłowe ani nieprawidłowe. Nie są ani faktami, ani ocenami, ale osobną kategorią semantyczną. Zważywszy na ich rolę w kształtowaniu wolności wypowiedzi, zbliżają się do kategorii opinii. Pytanie może zawierać zniesławiającą treść (...), jeżeli zawiera w sobie zniesławiające fakty. Chodzi o sytuacje, w których rozsądna interpretacja słów pozwala na stwierdzenie, że są one w istocie stawianiem zarzutu niewłaściwego postępowania”. 

Przemysław Lech

Radca Prawny