Jak rozliczyć faktoring?- stan prawny do 31.12.2010

Na czym polega faktoring?

Wierzytelność jako prawo majątkowe może być przedmiotem obrotu gospodarczego. Faktoring należy zaś właśnie do szczególnych form obrotu wierzytelnościami. Tego typu transakcje handlowe wykształciły się w praktyce anglosaskich instytucji finansowych i w rozwiniętej już postaci zostały przeniesione na grunt europejski w latach pięćdziesiątych XX wieku.

W polskim systemie prawnym nie ma legalnej definicji umowy faktoringu. Należy ona do, zawieranych na zasadzie swobody umów, nienazwanych umów prawa handlowego, które kształtuje zwyczaj i potrzeby obrotu gospodarczego. W tym przypadku, na podstawie art. 353¹ Kodeksu cywilnego, strony zawierają umowę wedle swojego uznania, jednak tak, aby jej treść nie była sprzeczna z przepisami ustawy. Dzięki temu faktoring jest bardzo elastyczny.

Faktoring jest więc specyficznym stosunkiem prawnym, w którym uczestniczą co najmniej trzy podmioty – faktor, przedsiębiorca (faktorant), który w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej zbywa towary lub świadczy usługi za odroczonym terminem płatności, oraz klienci faktoranta (dłużnicy). Na podstawie umowy faktoringu przedsiębiorca (faktorant) przenosi na rzecz wyspecjalizowanej instytucji (faktora) przysługujące mu od indywidualnych kontrahentów wierzytelności z tytułu dostaw towarów i usług (zazwyczaj krótkoterminowe), właściwie udokumentowane (np. fakturami), w zamian za zapłatę określonej w umowie sumy pieniężnej (zaliczki, przedpłaty). Faktor równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w razie trudności płatniczych u dłużników. Przedmiotem umowy jest przelew wierzytelności oraz usługa faktora. Jest to przy tym umowa ciągła. Usługa ta jest znacznie bardziej skomplikowana aniżeli windykacja. Faktoring łączy w sobie elementy cesji wierzytelności oraz pożyczki. Przeniesienie wierzytelności nie wymaga uprzedniego zawiadomienia ani zgody dłużnika. Faktoringiem najczęściej zajmują się banki, instytucje finansowe lub wyspecjalizowane firmy. Taka instytucja skupuje wierzytelności od różnych podmiotów gospodarczych do czasu upływu terminu ich płatności (tzn.

jeszcze nie wymagalne), a następnie egzekwuje je od dłużników. Najczęściej kupuje wszystkie lub określone rodzaje należności w dłuższym okresie oraz wszelkie prawa do nich (np. prawo do odsetek z tytułu opóźnień w płatnościach). W następstwie zawarcia umowy faktoringu faktor uzyskuje więc status wierzyciela, uprawnionego do dochodzenia świadczeń bezpośrednio od dłużnika. Faktorant jest przy tym zobowiązany do powiadomienia dłużnika o zbyciu wierzytelności. Faktor, zgodnie z umową, opłaca wierzycielowi należności już w chwili ich powstania (wystawienia każdej faktury).

Jakie są rodzaje faktoringu?

Można wyróżnić trzy formy faktoringu:

1. faktoring właściwy – w przypadku którego ryzyko nieściągalności należności od dłużnika przechodzi na faktora; pełni on 3 podstawowe funkcje w obrocie:
   • finansową – tzn. wierzyciel otrzymuje bezzwłoczną zapłatę za nabyte dokumenty finansowe (np. faktury) oraz inkaso nabytego długu od dłużnika;
   • gwarancyjną – przejęcie ryzyka niewypłacalności;
   • usługową – np. ściąganie należności i dodatkowe usługi.
2. faktoring niewłaściwy (z tzw. klauzulą gwarancyjną w umowie) – w którym ryzyko nieściągnięci należności od dłużnika nie przechodzi na faktora, ale nadal obciąża faktoranta; faktor nabywa zatem wierzytelność tylko warunkowo; po upływie terminu płatności wierzytelności faktor próbuje ściągnąć wierzytelność we własnym imieniu, lecz na rachunek przedsiębiorstwa; w przypadku niewypłacalności dłużnika jest ona z powrotem przenoszona na przedsiębiorstwo (faktoranta), które jest wówczas zobowiązane do zwrotu faktorowi wypłaconej przezeń wcześniej kwoty pieniężnej (przedpłaty); 
3. faktoring mieszany – gdy ryzyko nieściągalności należności od dłużnika obciąża faktoranta, a faktor ponosi ryzyko nieuzyskanej prowizji i dyskonta od kwot niespłaconych przez dłużnika.

Czym cechuje się faktoring?

Z ekonomicznego punktu widzenia faktoring jest konkurencyjnym wobec kredytu bankowego sposobem zapewnienia przedsiębiorstwu środków obrotowych, a niekiedy także sposobem zabezpieczenia przed nieściągalnością należności.

Faktoring jest zatem jednocześnie formą kredytowania wierzyciela, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem nieściągalności należności oraz operacją rozliczeniową polegającą na inkasie należności. Ta transakcja jest szczególnie przydatna dla potrzeb firm mających wielu odbiorców towarów lub usług. Dostawca nie musi analizować ich wypłacalności, gdyż związane z tym ryzyko przejmuje wyspecjalizowany faktor, który dokonuje takiej analizy i podejmuje odpowiednie kroki.

Do opłat za faktoring należy oprocentowanie (odsetki lub dyskonto) przedpłaty (np. wg stawki WIBOR powiększonej o marżę ok. 3%), prowizja przygotowawcza i administracyjna (ok. 1,5%) od umowy oraz ewentualna prowizja za przejęcie ryzyka (zależna od jego stopnia). Usługi faktoringowe nie są zbyt drogie.

W praktyce zazwyczaj przedsiębiorca zawiera umowę z firmą faktoringową na długi okres lub na czas nieokreślony, z obustronną możliwością jej rozwiązania za jednomiesięcznym wypowiedzeniem. Każda faktura wystawiona przez przedsiębiorcę jest przekazywana poprzez cesję faktorowi za zapłatą przez niego zaliczki w wysokości ok. 75% jej wartości, zależnie od ryzyka nieściągalności danej wierzytelności.

Wraz z nabywanymi wierzytelnościami przechodzą na faktora (np. bank) wszelkie prawa z nimi związane oraz służące do ich zabezpieczenia. Faktorant zobowiązuje się udostępnić na żądanie faktora odpowiednie pełnomocnictwa i wszelkie znajdujące się w jego dyspozycji środki niezbędne do uzyskania zapłaty od odbiorcy bądź umożliwiające prowadzenie wobec odbiorcy postępowania polubownego czy sądowego. W celu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń faktora, faktorant wystawia mu weksel in blanco. Jeśli odbiorca odmówi zapłaty należności faktoranta nabytej przez faktora, faktorant zobowiązany jest do zwrócenia faktorowi otrzymanej od niego wypłaty na poczet tych należności.

Jeżeli sfinansowane faktury zostaną spłacone przez dłużnika, przedsiębiorca otrzymuje pozostałe 25% wartości każdej z nich. Jeśli natomiast któraś nie zostanie uregulowana w terminie, wówczas przedsiębiorca jest zobowiązany zwrócić faktorowi otrzymaną odeń zaliczkę. Przedpłata niespłacona może jednak zostać skompensowana wartością następnych faktur. W rezultacie klient ma ciągły przypływ środków finansowych.

Nawet pomimo zwrotu zaliczki przez klienta, faktor dalej może prowadzić windykację jego należności.

Obok bieżącego finansowania sprzedaży towarów czy usług umowa może zawierać także inne postanowienia, np. co do zabezpieczenia tego finansowania, świadczenia klientom dodatkowych usług: rozliczeń księgowych, fakturowania, pośrednictwa w lokowaniu nadwyżek inwestycyjnych, zarządzania wierzytelnościami, zabezpieczenia klientów przed ryzykiem braku zapłaty.

Rozliczanie faktoringu

Dla tego rodzaju umowy otwiera się specjalne konto księgowe „rozrachunki z faktorem”, na które przeksięgowuje się należności od odbiorców. Dla naliczenia prowizji oraz odsetek (dyskonta) przez faktora kontem przeciwstawnym będzie zaś konto „koszty finansowe”.

Wedle przepisów ustawy o VAT wszelki odpłatny obrót wierzytelnościami definiowany jest jako świadczenie usług. Zgodnie z jej art. 43 ust. 1 pkt 1 zwolnione są z podatku usługi wymienione w załączniku nr 4 do ustawy, gdzie pod pozycją 3 wskazane są usługi pośrednictwa finansowego, m.in. usługi pośrednictwa między stronami zaangażowanymi w udzielanie i przyjmowanie kredytów. Jednak usługi faktoringu podlegają opodatkowaniu VAT na zasadach ogólnych, bowiem nowa ustawa wyłącza je wyraźnie z katalogu czynności zwolnionych od tego podatku. Wszystkie wyłączone ze zwolnienia usługi opodatkowane są stawką 22 %. W stosunku do stanu prawnego obowiązującego przed 1 maja 2004 r. ze zwolnienia nie korzystają np. usługi ściągania długów i faktoringu.

Z powodu złożoności usług, jakie mogą składać się na usługę faktoringu, ciągle istnieją jednak wątpliwości co do zakresu stosowania opodatkowania tych usług.

Jak wynika z art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, strata z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności (tj. różnica między wartością wierzytelności a jej ceną) może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodów pod warunkiem, że wierzytelność ta została wcześniej zaksięgowana jako przychód należny. Sprzedaż wierzytelności jest zatem sposobem na odzyskanie części podatku dochodowego należnego z jej tytułu.

Jeśli jednak należności przedsiębiorcy nie zostały uprzednio zarachowane jako przychód, to jego dochodem do opodatkowania z tej transakcji będzie kwota wypłacona przez faktora po odliczeniu kosztów transakcyjnych (cena zbycia wierzytelności).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. 2004 r., Nr 54, poz. 535, ze zm.);
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r., Nr 14, poz. 176, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst pierwotny: Dz. U. 1992 r., Nr 21, poz. 86; tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 54 poz. 654, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl