Jak Wspólnota Europejska może dyscyplinować państwa członkowskie?

Art. 226-228 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (nowa nazwa EWG, dalej: TWE) dotyczą dyscyplinowania państw członkowskich UE za niewywiązywanie się z obowiązków wspólnotowych. 

Zgodnie z art. 226 TWE, jeśli Komisja Europejska uzna, że państwo członkowskie UE uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy tego Traktatu, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeżeli państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.  

Ponadto, na podstawie art. 227 TWE, każde państwo członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, jeśli uznaje, że inne państwo członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań wynikających z prawa wspónotowego. Zanim jednak państwo członkowskie wniesie przeciwko innemu państwu członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu takiego zobowiązania, powinno wnieść sprawę do Komisji Europejskiej. Komisja wydaje wówczas uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym państwom przedstawienia na zasadzie spornej uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.  

Kto może wystąpić ze skargą? 

Legitymację czynną do wystąpienia ze skargą w tym trybie ma tylko Komisja Europejska lub państwo członkowskie, a nigdy podmiot prywatny. Jednostki mogą jedynie nieformalnie zgłaszać Komisji skargi, którymi jednak Komisja nie jest związana (choć w ciągu 12 miesięcy coś zrobić w przedstawionej sprawie). 

Kiedy można zaskarżyć państwo niewywiązujące się ze swych wspólnotowych zobowiązań? 

Podstawą dla omawianego postępowania jest naruszenie wszelkich źródeł prawa wspólnotowego - tak pierwotnego (w tym zasad ogólnych prawa wspólnotowego wysnutych przez ETS z ducha traktatów i tradycji konstytucyjnych państw członkowskich), jak i wtórnego oraz umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę.

Podstawą wniesienia skargi mogą być naruszenia prawa wspólnotowego polegające m.in. na:

• niezapewnieniu przestrzegania norm prawa wspólnotowego w sytuacji, gdy są one bezpośrednio skuteczne;

• braku implementacji dyrektywy w wyznaczonym terminie;

• niestosowaniu prawa wspólnotowego – nie podejmowaniu przez organy krajowe działań, jakie nakazują im przepisy wspólnotowe, np. poprzez niestosowanie się do zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego. 

Jakie okoliczności wyłączają odpowiedzialność państwa członkowskiego? 

Wśród okoliczności wyłączających odpowiedzialność państwa należy wymienić:

• siłę wyższą;

• klauzule derogacyjne – tj. przepisy wyłączające taką odpowiedzialność w pewnych wypadkach;

• nielegalność wspólnotowego aktu prawnego, ale tylko dopiero po stwierdzeniu jego nieważności orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (skutkującym ex tunc, tj. uznaje się, jakby akt był nieważny już od momentu jego wydania, i erga omnes, tj. ze skutkiem wobec wszystkich) w procedurze kontroli legalności aktu wspólnotowego.

Nie stanowią natomiast uzasadnienia dla wyłączenia odpowiedzialności państwa np. trudności wewnętrzne (np. protesty, problemy z uchwaleniem aktu prawnego), zarzut wzajemności (że instytucja WE lub inne państwo też nie wywiązuje się ze swych obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego) czy też brak czyjejkolwiek szkody. 

Jak przebiega postępowanie na podstawie art. 226 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej? 

Określone w art. 226 TWE postępowanie „dyscyplinujące” wobec państw członkowskich przebiega w 2 etapach:

1.  I etap prowadzony jest przez Komisję Europejską określany jest jako faza administracyjna. Składa się on z kolei 2 podetapów:

• fazy nieoficjalnej – polegającej na zbadaniu przez Komisję Europejską stanu faktycznego i związanych z nim dokumentów;

• fazy oficjalnej – polegającej na wysłaniu państwu członkowskiemu formalnego listu, a następnie uzasadnionej opinii zawierającej precyzyjnie określone zarzuty wraz z uzasadnieniem. Dyskrecjonalny charakter uprawnień Komisji w tej fazie wyraża się m.in. w tym, że może ona złożyć państwu uzasadnioną opinię kiedy zechce – jedynym ograniczeniem jest tu zakaz naruszania prawa państwa do obrony i możliwość wykazania przez państwo, że przekroczony został racjonalny termin do złożenia uzasadnionej opinii od momentu wysłania listu formalnego. 

2.   II faza  - faza sądowa – w niej postępowanie prowadzi już ETS. Na tym etapie ciężar dowodu spoczywa na Komisji Europejskiej.

Wyjątek w tym zakresie stanowi art. 88 ust. 2 TWE dotyczący sytuacji niezastosowania się przez państwo członkowskie do zakazu pomocy publicznej. W tym przypadku możliwe jest pominięcie przez Komisję Europejską etapu administracyjnego i wniesienie skargi bezpośrednio do ETS.

A co, jeśli państwo nie wykona wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości? 

Zgodnie z art. 228 TWE, w razie gdy Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdzi, że państwo członkowskie uchybiło jednemu z obowiązków wspólnotowych, państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli Komisja uzna, że dane państwo członkowskie nie podjęło takich środków, wydaje, po umożliwieniu temu państwu przedstawienia uwag, uzasadnioną opinię precyzującą punkty, w których państwo członkowskie nie zastosowało się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli dane państwo członkowskie jednak nie podejmie środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Czyniąc to, wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał Sprawiedliwości stwierdzi, że rzeczywiście dane państwo członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.

Jeśli więc państwo członkowskie nie wykonuje wyroku ETS nakazującego mu podjęcie określonych działań przewidzianych prawem wspólnotowym, to istnieje możliwość wszczęcia postępowania (na podstawie art. 228 ust. 2 TWE) w sprawie niewykonania wyroku ETS. Komisja może wówczas dodatkowo zawnioskować nałożenie kary na niepokorne państwo członkowskie w formie:

• ryczałtu (kara globalna, kwota pieniężna) lub

• kary pieniężnej (liczonej od daty wydania orzeczenia, za każdy dzień naruszenia obowiązków wspólnotowych).

Kara taka znalazła tylko raz zastosowanie w sprawie Komisja przeciwko Grecji.

Należy zauważyć, że art. 226 i 228 TWE stanowią podstawy dla zupełnie różnych procedur.

Podstawa prawna:

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską [dawna nazwa: EWG] z dnia 25 marca 1957 r. (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. 2002 r., UE C 325)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl