Jak żyć z HIV i AIDS w Polsce?

HIV i AIDS

HIV to ludzki wirus upośledzenia (niedoboru) odporności. Może wywołać zespół nabytego upośledzenia odporności – AIDS. Problem HIV i AIDS na świecie jest jednym z głównych problemów zdrowia publicznego. Według danych UNAIDS pod koniec 2016 r. na świecie żyło około 36,7 milionów osób z HIV/AIDS.

W Polsce wirusem HIV zakażają się przede wszystkim osoby młode. W 2016 roku wśród nowo zakażonych zdecydowanie dominowali mężczyźni (87%). Osoby, wśród których rozpoznano zakażenie HIV, to:

• 33% w wieku 20-29 lat – 417 przypadków zakażenia HIV,
• 38% w wieku 30-39 lat – 478 przypadków,
• 6% miało 40-49 lat – 194 osoby. 

Jakie są drogi zakażenia wirusem HIV?

Najczęstszymi powodami zakażenia są brak wiedzy na temat możliwych dróg zakażenia oraz ignorowanie ryzyka.

Trzy główne drogi zakażenia:

• kontakty seksualne (waginalne, analne, oralne) z penetracją oraz kontaktem z materiałem potencjalnie zakaźnym – sperma, prejakulat i wydzielina z pochwy bez zastosowania zabezpieczenia (prezerwatywy);
• gdy krew zakażonej osoby trafi do naszego krwiobiegu, np. przez używanie tych samych igieł i strzykawek;
• zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią. 

Jak uniknąć zakażenia HIV?

Zakażeniu HIV można zapobiec. Jeśli zdarzyła ci się sytuacja, podczas której wystąpiło ryzyko zakażenia, natychmiast zgłoś się do najbliższego szpitala zakaźnego. Takie sytuacje to m.in.:

• kontakt z krwią osoby zakażonej HIV, np. po zakłuciu nieznaną igłą,
• przemoc seksualna.

Wykaz placówek znajdziesz na stronie www.aids.gov.pl w zakładce Ekspozycja na HIV

Im szybciej przyjmiesz leki (najlepiej w ciągu 2–3 godzin po zdarzeniu), tym większą masz szansę na pozbycie się wirusa z organizmu i uniknięcie zakażenia. Po 48 godzinach jest już za późno na podanie leków.

Zasady unikania zakażenia:

• Zachowaj ostrożność, gdy ktoś się skaleczy.
• Zabiegi kosmetyczne i tatuaże wykonuj tylko u wykwalifikowanych osób, w sprawdzonych miejscach.
• Nie pożyczaj maszynki do golenia, szczoteczki do zębów i innych przyborów kosmetycznych.
• Jeśli używasz strzykawek i igieł – upewnij się, czy są sterylne.
• Unikaj przygodnych kontaktów seksualnych.

W czasach, gdy istnieje skuteczna terapia antyretrowirusowa, wiedza o drogach zakażenia HIV ratuje życie! 

Fakty dotyczące zakażenia HIV

Nie zakazisz się HIV:

• mieszkając z osobą zakażoną;
• korzystając ze wspólnych talerzy, szklanek, sztućców;
• korzystając z tej samej łazienki (należy używać własnej szczoteczki do zębów i maszynki do golenia);
• korzystając ze wspólnej toalety;
• uprawiając sport, np. na basenie;
• przez kichnięcie czy kasłanie;
• przez ukąszenie komara (wirus w ciele komara ulega zniszczeniu);
• poprzez dotyk, czy pocałunki;
• poprzez pot, ślinę, łzy, mocz czy kał (jeśli nie ma domieszki krwi);
• oddając krew (w Polsce używa się wyłącznie jednorazowego sprzętu);
• podczas kontaktów towarzyskich i zawodowych. 

Test na HIV

Zakażenie HIV może nie powodować charakterystycznych objawów ani dolegliwości przez wiele lat. W tym czasie nawet w badaniach okresowych (wykonywanych np. do pracy) lub w badaniach podstawowych może nie być żadnych odchyleń od normy. Jedynym sposobem, aby to sprawdzić, jest wykonanie testu na HIV.

Gdzie zrobisz test na HIV?

W każdym województwie działają punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), w których zrobisz test bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo. W PKD możesz także skonsultować się z doradcą, który rozwieje twoje wątpliwości i poinformuje cię, np. jak się zachowywać, aby nie narazić na zakażenie HIV siebie i innych.

Na czym polega test na HIV?

Test polega na badaniu próbki krwi pobranej zazwyczaj z żyły w zgięciu łokciowym. Następnie próbka trafia do laboratorium, gdzie sprawdza się, czy występują w niej:

• przeciwciała anty-HIV, które wytwarzają się w organizmie osoby zakażonej, aby walczyć z wirusem,
• antygen p24, który również wskazuje na obecność HIV.

Są to testy III i IV generacji. Wyniki testów wykonanych w PKD często są znane już następnego dnia, niekiedy 2 – 3 dni później. Aby wykonać test, nie musisz być na czczo.

Wynik negatywny

Wynik negatywny (ujemny) oznacza, że prawdopodobnie nie jesteś zakażony wirusem. Jednak 100% pewności uzyskasz dopiero, gdy od potencjalnego zakażenia do zrobienia testu minęły przynajmniej 3 miesiące. Dlatego właściwy termin wykonania testu powinieneś ustalić z lekarzem lub doradcą z punktu konsultacyjno-diagnostycznego.

Wynik pozytywny

Pozytywny (dodatni) wynik testu należy zawsze potwierdzić testem potwierdzenia (np. Western blot). Dopiero pozytywny wynik testu potwierdzenia oznacza zakażenie. Wówczas musisz jak najszybciej zgłosić się do lekarza specjalisty, który zajmuje się leczeniem osób z wirusem HIV.

Jeśli sądzisz, że możesz być zakażony HIV, powinieneś skontaktować się z doradcą w punkcie konsultacyjno-diagnostycznym.

Więcej informacji

Więcej informacji uzyskasz, dzwoniąc pod telefony zaufania HIV/AIDS (połączenie płatne tylko za pierwszą minutę):

• 22 692 82 26
• 801 888 448

Zobacz też:

• Krajowe Centrum ds. AIDS
• Lista punktów konsultacyjno-diagnostycznych jest dostępna w serwisie Krajowego Centrum ds. AIDS.

Leczenie – terapia antyretrowirusowa (ARV)

Od pierwszego stwierdzonego na świecie przypadku zachorowania na AIDS minęło już ponad 35 lat. Do dziś nie udało się całkowicie usunąć z organizmu człowieka HIV. Jednak wieloletnie badania oraz postęp wiedzy na temat zakażenia HIV i AIDS, pozwoliły opracować zalecenia dotyczące terapii antyretrowirusowej.

Zgodnie ze standardami medycznymi, leczenie antyretrowirusowe (ARV) powinno być stosowane u wszystkich osób zakażonych HIV.

Cel leczenia antyretrowirusowego

Celem leczenia ARV jest:

• poprawa stanu zdrowia osób żyjących z HIV,
• odbudowa ich sytemu odpornościowego,
• zmniejszenie ryzyka rozwoju AIDS,
• obniżenie zakaźności osoby żyjącej z wirusem HIV, a tym samym zmniejszenie ryzyka zakażenia innych osób. 

Korzyści terapii antyretrowirusowej

Rozpowszechnienie terapii antyretrowirusowej przyczyniło się do:

• spadku śmiertelności osób chorych na AIDS,
• zmniejszenia liczby zachorowań na gruźlicę, która u osób zakażonych HIV i chorych na AIDS występuje jako tzw. zakażenie oportunistyczne. Takie zakażenia występują tylko u osób pozbawionych naturalnej odporności,
• zmniejszenia liczby zakażeń spowodowanych niską odpornością oraz zachorowań na nowotworowy związane z AIDS.

Efektem rozpowszechnienia terapii jest to, że chorzy coraz rzadziej wymagają długotrwałej hospitalizacji i drogiego leczenia. Obecnie częściej prowadzą aktywne życie osobiste, zawodowe, towarzyskie, a choroba – mimo że nadal powinna być monitorowana przez specjalistę – nie wymaga pobytu w szpitalu. 

Kto kwalifikuje się do leczenia?

Decyzję o rozpoczęciu leczenia antyretrowirusowego podejmuje lekarz specjalista w oparciu o aktualne rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS (PTN AIDS).

 Lekarz rozpatruje każdy przypadek indywidualnie. Uwzględnia m.in.:

• stan kliniczny pacjenta,

• liczbę limfocytów CD4,

• poziom wiremii HIV RNA,

• współistniejące zakażenia i choroby.

Rozpoczęcie leczenia ARV wymaga świadomej, pisemnej zgody pacjenta. W imieniu dziecka do 18 roku życia zgodę podpisują rodzice lub opiekunowie prawni.

 Pacjent może wybrać ośrodek/placówkę medyczną na terenie całej Polski. Może również zmieniać ośrodek w trakcie trwania terapii ARV, np. ze względu na przeprowadzkę. Zobacz: wykaz ośrodków referencyjnych.

Terapią ARV nie obejmuje się osób, które nie gwarantują ścisłej współpracy lub kontynuacji leczenia z przyczyn psychospołecznych.

Diagnostyka pacjentów leczonych antyretrowirusowo

Aby właściwie zaplanować i prowadzić terapię antyretrowirusową, konieczne jest wykonywanie oznaczania:

• poziomu wiremii HIV RNA,
• liczby limfocytów CD4/CD8,
• allelu układu HLA B*5701,
• tropizmu CCR5 – w uzasadnionych przypadkach klinicznych.

U pewnej grupy pacjentów wykonuje się również testy lekooporności wirusa HIV na leki ARV.

W Polsce diagnostyka pacjentów zakażonych HIV, a nieleczonych wcześniej antyretrowirusowo, jest prowadzona zgodnie z Rekomendacjami PTN AIDS.

Wykaz ośrodków referencyjnych

W Polsce leczeniem osób żyjących z HIV zajmują się lekarze specjalizujący się w terapii tego zakażenia, którzy pracują w ośrodkach/placówkach medycznych realizujących Program polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia.

Sprawdź gdzie znajduje się najbliższa placówka medyczna realizująca Program leczenia ARV.

Leczenie po narażeniu na zakażenie

Leki antyretrowirusowe stosuje się również  profilaktycznie – jeśli zaistniała sytuacja, w której mogło dojść do zakażenia.

Jeśli do zakażenia mogło dojść w wyniku zdarzenia nie związanego z wykonywaniem pracy (tzw. ekspozycja pozazawodowa wypadkowa), koszty leków finansuje Ministerstwo Zdrowia. Takie zdarzenia to m.in.:

• przemoc seksualna,
• narażenie na zakażenie HIV np. przy zakłuciu igłą nieznanego pochodzenia,
• zachlapanie krwią lub materiałem potencjalnie zakaźnym zawierającym krew:
  • śluzówek,
  • ran z naruszeniem ciągłości skóry.

Jeśli do zarażenia mogło dojść w wyniku zdarzeń związanych z wykonywaniem pracy, koszty takiej profilaktyki – w tym leków antyretrowirusowych – pokrywa pracodawca lub zlecający pracę.

Dzięki zastosowaniu leków ARV w profilaktyce, nie zarejestrowano żadnego przypadku zakażenia HIV po zawodowym lub pozazawodowym wypadkowym narażeniu na zakażenie. 

Dodatkowe materiały:

Ważne dla osób zakażonych HIV

Świadomość zakażenia wirusem HIV może uratować ci życie. Znajdziesz się pod opieką lekarzy, którzy specjalizują się w terapii osób zakażonych HIV. Umożliwi to monitorowanie twojego stanu zdrowia i utrzymanie organizmu w możliwie najlepszej kondycji.

Życie z HIV nie różni się wiele od życia bez zakażenia. Jeśli jesteś zakażony wirusem HIV:

• nie możesz oddawać krwi;
• nie możesz oddawać narządów do przeszczepów;
• w kontaktach seksualnych powinieneś używać prezerwatyw.

Zakażenie HIV przenosi się przez krew, więc powinieneś unikać sytuacji, które są ryzykowne dla osób niezakażonych.

Jeśli jesteś zakażony, nie masz obowiązku mówić o swojej chorobie pracodawcy, współpracownikom, znajomym itd. Jedyną osobą, która powinna o tym wiedzieć, jest twój partner seksualny.

Bezpośrednie narażenie innej osoby na zakażenie HIV (np. zatajenie informacji o zakażeniu przed partnerem seksualnym) jest zabronione przez polski Kodeks karny i podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.

Czytaj więcej m.in. o zasadach higieny, opiece lekarskiej, leczeniu, szczepieniach, odżywianiu i zasadach, o których warto pamiętać, podróżując w Poradniku dla osób żyjących z HIV.

HIV a ciąża i dziecko

Zakażenia wertykalne matka-dziecko

Ryzyko zakażenia dziecka przez matkę wirusem HIV (tzw. transmisja wertykalna) wynosi wśród kobiet w Europie 15–30%. W Polsce w latach 1985-2016 zarejestrowano około 220 takich zakażeń u dzieci, przy czym prawie wszystkie wynikały z nierozpoznania zakażenia u matki. W ponad 90% przypadków do zakażenia HIV dzieci dochodzi w czasie ciąży, porodu i karmienia piersią.

Gdy kobieta wie o swoim zakażeniu i jest pod opieką specjalisty, szanse na urodzenie zdrowego dziecka wynoszą niemal 99%. Jeśli stwierdzono zakażenie HIV u kobiety w ciąży, należy:

• poddać kobietę terapii antyretrowirusowej;
• zabezpieczyć okres porodu: przeprowadzić akcję porodową zgodnie z rekomendacjami PTN AIDS, zadbać o właściwą profilaktykę lekową ARV u noworodka.

Profilaktyka zakażeń wertykalnych

Profilaktyka zakażeń wertykalnych stosowana jest w Polsce od 1994 roku. Pozwala ona na zminimalizowanie ryzyka transmisji perinatalnej. Czynniki zwiększające ryzyko to:

• wysoka wiremia u matki,
• brak lub nieskuteczne leczenie antyretrowirusowe podczas ciąży,
• przedwczesny poród,
• zapalenie błon płodowych (chorioamninitis),
• poród zabiegowy,
• nacięcie krocza,
• poród przedłużony,
• karmienie piersią. 

Badania w kierunku zakażenia wirusem HIV u kobiet w ciąży

Jeśli jesteś w ciąży – poproś swojego lekarza-położnika, aby zlecił ci badanie w kierunku zakażenia HIV.

Zgodnie z Rekomendacjami Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego badanie powinno być wykonywane przez wszystkie ciężarne kobiety dwa razy:

• pierwsze – podczas pierwszej wizyty (do 10. tygodnia ciąży),
• drugie – w trzecim trymestrze ciąży (między 33. a 37. tygodniem).

Badanie pozwala wykryć zakażenie wirusem HIV. Dzięki temu można rozpocząć leczenie antyretrowirusowe, zabezpieczyć poród i profilaktykę lekową u noworodka. To znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia u dzieci. 

Poród i leczenie noworodka

Jeśli kobieta wie, że jest zakażona HIV, powinna znaleźć się pod opieką ginekologa-położnika i lekarza specjalisty w zakresie terapii ARV. W zależności od stanu zdrowia kobiety i ewentualnych innych chorób, ciąża może zostać rozwiązana przez cesarskie cięcie przed rozpoczęciem porodu. Przy niewykrywalnej wiremii HIV kobieta może urodzić siłami natury – ryzyko zakażenia HIV wyniesie wówczas około 1%.

Ryzyko transmisji wertykalnej HIV (u kobiet, które nie poddały się profilaktyce) jest większe:

• u matek z wysoką wiremią;
• podczas naturalnego porodu;
• u dzieci karmionych piersią;
• u kobiet, które nie były pod specjalistyczną opieką podczas ciąży i porodu;
• u kobiet, które nie otrzymywały profilaktycznie leków antyretrowirusowych. 

Leczenie antyretrowirusowe dziecka

Leczenie antyretrowirusowe dzieci zakażonych HIV przez matkę powinno rozpocząć się już w szpitalu – najlepiej przed ukończeniem trzeciego miesiąca życia. Choroba rozwija się u nich bardzo szybko – nawet 10% dzieci, które nie są leczone, może umrzeć w pierwszym roku życia.

Dziecko może zostać wypisane ze szpitala dopiero, gdy spadnie u niego poziom wiremii HIV (liczba komórek wirusa w ml krwi) oraz wzrośnie odsetek limfocytów CD4 (odpowiadających za odporność). 

Kalendarz szczepień dla dzieci zakażonych HIV

Poza lekami antyretrowirusowymi dzieci otrzymują bezpłatnie szczepionki według specjalnego kalendarza szczepień w ramach programu polityki zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia. Jest on opracowywany przez ośrodek przy Klinice Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Kalendarz szczepień dla dzieci zakażonych HIV jest stale zmieniany, zgodnie z postępem wiedzy medycznej i zmianą sytuacji epidemiologicznej.

Dzięki profilaktyce antyretrowirusowej u noworodków urodzonych przez matki zakażone HIV zmniejszyła się liczba zakażonych dzieci. Przed 1989 r. było 23% zakażeń wertykalnych, a obecnie odnotowuje się mniej niż 1%. 

HIV i dziecko

Dziecko zakażone HIV może prowadzić taki sam tryb życia, jak pozostali rówieśnicy – jeśli nie ma innych przeciwwskazań medycznych. Może uczestniczyć w zabawach i grach, ponieważ w kontaktach codziennych nie stanowi żadnego zagrożenia dla innych dzieci.

Dziecko powinno chodzić do przedszkola, szkoły, a później studiować i pracować. Do jego rodziców należy decyzja, czy będą chcieli przekazać tę informację innym członkom rodziny. Nie muszą też informować o zakażeniu dziecka przedszkola, czy szkoły.

Rodzice dziecka zakażonego HIV powinni jednak poinformować lekarza odpowiedzialnego za szczepienia dzieci, że ich dziecko nie może otrzymać żywych szczepionek

. Nie muszą szczegółowo uzasadniać tego zastrzeżenia.

Program polityki zdrowotnej: Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce

Dzięki realizacji programu chcemy zmniejszyć liczbę zachorowań na AIDS. Naszym głównym założeniem jest poprawa jakości życia oraz jego przedłużenie u osób zakażonych HIV i chorych na AIDS. Chcemy też umożliwić tym osobom jak najbardziej komfortowe życie w społeczeństwie oraz rodzinie.

Leczenie ARV osób zakażonych HIV i chorych na AIDS prowadzone jest od 2001 roku w ramach programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pn: „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”.

Jakie są cele programu?

Głównym celem programu jest zmniejszenie śmiertelności z powodu AIDS wśród osób zakażonych HIV. W ramach programów chcemy również:

• zmniejszyć ryzyko zakażenia innych przez osoby z HIV/AIDS;
• zwiększyć dostęp do leków antyretrowirusowych dla pacjentów zakażonych HIV;
• zapewnić leki antyretrowirusowe niezbędne w profilaktyce zakażeń wertykalnych (dziecka przez matkę) oraz prowadzić indywidualny kalendarz szczepień dzieci urodzonych przez matki zakażone HIV;
• zapewnić leki antyretrowirusowe osobom, u których mogło dojść do zakażenia w konsekwencji ryzykownych sytuacji (przemoc seksualna, zakłucie igłą zanieczyszczoną potencjalnie zakaźnym materiałem, rana odniesiona w trakcie napaści).

Do kogo skierowany jest program?

Program skierowany jest przede wszystkim do osób zakażonych HIV i chorych na AIDS.

W szczególności dotyczy:

• kobiet w ciąży zakażonych HIV;
• noworodków urodzonych przez matki zakażone HIV;
• osób, które wymagają leków antyretrowirusowych po narażeniu na zakażenie HIV w wyniku m.in. przemocy seksualnej, zakłucia igłą nieznanego pochodzenia, bójki lub napaści.

Programem objęci są obywatele Polski, a także inne osoby, które podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce. 

Pliki do pobrania:

• Treść programu: Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce na lata 2017 – 2021 
• Treść programu: Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce na lata 2017 – 2021

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1793, z późn. zm.);
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1132).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl