Jaką rolę w postępowaniu spadkowym pełni wykonawca testamentu?

Powoływanie wykonawcy testamentu nie jest w Polsce częstą praktyką, niemniej ustawodawca zdecydował się tę instytucje unormować w przepisach prawa spadkowego. Zasadniczym celem powołania wykonawcy testamentu jest usprawnienie zarządu majątkiem spadkowym do czasu przeprowadzenia działu spadku, jednakże testator może włożyć na wykonawcę także inne obowiązki związane z majątkiem spadkowym.

W jaki sposób powołać wykonawcę testamentu?

Powołanie wykonawcy testamentu jest jednym z postanowień testamentowych, tym samym może zostać dokonane jedynie w testamencie. Oczywiście bez znaczenia jest forma testamentu. Należy jednak mieć na uwadze, iż nieważność testamentu z jakiegokolwiek powodu pociągnie za sobą także nieważność ustanowienia wykonawcy.

Kto może być wykonawcą testamentu?

Testator ma w zakresie wyboru osoby, którą chce ustanowić wykonawcą testamentu, pełną swobodę. Może więc wedle swego uznania wskazać zarówno na spadkobiercę, jak i zapisobiercę, a nawet na osobę trzecią, niepowołaną do dziedziczenia ani nie będącą uprawnioną z tytułu zapisu. Ustawa nakładu wszak jedno ograniczenia, a mianowicie wykonawcą testamentu może być jedynie osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, tzn. jest pełnoletnia i nie została ubezwłasnowolniona (ani nie toczy się przeciwko niej postępowanie o ubezwłasnowolnienie).

Czy osoba, powołana do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu, może się od tych obowiązków uchylić?

Osoba wskazana przez testatora do pełnienia funkcji wykonawcy testamentu może bez podania przyczyn odmówić przyjęcia tego obowiązku. W tym celu powinna w sądzie spadku oświadczyć ustnie do protokołu albo w piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, że odmawia przyjęcia włożonego na nią obowiązku (może także uchylić się od obowiązku przez pełnomocnika). W razie braku jakiegokolwiek oświadczenia uznaje się, iż osoba przyjęła rolę wykonawcy testamentu.

Jakie prawa przysługują wykonawcy i jakie obowiązki na nim ciążą?

Określenie pozycji prawnej wykonawcy testamentu, jego uprawnień i obowiązków, należy do kompetencji testatora, który może w tym zakresie uregulować status wykonawcy bardzo szczegółowo (nawet wskazując konkretne czynności, jakie ma podjąć wykonawca).

W braku odpowiednich postanowień testamentowych zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy prawa spadkowego. W myśl tych przepisów wykonawca powinien zarządzać majątkiem spadkowym (jest jego posiadaczem do chwili działu spadku), spłacić długi spadkowe, realizować wierzytelności spadkowe, w szczególności wykonać zapisy i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i przepisami ustawy. Wykonawca testamentu może także pozywać i być pozywanym w sprawach wynikających z zarządu spadkiem, a także pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozywanym w sprawach o długi spadkowe.

Kiedy ustają funkcje wykonawcy testamentu?

Przede wszystkim rola wykonawcy testamentu ustaje z chwilą wykonania wszystkich włożonych na niego obowiązków, najpóźniej zaś z chwilą działu spadku (majątek spadkowy przechodzi ostatecznie na spadkobierców, którzy sami mogą nim zarządzać, bez pośrednictwa wykonawcy).
Funkcje wykonawcy ustają także na skutek jego śmierci albo utraty pełniej zdolności do czynności prawnych.

Z ważnych powodów także sąd może zwolnić wykonawcę testamentu. Przepisy nie precyzują, co należy uważać za ważny powód, pozostawiając to każdoczesnej ocenie sądu. Niewątpliwie jednak ważnym powodem będzie nieudolność w zarządzaniu spadkiem, niewłaściwe pełnienie obowiązków i narażanie spadku na szkodę, fizyczny brak możliwości wypełniania obowiązków wykonawcy (np. wskutek choroby, odbywania kary pozbawienia wolności) itp.
Z wnioskiem o zwolnienie wykonawcy testamentu z jego funkcji może wystąpić do sądu każda osoba, która ma w tym interes, w szczególności spadkobiercy, zapisobiercy, osoby zainteresowane wykonaniem poleceń, jak również sam wykonawca. Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu wykonawca traci przydane mu uprawnienia i zostaje zwolniony z ciążących na nim obowiązków.

Pamiętaj, że:

• Wykonawcę testamentu można powołać jedynie w testamencie,
• Wykonawca pobiera wynagrodzenie za pełnienie swej funkcji.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.