Kiedy może zostać orzeczona niezdolność do pracy? (stan prawny do 1 stycznia 2004 r.)

Pojęcie niezdolności do pracy ma bardzo duże znaczenie dla świadczeń wypłacanych z FUS. Powodem tego jest oczywiście renta z tytułu niezdolności do pracy. Dal tego świadczenia, jak sama nazwa wskazuje, niezdolność do pracy jest podstawową i niezbędną przesłanką wypłaty renty.

Kiedy można stwierdzić, iż osoba jest niezdolna do pracy?

Niezdolność do pracy definiuje sam ustawodawca. Według jego definicji, niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Ustawodawca różnicuje jednak niezdolność do pracy i wyróżnia całkowitą i częściową niezdolność do pracy.

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Jak dokonywana jest ocena stopnia i zarazem trwałości niezdolności do pracy?

Dokonując samej oceny niezdolności do pracy, dokonuje się także oceny trwałości tej niezdolności oraz szacuje możność odzyskania zdolności do pracy. Uwzględnia się przy tym dwa podstawowe czynniki:

1. stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,
2. możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Czy niezdolność do pracy orzeka się czasowo?

Może nie tyle czasowo, co okresowo. Ustawodawca rozróżnił bowiem trwałą i okresową niezdolność do pracy. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy.
Natomiast okresową niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy.

Kto orzeka w sprawie niezdolności do pracy?

Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia:

• daty powstania niezdolności do pracy,  

• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,  

• związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,  

• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji,  

• celowości przekwalifikowania zawodowego 

- dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu, zwany dalej „lekarzem orzecznikiem”.  

Mogą oczywiście zaistnieć takie przypadki, gdy niemożliwym jest ustalenie daty powstania niezdolności do pracy, możliwe jest jednak ustalenie okresu, w którym powstała niezdolność do pracy. Wtedy, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę końcową tego okresu. Jeżeli jednak nie da się określić nawet okresu powstania niezdolności, za datę jej powstania przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o świadczenie.

Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, zwanej dalej „komisją lekarską”, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.

Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd odwołania od decyzji.

 Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.

Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia.

Czy orzekanie o niezdolności do pracy jest w jakiś sposób kontrolowane?

Ustawa stanowi, że nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy Prezes Zakładu Ubezpieczeń sprawuje nadzór, który obejmuje:

1. kontrolę prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników,
2. udzielanie lekarzom orzecznikom wytycznych w zakresie stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy,
3. prawo przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika, jeżeli w wyniku kontroli zostanie stwierdzony brak zgodności orzeczenia ze stanem faktycznym lub zasadami orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Pamiętaj, że:

• Z punktu widzenia oceny niezdolności do pracy pracownika bardzo ważne jest, iż samo odsunięcie pracownika ze względów profilaktycznych od wykonywania dotychczasowej pracy w wyuczonym zawodzie, przy zachowaniu zdolności do wykonywania innego zatrudnienia, nie jest równoznaczne z niezdolnością do pracy,
• Stwierdzenie choroby zawodowej przez Państwowego Inspektora Sanitarnego nie jest równoznaczne z istnieniem inwalidztwa (niezdolności do pracy) z powodu tej choroby,
• Bardzo ważnym jest to, iż praca w zakładzie pracy chronionej (czyli zgodnie z przepisami o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych) nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy,
• Możliwe jest także orzeczenie niezdolności do samodzielnej egzystencji. Dochodzi do tego w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 1998 r., Nr 162, poz. 1118 ze zmianami).