Rozróżnia się przy tym całkowitą i częściową niezdolność do pracy. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Jakie czynniki brane są pod uwagę przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy?

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1. stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,

2. możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

W jakich okolicznościach zostanie orzeczona trwałą niezdolność do pracy?

Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy, natomiast okresową niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy.

Co ważne dla osób niepełnosprawnych, zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.

Czy całkowita niezdolność do pracy jest równoznaczna z niezdolnością do samodzielnej egzystencji?

Nie. Sama ustawa od 1 lipca 2004 r. wprowadziła możliwość (i obowiązek organów orzekających zarazem), iż w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Przepisy nie określają, kiedy należałoby przyjąć, iż taka właśnie niezdolność ma miejsce, to jednak z całą pewnością należy odróżnić w tym wypadku opiekę, oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza. Wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji”.

Kto ustala niezdolność do pracy?

Zarówno ustalenia niezdolności, jak i oceny jej stopnia dokonuje lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Czyni to w formie orzeczenia. W orzeczeniu tym musi określić datę powstania niezdolności do pracy, trwałość i ewentualnie jej przewidywany okres. Poza tym lekarz orzecznik musi także określić związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, w przypadku konieczności orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji - jej trwałość lub przewidywany okres, no i oczywiście postanawia tam o celowości przekwalifikowania zawodowego.

Jak ustalana jest data powstania niezdolności do pracy?

Jeżeli można określić zdarzenie, które niezdolność do pracy spowodowało, to oczywiście nie ma większego problemu. Jeżeli jednak nie ma możliwości ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, natomiast ustalono okres, w którym niezdolność do pracy powstała, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę końcową tego okresu. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia ani daty, ani okresu powstania niezdolności do pracy, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o świadczenie.

Czy orzeczenie orzecznika ZUS ma charakter ostateczny?

Oczywiście, że nie. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Taki sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

Gdyby sprzeciw został wniesiony po upływie powyższego terminu, co do zasady Komisja lekarska ZUS nie rozpatruje go. Możliwe jest jednak przywrócenie terminu na wniesienie sprzeciwu. Takie przywrócenie będzie miało miejsce w przypadkach uzasadnionych i tylko na wniosek zainteresowanego.

Jak wynika z powyższego, takie postępowanie orzecznicze dotyczące niezdolności do pracy jest dwuinstancyjne. Ta dwuinstancyjność została wprowadzona od 1 stycznia 2005 r. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji komisje lekarskie Zakładu.

Czy to jedyny sposób na zmianę decyzji lekarza orzecznika?

Nie, ponieważ Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. De facto taki zarzut wadliwości może mieć miejsce niejako i na niekorzyść samego zainteresowanego.

Jakie kompetencje ma Komisja lekarska?

Z dotychczasowych informacji wynika, iż komisja lekarska może mieć do rozpatrzenia sprzeciw lub zarzut wadliwości. Rozpatrując je komisja lekarska dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia, a także, tak jak wcześniej czynił to lekarz orzecznik, tak ona teraz ustala datę powstania niezdolności do pracy, trwałość lub przewidywany okres niezdolności, związek przyczynowy niezdolności z określonymi okolicznościami oraz celowość przekwalifikowania zawodowego. Wszystkie te kwestie komisja rozstrzyga w formie orzeczenia.

Pamiętaj, że:

• Jeżeli niezdolność do pracy została orzeczona na czas określony, organ rentowy nie później niż na trzy miesiące przed ustaniem prawa do renty okresowej z tego tytułu zawiadamia osobę uprawnioną o terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach przywrócenia prawa do tego świadczenia.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zmianami).