Kiedy może zostać orzeczona niezdolność do pracy?
OkreÅ›lenie niezdolnoÅ›ci do pracy jest niezbÄ™dne dla uzyskania niektórych Å›wiadczeÅ„ z Funduszu UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych, toteż nie pozostaje obojÄ™tne dla nikogo z nas. OczywiÅ›cie w gÅ‚ównej mierze bÄ™dzie to dotyczyć renty z tytuÅ‚u niezdolnoÅ›ci do pracy, a zatem osób, które siÄ™ o niÄ… ubiegajÄ….
Kto jest osobÄ… niezdolnÄ… do pracy w rozumieniu przepisów?
Jak zdecydowaÅ‚ sam ustawodawca, niezdolnÄ… do pracy jest osoba, która caÅ‚kowicie lub częściowo utraciÅ‚a zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawnoÅ›ci organizmu i nie rokuje odzyskania zdolnoÅ›ci do pracy po przekwalifikowaniu.
Rozróżnia siÄ™ przy tym caÅ‚kowitÄ… i częściowÄ… niezdolność do pracy. CaÅ‚kowicie niezdolnÄ… do pracy jest osoba, która utraciÅ‚a zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast częściowo niezdolnÄ… do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciÅ‚a zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Jakie czynniki brane są pod uwagę przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy?
Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
-
stopieÅ„ naruszenia sprawnoÅ›ci organizmu oraz możliwoÅ›ci przywrócenia niezbÄ™dnej sprawnoÅ›ci w drodze leczenia i rehabilitacji,
-
możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
W jakich okolicznościach zostanie orzeczona trwałą niezdolność do pracy?
Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy, natomiast okresową niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy.
Co ważne dla osób niepeÅ‚nosprawnych, zachowanie zdolnoÅ›ci do pracy w warunkach okreÅ›lonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i spoÅ‚ecznej oraz zatrudnianiu osób niepeÅ‚nosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia caÅ‚kowitej niezdolnoÅ›ci do pracy.
Czy caÅ‚kowita niezdolność do pracy jest równoznaczna z niezdolnoÅ›ciÄ… do samodzielnej egzystencji?
Nie. Sama ustawa od 1 lipca 2004 r. wprowadziÅ‚a możliwość (i obowiÄ…zek organów orzekajÄ…cych zarazem), iż w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawnoÅ›ci organizmu w stopniu powodujÄ…cym konieczność staÅ‚ej lub dÅ‚ugotrwaÅ‚ej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka siÄ™ niezdolność do samodzielnej egzystencji. Przepisy nie okreÅ›lajÄ…, kiedy należaÅ‚oby przyjąć, iż taka wÅ‚aÅ›nie niezdolność ma miejsce, to jednak z caÅ‚Ä… pewnoÅ›ciÄ… należy odróżnić w tym wypadku opiekÄ™, oznaczajÄ…cÄ… pielÄ™gnacjÄ™, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwoÅ›ci poruszania siÄ™, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w zaÅ‚atwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opÅ‚at, skÅ‚adanie wizyt u lekarza. Wszystkie powyższe czynniki Å‚Ä…cznie wyczerpujÄ… treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji”.
Kto ustala niezdolność do pracy?
Zarówno ustalenia niezdolnoÅ›ci, jak i oceny jej stopnia dokonuje lekarz orzecznik ZakÅ‚adu UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych. Czyni to w formie orzeczenia. W orzeczeniu tym musi okreÅ›lić datÄ™ powstania niezdolnoÅ›ci do pracy, trwaÅ‚ość i ewentualnie jej przewidywany okres. Poza tym lekarz orzecznik musi także okreÅ›lić zwiÄ…zek przyczynowy niezdolnoÅ›ci do pracy lub Å›mierci z okreÅ›lonymi okolicznoÅ›ciami, w przypadku koniecznoÅ›ci orzeczenia niezdolnoÅ›ci do samodzielnej egzystencji – jej trwaÅ‚ość lub przewidywany okres, no i oczywiÅ›cie postanawia tam o celowoÅ›ci przekwalifikowania zawodowego.
Jak ustalana jest data powstania niezdolności do pracy?
Jeżeli można okreÅ›lić zdarzenie, które niezdolność do pracy spowodowaÅ‚o, to oczywiÅ›cie nie ma wiÄ™kszego problemu. Jeżeli jednak nie ma możliwoÅ›ci ustalenia daty powstania niezdolnoÅ›ci do pracy, natomiast ustalono okres, w którym niezdolność do pracy powstaÅ‚a, za datÄ™ powstania niezdolnoÅ›ci przyjmuje siÄ™ datÄ™ koÅ„cowÄ… tego okresu. Jeżeli nie ma możliwoÅ›ci ustalenia ani daty, ani okresu powstania niezdolnoÅ›ci do pracy, za datÄ™ powstania niezdolnoÅ›ci przyjmuje siÄ™ datÄ™ zgÅ‚oszenia wniosku o Å›wiadczenie.
Czy orzeczenie orzecznika ZUS ma charakter ostateczny?
Oczywiście, że nie. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Taki sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.
Gdyby sprzeciw zostaÅ‚ wniesiony po upÅ‚ywie powyższego terminu, co do zasady Komisja lekarska ZUS nie rozpatruje go. Możliwe jest jednak przywrócenie terminu na wniesienie sprzeciwu. Takie przywrócenie bÄ™dzie miaÅ‚o miejsce w przypadkach uzasadnionych i tylko na wniosek zainteresowanego.
Jak wynika z powyższego, takie postępowanie orzecznicze dotyczące niezdolności do pracy jest dwuinstancyjne. Ta dwuinstancyjność została wprowadzona od 1 stycznia 2005 r. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji komisje lekarskie Zakładu.
Czy to jedyny sposób na zmianÄ™ decyzji lekarza orzecznika?
Nie, ponieważ Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. De facto taki zarzut wadliwości może mieć miejsce niejako i na niekorzyść samego zainteresowanego.
Jakie kompetencje ma Komisja lekarska?
Z dotychczasowych informacji wynika, iż komisja lekarska może mieć do rozpatrzenia sprzeciw lub zarzut wadliwości. Rozpatrując je komisja lekarska dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia, a także, tak jak wcześniej czynił to lekarz orzecznik, tak ona teraz ustala datę powstania niezdolności do pracy, trwałość lub przewidywany okres niezdolności, związek przyczynowy niezdolności z określonymi okolicznościami oraz celowość przekwalifikowania zawodowego. Wszystkie te kwestie komisja rozstrzyga w formie orzeczenia.
Pamiętaj, że:
-
Jeżeli niezdolność do pracy zostaÅ‚a orzeczona na czas okreÅ›lony, organ rentowy nie później niż na trzy miesiÄ…ce przed ustaniem prawa do renty okresowej z tego tytuÅ‚u zawiadamia osobÄ™ uprawnionÄ… o terminie wstrzymania wypÅ‚aty oraz o warunkach przywrócenia prawa do tego Å›wiadczenia.
Podstawa prawna:
-
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zmianami).