Odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę.

Umowa o roboty budowlane

Jednakże, aby omówić zakres odpowiedzialności inwestora za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę, należy w pierwszej kolejności wyjaśnić istotę samej umowy o roboty budowlane.  Zgodnie art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Umowy o roboty budowlane mają charakter  umów odpłatnych, konsensualnych i należą do umów rezultatu. Można uznać, iż stanowią pewnego rodzaju pochodną umów o dzieło, od których w toku rozwoju prawa, zostały wyodrębnione w Kodeksie Cywilnym, jako samodzielne umowy nazwane.

Uprawnienia i obowiązki inwestora

 Analizując główne cele powyższych umów, podstawowym uprawnieniem inwestora (zamawiającego) jest uzyskanie wykonanego obiektu budowlanego, który stanowi materialny rezultat, a podstawowym uprawnieniem wykonawcy jest otrzymanie wynagrodzenia w umówionej przez strony wysokości. Do obowiązków inwestora należy zaliczyć zadania związane z przygotowaniem robót budowlanych, z ich wykonaniem oraz z zapłatą wynagrodzenia. Przepisy Kodeksu Cywilnego precyzując obowiązki inwestora, odsyłają jednocześnie do przepisów prawa budowlanego, określających czynności związane z przygotowaniem robót (przekazanie terenu budowy, dostarczenie projektu), uczestnictwem w procesie wykonania obiektu, a kończąc na odbiorze obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Tymczasem do obowiązków wykonawcy należy zaliczyć przede wszystkim wykonanie obiektu zgodnie z umową i normami prawa budowlanego, odpowiednie zabezpieczenie placu budowy oraz oddanie zdatnego do użytku wybudowanego obiektu budowlanego.

 Odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane

Przechodząc do właściwego tematu niniejszego artykułu, a mianowicie określonej w art. 647¹ k.c., kwestii odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę, należy zaznaczyć, iż głównym celem wprowadzenia niniejszego przepisu, było stworzenie skutecznej formy zabezpieczenia zapłaty wynagrodzenia dla podmiotu, który wykonał prace budowlane na rzecz inwestora. Przepis ten ma za zadanie eliminować sytuacje, w których podwykonawca, będący bezpośrednim realizatorem prac budowlanych, nie otrzymałby wynagrodzenia od wykonawcy. W niniejszej konstrukcji prawnej, inwestor jest nie tylko gwarantem wobec zobowiązania umownego wykonawcy wobec podwykonawcy, ale także dłużnikiem solidarnym, który odpowiada za dług własny z tytułu przysporzenia dokonanego na jego rzecz przez podwykonawcę, w ramach złożonej sytuacji prawnej.

 Strony (inwestor oraz wykonawca) w umowie o roboty budowlane mają obowiązek określenia zakresu robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub przy pomocy podwykonawców. W przypadku, gdy wykonawca będzie korzystał z pomocy podwykonawców, do zawarcia umowy o roboty budowlane z podwykonawcą wymagana jest zgoda inwestora. Inwestor ma zakreślony,  14 dniowy termin na zgłoszenie sprzeciwu lub zastrzeżeń, liczony od momentu przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie. Jeżeli nie dokona tego w wyznaczonym terminie, uważa się, że wyraził dorozumianą zgodę na zawarcie umowy. 

Do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą wymagana jest natomiast zgoda inwestora i wykonawcy. Powyższe umowy powinny być sporządzane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Reasumując, podstawowym warunkiem solidarnej odpowiedzialności inwestora jest wyrażenie przez niego zgody na zawarcie umowy przez wykonawcę z podwykonawcą. Natomiast warunkiem odpowiedzialności inwestora i wykonawcy (generalnego wykonawcy) jest wyrażenie przez nich zgody na zawarcie umowy przez podwykonawcę z dalszym podwykonawcą. Zgody tych dwóch podmiotów są od siebie niezależne i podmiot, który wyrazi zgodę, będzie solidarnie współodpowiedzialny za wynagrodzenie dalszego podwykonawcy w takim zakresie, w jakim wyraził zgodę na przedstawioną mu treść umowy lub jej projektu wraz z częścią dokumentacji.

 Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 04 lutego 2011 r., zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą może być wyrażona w dwojaki sposób - bierny (pasywny) oraz czynny (aktywny). Wyrażenie zgody w sposób bierny objawia się brakiem zgłoszenia na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie. Drugi sposób wyrażenia zgody (czynny) może przybrać różną formę. Inwestor może wyrażać ją w sposób wyraźny pisemne bądź ustnie, albo poprzez inne zachowanie, które w sposób dostateczny ujawnia jego wolę. Może nastąpić to również poprzez czynności faktyczne, w sposób dorozumiany, na przykład przez akceptowanie obecności podwykonawcy na placu budowy, dokonywanie wpisów w jego dzienniku budowy, odbieranie wykonanych przez niego robót, oraz dokonywanie podobnych czynności. Należy zaznaczyć, iż przepis art. 647¹ § 2 k.c. nie uzależnia odpowiedzialności inwestora od przedłożenia mu dokumentacji, jeśli wyraża w sposób czynny zgodę na udział podwykonawcy w realizacji inwestycji. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 lutego 2011 r. sygn. akt: III CSK 152/10).

 Zakres przedmiotowy odpowiedzialności inwestora ograniczony jest w art. 647¹ § 5 k.c. do wynagrodzenia należnego podwykonawcy od wykonawcy. Wątpliwość powstaje jednak co do tego, czy inwestor odpowiada także za terminowe dokonanie zapłaty, a więc czy powinien świadczyć również odsetki za opóźnienie powstałe po stronie wykonawcy mając na uwadze art. 476 k.c. W wyrok z dnia 05 września 2009 r. Sąd Najwyższy rozwiał te wątpliwości i wskazał, iż  wykładnia gramatyczna art. 647¹ § 5 k.c. przemawia za ograniczeniem odpowiedzialności inwestora wyłącznie do wynagrodzenia (należności głównej),  (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05 września 2012 r. sygn. akt: IV CSK 91/12).

 Zakresu odpowiedzialności inwestora

 Wyjaśnienia wymaga także ustalenie zakresu odpowiedzialności inwestora. Analizując art. 647¹ § 5 k.c., należy wskazać, iż odpowiedzialność ograniczona jest do wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Zakres odpowiedzialności inwestora dotyczy więc tylko robót, które faktycznie zostały przez niego wykonane, a nie zakontraktowane między wykonawcą i podwykonawcą. Zakres solidarnej odpowiedzialności inwestora nie jest w art. 647¹ § 5 k.c. uzależniony wyłącznie do treści zawartej umowy między wykonawcą i podwykonawcą

 Niewątpliwie należy wskazać, iż nowelizacja przepisów Kodeksu Cywilnego w zakresie art. 647¹ k.c. wprowadziła przejrzystą i bardzo korzystną konstrukcję prawną dla podwykonawców. 

Z jednej strony podwykonawcy przysługują odpowiednie środki prawne w postaci bezpośredniego roszczenia wobec inwestora, wykonawcy częściowego oraz generalnego wykonawcy, natomiast z drugiej strony kwestia solidarnej odpowiedzialności inwestora  wymusza na nim staranne i rzetelne dokonywanie wyboru wykonawcy, który będzie rozliczał się
z podwykonawcami. Inwestor niejako, aby uwolnić się od odpowiedzialności, jest zmuszony samodzielnie kontrolować wywiązywanie się wykonawców z rozliczeń finansowych względem podwykonawców. Pozwala to niewątpliwie na pewniejszą ochronę i odpowiednie zabezpieczenie interesów podwykonawców, będących niejednokrotnie małymi przedsiębiorcami,  w przypadku nierzetelności finansowej wykonawcy.