Opłaty reprograficzne

W określonych przypadkach, przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidują możliwość nieodpłatnego korzystania z chronionych utworów w ramach tzw. dozwolonego użytku osobistego. Dotyczy to wykorzystywania legalnie rozpowszechnionych utworów w celach osobistych, na użytek własny oraz kręgu bliskich osób, w tym rodziny i znajomych.

Mając na uwadze fakt, iż w związku z korzystaniem z utworów w ramach dozwolonego użytku, uzyskiwane przez twórców dochody ulegać mogą w pewnym zakresie pomniejszeniu, ustawodawca stara się ten uszczerbek wyrównywać, przyznając twórcom dodatkowe wynagrodzenie w formie tzw. opłat reprograficznych. Wobec powyższego, na mocy ustawy producenci i importerzy urządzeń i nośników służących do utrwalania i zwielokrotniania utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych zobowiązani są do uiszczenia na rzecz właściwych organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi opłat w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników.

Podmioty zobowiązane do uiszczania opłat reprograficznych

Korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego ma ze swej istoty charakter nieodpłatny, przynajmniej dla samych korzystających. Dlatego też powstaje konieczność przerzucenia obowiązku uiszczania opłat reprograficznych na inne podmioty niż korzystający z utworu – producentów i importerów urządzeń i czystych nośników. Bezsporne jest więc, że każdy producent urządzeń i nośników obciążonych przedmiotowymi opłatami, jak i podmioty dokonujące przywozu tych urządzeń i nośników na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego zobowiązani są do przekazywania odpowiednich kwot na rzecz właściwych organizacji zbiorowego zarządzania. Powstaje jednak istotna wątpliwość, czy przedmiotowy obowiązek obciąża również przedsiębiorców dokonujących tzw. nabycia wewnątrzwspólnotowego, nie stanowiącego importu w rozumieniu przepisów celnych i podatkowych.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, importem towarów jest ich przywóz z terytorium państwa trzeciego na terytorium Unii Europejskiej. Nabycie wewnątrzwspólnotowe definiowane jest jako nabycie i dokonanie przewozu towarów pomiędzy państwami Unii Europejskiej.

Mimo tak wyraźnego rozróżnienia pojęcia importu i nabycia wewnątrzwspólnotowego na gruncie regulacji podatkowej, w przypadku opłat reprograficznych rozróżnienie to nie ma racji bytu. Ich celem jest swoiste zadośćuczynienie twórcom utraconych dochodów w miejscu, gdzie stworzone są warunki do utrwalania i zwielokrotniania chronionych utworów, a więc w miejscu gdzie będzie miało miejsce korzystanie z objętych opłatami urządzeń i nośników, czyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Opłaty reprograficzne obciążają więc wszystkich producentów urządzeń i nośników, a także dystrybutorów i sprzedawców detalicznych, którzy swój towar sprowadzają zza granicy.

Urządzenia i nośniki obciążone opłatami reprograficznymi

Wysokość opłat reprograficznych nakładanych na zobowiązanych przedsiębiorców różni się w zależności od tego jakie urządzenie lub nośnik stanowi jej przedmiot w konkretnym przypadku. Szczegółowy wykaz tych urządzeń i nośników, a także wysokość należnej opłaty reprograficznej zostały szczegółowo opisane w treści Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów.

Przykładowe kategorie urządzeń i nośników objętych opłatami reprograficznymi:

a)      komputerowy dysk twardy – 1,00%,

b)     karta pamięci (w tym pendrive) – 0,47%,

c)      płyta DVD-R – 2,53%,

d)      płyta DVD-RW – 2,95%,

e)      płyta Blu-Ray – 2,10%,

f)       nagrywarka komputerowa płyt Blu-Ray – 1,89%.

Jak wspomniano, opłaty reprograficzne są ściśle funkcjonalnie związane z obowiązującymi w prawie autorskim przepisami dotyczącymi tzw. dozwolonego użytku osobistego. Wobec tego, czy wszystkie urządzenia i nośniki należące do jednej z wyszczególnionych powyżej kategorii objęte są opłatą na rzecz twórców? Powstaje pytanie, czy opłatą objęte są również te urządzenia i nośniki, które choć technicznie pozwalają na korzystanie z utworów chronionych na własne potrzeby w ramach dozwolonego użytku osobistego, nie są przeznaczone do wykorzystania w celach prywatnych. Dotyczy to w szczególności urządzeń specjalistycznych, zawierających jednak takie elementy, jak nośniki pamięci, dyski twarde itd.

Pewnych wskazówek w tym zakresie dostarcza orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, który w wyroku z dnia 21 października 2010 r., sygn. akt C-467/08 wskazał, że konieczną przesłanką powstania obowiązku uiszczenia opłaty reprograficznej jest wykazanie, iż konkretne urządzenia, za które opłata ma być pobrana, przeznaczone będzie do użytku prywatnego. Trybunał podkreślił tym samym konieczność rzeczywistego istnienia związku pomiędzy opłata, a przeznaczeniem obciążonego nią sprzętu. Tym samym, elementem decydującym przy rozstrzyganiu, czy w konkretnym przypadku, jako producent lub importer urządzeń wymienionych w treści Rozporządzenia Ministra Kultury, objętych co do zasady opłatami reprograficznymi, zmuszeni jesteśmy do ich uiszczania, powinno być określenie przeznaczenia konkretnego produktu.

Podsumowanie

Opłaty reprograficzne służą zrekompensowaniu twórcom i pozostałym uprawnionym z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych, uszczerbku w dochodach spowodowanego dopuszczeniem możliwości korzystania z utworów w celach prywatnych, w ramach tzw. dozwolonego użytku osobistego.

Pojęcie importera w rozumieniu przepisów prawa autorskiego nie jest jednoznaczne z pojęciem tym na gruncie przepisów celnych i podatkowych. Przedsiębiorcy dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia objętych opłatami urządzeń i nośników, winni są te opłaty uiszczać tak samo, jak podmioty sprowadzające te urządzenia na rynek polski spoza obszaru Unii Europejskiej.

Kwestią decydującą w toku oceny, czy określone urządzenie lub nośnik winien zostać objęty opłatą reprograficzną, jest określenie, czy sprzęt ten jest potencjalnie przeznaczony do użytku prywatnego.

Bartosz Pudo

Doktor nauk prawnych