Przewaga kontraktowa w nowych przepisach

Weszła w życie nowa ustawa o przewadze kontraktowej. Wprowadzone zmiany poprawią sytuację rolników i dostawców produktów w kontaktach z największymi podmiotami na rynku rolno-spożywczym. UOKiK przygotował zestawienie najczęstszych pytań i odpowiedzi dotyczących nowych przepisów.

Prezes UOKiK może interweniować w przypadku nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej na rynku rolno-spożywczym od 2017 r. Na podstawie obowiązującej dotąd ustawy zostało wszczętych 16 postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, w wyniku których wydanych zostało 10 decyzji dotyczących nieuczciwych praktyk. Wystosowano również ponad 90 wystąpień do przedsiębiorców w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Łączne kary finansowe wyniosły ponad 800 mln zł.

Obecna zmiana przepisów wynika z implementacji unijnej dyrektywy  2019/633 w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych. Głównym celem nowej ustawy, podobnie jak obowiązujących przepisów jest eliminowanie nieuczciwych praktyk handlowych wymierzonych np. w  rolników, czy dostawców produktów do dużych sieci handlowych.

- "Po wejściu w życie ustawy kontynuujemy dotychczasowe działania zmierzające do poprawy sytuacji słabszych podmiotów na rynku rolno-spożywczym. Nowe przepisy w zasadniczych kwestiach odpowiadają aktualnie stosowanym rozwiązaniom. Jednocześnie wprowadzają zmiany, które ułatwią zwalczanie nieuczciwych praktyk,  a tym samym doprowadzą do zmniejszenia liczby naruszeń występujących na rynku" – mówił Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Nowe rozwiązania

Nowością jest m.in. domniemanie odnoszące się do pojęcia „znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym”, czy też katalog nieuczciwych praktyk, w przypadku których nie ma konieczności badania, czy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagrażają istotnemu interesowi drugiej strony lub go naruszają. 

- "Dzięki doświadczeniom zdobytym w ciągu kilku lat obowiązywania obecnej ustawy zaproponowałem również rozwiązania, które są niezbędne na polskim rynku. Mam na myśli np. możliwość przedstawiania przez Prezesa UOKiK istotnego poglądu w sprawie. To rozwiązanie, które stosujemy m.in. w sprawach z zakresu ochrony konsumentów, będzie wsparciem prawnym dla przedsiębiorcy lub rolnika w sporze sądowym z dużym kontrahentem z branży rolno-spożywczej" – wskazał Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Istotną zmianą wprowadzoną z inicjatywy Prezesa Urzędu  będzie również bezwzględny zakaz nieuzasadnionego obniżania należności z tytułu dostawy produktów rolnych lub spożywczych po jej przyjęciu przez nabywcę, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu. Pozwoli to wyeliminować narzucanie przez duże sieci handlowe swoim dostawcom nieuzgodnionych wcześniej rabatów handlowych za zrealizowane już dostawy.

Kiedy weszła w życie obecna ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej? Jakie przepisy będą stosowane do postępowań wszczętych przed wejściem w życie obecnej ustawy?

Ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi weszła w życie 23 grudnia 2021 r.

Do postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową wszczętych przed wejściem w życie obecnej regulacji, stosowane będą przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi

Zob. art. 57, art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

 Jakie przepisy będą stosowane do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych zawartych przed dniem wejścia w życie obecnej ustawy?

Do umów zawartych między nabywcami a dostawcami przed 23 grudnia 2021 stosuje się przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Jeżeli jednak takie umowy będą nadal wykonywane po dniu 30 kwietnia 2022 r., to od dnia 1 maja 2022 r., zastosowanie do nich będą miały przepisy ustawy z dnia 17 listopada 2021.

Natomiast do postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową dotyczących ww. umów, wszczętych od 23 grudnia 2021 r. stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Zob. art. 60 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Jakie są główne założenia i cele ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej?

Tak jak w przypadku poprzedniej regulacji, bezpośrednim celem obecnej ustawy jest eliminowanie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między podmiotami działającymi w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych.

Na rynku dostrzegalny jest brak równowagi pomiędzy uczestnikami łańcucha dostaw żywności, tj. występowanie po jednej stronie silnych ekonomicznie, skonsolidowanych podmiotów sektora dystrybucji, a często także przetwórstwa, a po drugiej – słabszych, rozdrobnionych podmiotów produkujących surowce rolne i artykuły spożywcze. W związku z tym konieczne jest zapewnienie ochrony mniejszych uczestników rynku przed potencjalnymi nieuczciwymi praktykami handlowymi ze strony ich silniejszych kontrahentów.

Dla prawidłowego funkcjonowania łańcucha dostaw żywności niezbędne jest bowiem zachowanie dobrych relacji między wszystkimi jego ogniwami.

Należy przy tym zaznaczyć, że nadrzędnym celem ustawy jest – tak jak poprzednio – ochrona interesu publicznego, a nie indywidualnego. Oznacza to, że działania Prezesa UOKiK mają wyeliminować nieuczciwe praktyki z obrotu gospodarczego, a nie zadośćuczynić konkretnym, poszkodowanym przedsiębiorcom. Indywidualne dochodzenie roszczeń odbywa się przed sądem powszechnym.

Jakie branże i jakie produkty obejmuje ustawa?

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej dotyczy wyłącznie rynku rolno-spożywczego. 

W porównaniu z poprzednią regulacją rozszerzeniu uległa definicja produktów rolnych i spożywczych. W rozumieniu obowiązującej ustawy produktami rolnymi lub spożywczymi są produkty wymienione w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a także produkty niewymienione w tym załączniku, ale przetworzone z przeznaczeniem do spożycia z wykorzystaniem produktów w nim wymienionych.

Ustawa umożliwia interwencje Prezesa UOKiK w segmentach rynku rolno-spożywczego, które nie były dotychczas badane w kontekście przewagi kontraktowej. Przykładem może być rynek sprzedaży pasz, ziaren i nasion – niezależnie od ich przeznaczenia, czy też kwiatów.

A to na podst. art. 2, art. 3 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, załącznik I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Czy do UOKiK będą mogły zgłaszać się firmy niespożywcze, np. producenci chemii gospodarczej, kosmetyków, odzieży, sprzętu RTV/AGD, które współpracują z dystrybutorami?

Przedsiębiorcy spoza rynku rolno-spożywczego nie są objęci ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej. Tym niemniej w przypadku zetknięcia się z nieuczciwymi praktykami nadal mogą wnieść sprawę do sądu cywilnego na podstawie przepisów innych ustaw, np. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. 

W przypadku gdy sprawa dotyczy praktyk antykonkurencyjnych, czy to w formie porozumienia ograniczającego konkurencję, czy też nadużywania pozycji dominującej, istnieje możliwość złożenia zawiadomienia do UOKiK na podstawie art. 86 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Czy ustawa dotyczy również relacji dostawca-sieć restauracji?

Tak, jeżeli:

• przedmiotem dostaw jest produkt rolny lub spożywczy (do restauracji dostarcza się też np. serwetki – te produkty nie podlegają ustawie);
• występuje znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym między kontrahentami (np. roczny obrót dostawcy jest wielokrotnie większy niż roczny obrót sieci restauracji).

Zob. art. 2 i art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Czy ustawa podobnie jak poprzednia regulacja obejmuje cały łańcuch żywnościowy – od produkcji, przez skup i przetwórstwo, po dystrybucję?

Podobnie jak w przypadku poprzednich przepisów celem ustawy jest objęcie jej zakresem, co do zasady, całego łańcucha dostaw produktów rolno-spożywczych. 

Zakazem nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej objęci są zarówno nabywcy produktów rolno-spożywczych, jak i ich dostawcy. Definicje nabywcy oraz dostawcy celowo zostały sformułowane w szeroki sposób, aby objąć jak najszersze spektrum umów zawieranych na tym rynku.

Zob. art. 2 oraz art. 3 pkt 1 i pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

Czy ustawa przewiduje wyłączenia podmiotowe? Czy są podmioty, do których nie ma ona zastosowania?

Ustawę stosuje się do wszystkich dostawców i nabywców produktów rolnych lub spożywczych. Obecnie nie przewiduje się już – zawartych w uchylonej ustawie – wyłączeń dotyczących stosunków wewnątrzspółdzielczych, czy też sprzedaży dokonywanej w ramach grup producenckich i uznanej organizacji producentów owoców i warzyw. 

W konsekwencji zakresem ustawy objęte zostały m.in. umowy nabycia zawierane przez spółdzielnie oraz grupy producenckie z ich członkami.

Zob. art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

Czy UOKiK będzie mógł wziąć pod lupę wszelkiego rodzaju umowy nabycia produktów rolnych i spożywczych? Czy znaczenie ma np. wartość produktów objętych daną umową?

Zob. art. 2 i art. 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

 Jaka jest definicja przedsiębiorcy na gruncie ustawy? Czy zakresem ustawy objęte są również podmioty niebędące przedsiębiorcami?

Zgodnie z ustawą przedsiębiorcą jest: 

• osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą; przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej;
• osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizująca lub świadcząca usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców (np. gmina);
• osoba fizyczna wykonująca zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadząca działalność w ramach wykonywania takiego zawodu (np. adwokat);
• osoba fizyczna, która posiada kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców, jeżeli podejmuje działania podlegające kontroli koncentracji;
• związek przedsiębiorców, czyli izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców, a także związki tych organizacji.

Regulacje ustawy, co do zasady, skierowane są do przedsiębiorców, jednak dotyczy ona również nabywców będących podmiotami, o których mowa w art. 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (m.in. jednostkami sektora finansów publicznych).

Zob. art. 3 pkt 5 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi w zw. z art. 4 pkt. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 4 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo przedsiębiorców. 

 Czym jest przewaga kontraktowa? Czy samo posiadanie takiej przewagi jest zakazane?

Przewaga kontraktowa związana jest z występowaniem znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym między kontrahentami. Może ona przybrać dwie postacie: przewagi nabywcy względem dostawcy oraz przewagi dostawcy względem nabywcy. 

W ustawie zawarte zostało domniemanie, zgodnie z którym znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym między kontrahentami występuje w przypadku przekroczenia przez jedną ze stron umowy określonego progu rocznych obrotów, zależnego od wysokości obrotu uzyskiwanego przez słabszego ekonomicznie kontrahenta.

Należy przy tym zaznaczyć, że posiadanie przewagi kontraktowej samo w sobie nie jest zakazane. Zakaz dotyczy bowiem nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej przez silniejszego z kontrahentów.

Zob. art. 5, art. 6 i art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

 Czym w praktyce jest znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym?

Znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym może wystąpić np. w sytuacji, gdy jedną stroną relacji handlowej jest lokalny producent wędlin, posiadający jeden zakład średniej wielkości (w porównaniu z innymi w skali kraju), a drugą jest sieć handlowa, posiadająca w całym kraju ponad 100 placówek handlowych średniej wielkości, która ma kilkanaście razy większy obrót roczny niż ten producent wędlin. 

Przy ustalaniu, czy między kontrahentami występuje znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym w pierwszej kolejności bierze się pod uwagę ich roczne obroty. W ustawie wprowadzone zostało domniemanie, że przekroczenie określonych progów obrotowych (odrębnie określonych dla dostawcy, a odrębnie dla nabywcy) wskazuje na wystąpienie między stronami umowy znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym. Ich wysokość ustalono przy tym w taki sposób, by wraz ze wzrostem progu odnoszącego się do słabszej strony zwiększał się również próg odnoszący się do strony silniejszej.

Przykładowo w stosunku do dostawcy, którego roczny obrót nie przekracza równowartości w złotych 2 000 000 euro, przewagę posiadał będzie nabywca, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 2 000 000 euro. Z kolei w stosunku do dostawcy, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 150 000 000 euro i nie przekracza równowartości w złotych 350 000 000 euro, przewagę posiadał będzie nabywca, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 350 000 000 euro. Jednocześnie w odniesieniu do umów zawieranych przez podmiot publiczny, domniemuje się, że posiada on przewagę kontraktową nad każdym dostawcą, którego roczny obrót wynosi mniej niż 350 000 000 euro.

Wprowadzenie ww. progów i związanego z nimi domniemania ułatwi identyfikowanie przypadków, w których ustawa może mieć zastosowanie. Ich wysokość została ustalona w taki sposób, aby zapewnić odpowiednią ochronę przed nieuczciwymi praktykami handlowymi małym i średnim uczestnikom łańcucha dostaw produktów rolnych i spożywczych. Są to podmioty, które najbardziej potrzebują takiej ochrony.

Zob. art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

 W ustawie wymienione są sytuacje uznawane za nieuczciwe. Czy inne praktyki rynkowe też wchodzą w grę i mogą być przedmiotem zainteresowania UOKiK?

Ustawa przewiduje otwarty katalog praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Oznacza to, że nie tylko praktyki wprost wymienione w ustawie mogą być uznane za nieuczciwe. UOKiK może podejmować interwencje także w odniesieniu do innych praktyk, które spełnią przesłanki określone w ustawie. Do przykładów nieuczciwych praktyk kwestionowanych dotychczas przez UOKiK zaliczyć można: brak jasnego określenia przez nabywcę ceny zakupu produktów rolnych lub sposobu jej obliczenia oraz brak określenia harmonogramu odbioru produktów rolnych w sytuacji, w której rolnik zobowiązany jest zebrać je z pola i dostarczyć w krótkim czasie od wezwania. 

Zob. art. 5, art. 6 i art. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

 Czym jest „nieuczciwość” w rozumieniu ustawy?

Wykorzystywanie przewagi kontraktowej w myśl obowiązujących przepisów jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes. Ustalenie, czy doszło do nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej odbywa się poprzez ocenę działań przedsiębiorcy pod kątem wymienionych przesłanek, które muszą być spełnione łącznie. 

Niezależnie od powyższego, w ustawie wskazane zostały konkretne praktyki, których stosowanie jest bezwzględnie zakazane – tzw. praktyki „czarne”, jak również te dozwolone pod wyraźnie określonymi warunkami – tzw. praktyki „szare”. W odniesieniu do ww. praktyk nie ma konieczności badania czy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagrażają istotnemu interesowi drugiej strony albo naruszają taki interes.

Zob. art. 6, art. 8 i art. 9 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

 Czym są „dobre obyczaje” w obrocie gospodarczym?

Dobre obyczaje to pozaprawne normy moralne i zwyczajowe, które wyznaczają standard uczciwego zachowania przedsiębiorcy poprzez odwołanie się do wartości powszechnie respektowanych w obrocie gospodarczym w sektorze produktów rolnych i spożywczych. 

Ocena, czy dana praktyka stosowana przez przedsiębiorcę jest sprzeczna z dobrymi obyczajami wymaga odniesienia się do okoliczności danej sprawy i obiektywnego ustalenia obowiązującego na rynku dobrego obyczaju, który został naruszony.

Zob. art. 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

Czym jest „istotny interes” słabszej strony?

Ustawa o przewadze kontraktowej nie precyzuje jaki interes słabszego podmiotu należy uznać za „istotny”. 

W związku z tym ocena, czy doszło do naruszenia albo zagrożenia istotnego interesu drugiej strony, wymaga odniesienia się do konkretnego stanu faktycznego. Ocena ta powinna uwzględniać to, jaki wpływ dana praktyka ma na działalność dotkniętych nią podmiotów.

Zob. art. 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Na czym polegają praktyki, które zostały uznane przez ustawodawcę za bezwzględnie zakazane (tzw. praktyki „czarne”)?

 Przepisy regulujące praktyki „czarne” odnoszą się do sytuacji szczególnie dotkliwych dla słabszych podmiotów działających na rynku rolno-spożywczym. Stosowanie tego rodzaju praktyk jest uznawane za nieuczciwe ze względu na sam ich charakter i zabronione w każdym przypadku. 

Do praktyk bezwzględnie zakazanych, wdrożonych z dyrektywą 2019/633, zalicza się m.in.:

1. anulowanie przez nabywcę zamówienia w terminie krótszym niż 30 dni przed przewidywanym terminem dostarczenia łatwo psujących się produktów rolnych lub spożywczych;
2. żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za pogorszenie się stanu lub utratę produktów rolnych lub spożywczych, do których doszło w obiektach nabywcy lub po przejściu własności tych produktów na nabywcę z przyczyn niezawinionych przez dostawcę;
3. grożenie podjęciem handlowych działań odwetowych lub podejmowaniu takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z praw przysługujących mu na mocy umowy lub przepisów prawa.

Praktyki bezwzględnie zakazane wiążą się również z nieterminowym dokonywaniem płatności za produkty rolne lub spożywcze, dokonywaniem przez nabywcę jednostronnej zmiany warunków umowy, czy bezprawnym wykorzystywaniem tajemnic przedsiębiorstwa dostawcy.

Katalog praktyk „czarnych” zawiera również praktykę niewynikającą z dyrektywy 2019/633. Polega ona na nieuzasadnionym obniżaniu należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu. Głównym celem ww. zakazu jest wyeliminowanie praktyk polegających na narzucaniu przez duże sieci handlowe swoim dostawcom nieuzgodnionych wcześniej rabatów handlowych za zrealizowane już dostawy produktów rolnych i spożywczych.

Zob. art. 8 ust. 1 pkt 1-10 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

Na czym polegają praktyki, które zostały uznane przez ustawodawcę za dozwolone pod określonymi w ustawie warunkami (tzw. praktyki „szare”)?

Zgodnie z ustawą stosowanie praktyk „szarych” jest dozwolone pod warunkiem, że zostały one uprzednio jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą, a dostawcą. 

Wskazane praktyki polegają na:

1. zwrocie przez nabywcę dostawcy niesprzedanych produktów, bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie;
2. pobieraniu od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów lub udostępniania takich produktów na rynku;
3. żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji;
4. żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów przez nabywcę;
5. żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie przez nabywcę marketingu produktów;
6. żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia opłat za czynności wykonywane przez pracowników zajmujących się urządzeniem lokalu wykorzystywanego do sprzedaży produktów dostawcy.

W przypadku praktyki wymienionej w pkt. 3, warunki przeprowadzenia promocji muszą zostać uzgodnione w zawartej przed przewidywanym terminem jej przeprowadzenia umowie, zawierającej postanowienia określające termin rozpoczęcia promocji, czas jej trwania oraz ilość produktów, które będą nią objęte.

W przypadku praktyk wymienionych w pkt. 2-6 nabywca, na żądanie dostawcy, jest obowiązany m.in. do pisemnego określenia szacunkowej wysokości stawek jednostkowych lub płatności całkowitych, w zależności od rodzaju określonej w umowie usługi.

Zob. art. 8 ust. 1 pkt 11-16 i art. 8 ust. 2 i 5 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Co oznacza pojęcie interesu publicznego?

Prezes UOKiK będzie podejmował interwencje jedynie w celu ochrony interesu publicznego. Dana praktyka może godzić w ten interes, jeśli oddziałuje na szerszy krąg podmiotów lub wywołuje negatywne skutki dla konkurencji i konsumentów. 

W toku postępowania trzeba będzie zatem odpowiedzieć na pytanie, czy i w jaki sposób zachowanie przedsiębiorcy wpłynie nie tyle na sytuację samych stron konkretnej umowy, ale przede wszystkim na dany rynek. Należy również rozważyć, czy zachowanie przedsiębiorcy może wywołać na rynku niekorzystne skutki w postaci wpływu na ilość, jakość, cenę towarów lub zakres wyboru dostępny konsumentom lub innym nabywcom.

Co ważne, celem rozstrzygnięć Prezesa UOKiK jest wyeliminowanie szkodliwych praktyk rynkowych, a nie rekompensata szkody poniesionej przez konkretny podmiot. Dochodzenie indywidualnych roszczeń odbywa się przed sądem powszechnym.

Zob. art. 1 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Skąd UOKiK czerpie informacje o możliwych przypadkach nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej?

Podstawowym źródłem informacji o możliwych przypadkach nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej są wpływające do UOKiK zawiadomienia. 

W celu identyfikacji przypadków, które mogą stanowić naruszenie ustawy UOKiK korzysta również z wszelkich innych dostępnych źródeł, w szczególności własnych analiz, czy też informacji uzyskiwanych od innych organów administracji oraz organizacji społecznych.

Jak ogólnie przebiega postępowanie prowadzone przez Prezesa UOKiK w przypadku podejrzenia nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej?

Postępowanie UOKiK w przypadku podejrzenia nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej może przebiegać wedle poniższych etapów. 

1. Zgłoszenie zawiadomienia – każdy może zgłosić do UOKiK zawiadomienie na piśmie lub w formie elektronicznej, dotyczące podejrzenia stosowania wobec niego lub innego podmiotu tego typu praktyk.
2. Postępowanie wyjaśniające – Prezes UOKiK może podjąć tego typu działanie przed wszczęciem postępowania właściwego. Jego celem jest przede wszystkim wstępne ustalenie czy doszło do naruszenia przepisów ustawy. W ramach tego postępowania u przedsiębiorcy może zostać przeprowadzona kontrola. Nie powinno ono trwać dłużej niż 4 miesiące, a w sprawach szczególnie skomplikowanych – nie dłużej niż 5 miesięcy.
3. Postępowanie właściwe – stawiany jest zarzut nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej i przeprowadzane jest postępowanie dowodowe. Nie powinno ono trwać dłużej niż 5 miesięcy. W ramach tego postępowania u przedsiębiorcy może zostać przeprowadzona kontrola. Postępowanie właściwe kończy się:

a) wydaniem decyzji uznającej praktykę za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową, nakazującej jej zaniechania i nakładającej karę pieniężną

albo

b) umorzeniem postępowania i tym samym odstąpieniem od nałożenia kary

albo

c) wydaniem decyzji zobowiązującej – w porozumieniu z przedsiębiorcą Prezes UOKiK zobowiązuje przedsiębiorcę do spełnienia określonych warunków, wskazując termin ich wykonania, bez nałożenia kary pieniężnej.

W przypadku gdy może przyczynić się to do przyspieszenia postępowania, decyzja uznająca praktykę za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową może być wydana po przeprowadzeniu procedury dobrowolnego poddania się karze pieniężnej, umożliwiającej obniżenie kary do 50%.

W przypadku gdy w ramach postępowania zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia szkody istnieje również możliwość wydania – w toku postępowania – decyzji tymczasowej, zobowiązującej do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia ewentualnym szkodom.

1. Wniesienie odwołania – przebiega następująco:

a) wniesienie przez adresata decyzji odwołania do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za pośrednictwem UOKiK, w terminie miesiąca od doręczenia decyzji;

b) ewentualnie – przeprowadzenie dodatkowych czynności przez UOKiK, zmierzających do wyjaśnienia zarzutów podniesionych w odwołaniu;

c) uchylenie albo zmiana decyzji w przypadku gdy Prezes UOKiK uzna odwołanie za słuszne albo przekazanie sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

2. Postępowanie przed Sądem Okręgowym w Warszawie – Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zob. aozdział 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Droga sądowa czy administracyjna – którą drogę dochodzenia roszczeń wybrać w przypadku podejrzenia stosowania niedozwolonych praktyk?

Prezes UOKiK działa wyłącznie w interesie publicznym. Oznacza to, że nie jest to właściwy organ do rozstrzygania spraw/sporów indywidualnych i nie zasądza odszkodowań na rzecz prywatnych podmiotów, a jedynie może nałożyć karę pieniężną płatną do budżetu państwa. 

W sprawach związanych z dochodzeniem roszczeń podmiotów prywatnych właściwe są sądy powszechne.

Zob. art. 1 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. 

Czy postępowanie na drodze administracyjnej (prowadzone przez Prezesa UOKiK) wyklucza dochodzenie roszczeń na drodze sądowej?

Postępowanie na drodze administracyjnej dotyczące danej praktyki nie wyklucza dochodzenia na drodze sądowej roszczeń cywilnoprawnych wynikających ze stosowania tej praktyki. Cele obu postępowań są odmienne, a podejmowane w ich trybie rozstrzygnięcia opierają się na innych przesłankach. 

Postępowania w zakresie przeciwdziałania nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej mają chronić interes publiczny, czyli interes ekonomiczny potencjalnie wielu przedsiębiorców działających na danym rynku. W ramach tego postępowania Prezes UOKiK identyfikuje problem, stwierdza na czym polega szkodliwa praktyka i podejmuje dalsze czynności zmierzające do wyeliminowania jej z rynku. W szczególności na podmiot dokonujący naruszenia może być nałożona kara pieniężna, płatna do budżetu państwa.

W przypadku ugodowego zakończenia sprawy (przez wydanie decyzji zobowiązującej) podmiot, któremu Prezes UOKiK zarzucił nieuczciwe praktyki może zobowiązać się np. do spłaty zaległych płatności, zapłaty odsetek za opóźnienie bądź rezygnacji z dodatkowo pobieranych opłat. Działanie UOKiK nie zaspokoi jednak zwykle w pełnym zakresie roszczeń indywidualnego przedsiębiorcy, pokrzywdzonego taką nieuczciwą praktyką. Przedsiębiorca ten może natomiast dochodzić swych praw, występując z powództwem do sądu cywilnego. Decyzja Prezesa UOKiK może stanowić dodatkowy, ważny argument w sprawie.

Zob. art. 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Czy ustawa przewiduje możliwość wsparcia rolników w dochodzeniu roszczeń przed sądem cywilnym?

W ustawie przewidziano możliwość przedstawienia sądowi przez Prezesa UOKiK istotnego poglądu w sprawie rozstrzyganej przez ten sąd. 

Istotny pogląd dotyczy spraw obejmujących roszczenia cywilnoprawne związane ze stosowaniem praktyk mogących stanowić praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową. Może on zostać przedstawiony w konkretnej sprawie, jeżeli przemawia za tym interes publiczny. Możliwość zastosowania tego instrumentu powinna przyczynić się do zwiększenia wiedzy sądów rozstrzygających sprawy cywilne między dostawcami i nabywcami produktów rolnych lub spożywczych, a w związku z tym do poprawy sytuacji słabszych podmiotów występujących w tego typu sprawach oraz do ujednolicenia orzecznictwa w tym. zakresie.

Zob. art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Czym różnią się postępowania prowadzone na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej od innych postępowań prowadzonych przez Prezesa UOKiK?

Postępowania prowadzone przez Prezesa UOKiK w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową to inny rodzaj postępowań, odrębny od tych prowadzonych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Ich celem jest zapewnienie dodatkowej ochrony słabszym podmiotom działającym na rynku rolno-spożywczym. 

Obydwa postępowania mają zbliżony charakter ze względu na analogiczną konstrukcję ustawową. Główna różnica polega m.in. na tym, że w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej nie jest możliwe przeprowadzenie przez UOKiK przeszukania. Ponadto maksymalna kara, która może zostać nałożona na przedsiębiorcę, wynosi 3% obrotu, natomiast w przypadku praktyk ograniczających konkurencję jest to 10% obrotu.

Źródło: uokik.gov.pl

A.J.
Zespół e-prawnik.pl