Samoskazanie oskarżonego w procesie karnym

Samoskazanie oskarżonego w postępowaniu karnym jest przejawem dążenia do konsensualnego, czyli opartego na porozumieniu stron, zakończeniu postępowania karnego. Instytucja ta pozwala oskarżonym za drobne przestępstwa na wymierzenie samemu sobie kary, co pogłębia świadomość prawną i odpowiedzialność za własne czyny z jednej strony, a znacznie skraca proces karny z drugiej.

Zastosowanie trybu skazania oskarżonego bez rozprawy możliwe jest jedynie wobec sprawców, którzy popełnili występek. Kolejną przesłanką zastosowania trybu samoskazania jest brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa.

Jakie są przesłanki zastosowania skazania bez rozprawy?

Umożliwienie oskażonemu wymierzenia sobie kary jest swoistą nagrodą za jego postawę w śledztwie (dochodzeniu).

Zgodnie z art. 335 § 1 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.), jeżeli oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności. Jeśli zachodzi potrzeba oceny wiarygodności złożonych wyjaśnień, czynności dowodowych dokonuje się jedynie w niezbędnym do tego zakresie. W każdym jednak wypadku, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje wtedy do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Uzgodnienie może obejmować także wydanie określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu. Do takiego wniosku stosuje się, co do zasady, odpowiednio przepisy dotyczące aktu oskarżenia. Uzasadnienie takiego wniosku ogranicza się do wskazania dowodów świadczących o tym, że okoliczności popełnienia czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości oraz że cele postępowania zostaną osiągnięte bez przeprowadzenia rozprawy. 

Zgodnie z art. 335 § 2 K.p.k., prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, jeżeli:

• okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, 
• oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, a 
• postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

Przesłanką zastosowania trybu samoskazania jest więc m.in. brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa. Nie można zastosować skazania bez rozprawy, gdy na przykład oskarżony co chwilę zmienia wyjaśnienia odnośnie okoliczności przestępstwa lub gdy inne dowody zebrane w toku postępowania wskazują na odmienny stan faktyczny niż ten, który wynika z wyjaśnień oskarżonego.

Skazanie bez rozprawy może być zastosowane jedynie wtedy, gdy postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania będą osiągnięte, mimo nieprzeprowadzenia rozprawy. Nie będzie zatem możliwe zastosowanie skazania bez rozprawy, gdy postawa oskarżonego charakteryzuje się lekceważeniem wobec wymiaru sprawiedliwości, brakiem refleksji nad popełnionym przestępstwem, dumą z popełnionego przestępstwa itp.

Prokurator, uzgadniając z oskarżonym treść któregoś z powyższych wniosków, poucza go o treści art. 447 § 5 K.p.k. (zgodnie z tym przerpisem: "Podstawą apelacji nie mogą być zarzuty określone w art. 438 pkt 3 i 4, związane z treścią zawartego porozumienia, o którym mowa w art. 343, art. 343a i art. 387") O pouczeniu zamieszcza się adnotację w aktach sprawy.

Jak przebiega postępowanie w razie spełnienia przesłanek do skazania bez rozprawy?

Jak wskazano, jeżeli zachodzą wymienione powyżej przesłanki, wówczas prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionej z oskarżonym kary lub środka karnego. Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem (a zwłaszcza w świetle zebranych dowodów wyjaśnienia podejrzanego oraz okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budzą wątpliwości), można nie przeprowadzać dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym.

Jeżeli nie ma zastosowania art. 46 Kodeksu karnego, czyli orzeczenie obowiązku naprawienia szkody, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. 

Uwzględnienie wniosku jest możliwe tylko wówczas, jeżeli nie sprzeciwi się temu pokrzywdzony, należycie powiadomiony o terminie posiedzenia.

Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od dokonania w nim przez prokuratora wskazanej przez siebie zmiany, zaakceptowanej przez oskarżonego.

Postępowania dowodowego nie prowadzi się. W przedmiocie wniosku prokuratora o skazanie oskarżonego bez rozprawy sąd orzeka na posiedzeniu. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Ich udział w posiedzeniu jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi. Zawiadamiając pokrzywdzonego o posiedzeniu, poucza się go o możliwości zakończenia postępowania bez przeprowadzenia rozprawy oraz wcześniejszego złożenia oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Jeżeli wniosek o skazanie bez rozprawy będzie uzasadniony, to wówczas sąd go uwzględni. Uwzględniając ten wniosek sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowo zawiesić wykonanie kary lub orzec wyłącznie środek karny. Sąd stosując te instytucje nie jest jednak całkowicie swobodny w swoim działaniu.

Obok tych ograniczeń przewidziano także pewne łagodniejsze traktowanie rygorów ustawowych. I tak przy stosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia, jak i przy stosowaniu warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności można zastosować te instytucje w innych sytuacjach niż przewidziane w Kodeksie karnym. Sąd nie jest zatem zobowiązany do stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary czy warunkowego zawieszenia wykonania kary tylko wówczas, gdy przewidziane jest to w ustawie. Sąd może je także zastosować w zależności od jego uznania w innych wypadkach.

Sąd, uwzględniając wniosek, skazuje oskarżonego wyrokiem.

Jeżeli sąd uzna, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1 K.p.k., zwraca sprawę prokuratorowi.

W razie nieuwzględnienia wniosku wskazanego w art. 335 § 2 sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, a prokurator, w terminie 7 dni od dnia posiedzenia, dokonuje czynności określonych w art. 333 § 1 i 2 (według tych przepisów, akt oskarżenia powinien także zawierać: listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda; wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182).

Pamiętaj, że:

• Sąd, uwzględniając wniosek, skazuje oskarżonego wyrokiem.
• Jeżeli sąd uzna, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku o skazanie bez rozprawy, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 r. Nr 89, poz. 555, z późniejszymi zmianami);
• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późniejszymi zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.